Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1964, Blaðsíða 11

Á erlendum bókamarkaði
Saga
Heimskringla. Snorri Sturluson
Part One. Vol. I-II. Translated by
Samuel Laing. Revised by Jaque
line Simpson. Dent: Everyman's
I.ibrary. 30s. 1964.
Heimskringla var fyrst gefin
út í Everyman's Library 1914,
öðru sinni 1930 og nú. Þessi
þýðing kom fyrst út 1844 i þrem
bindum, og eru Everyman's út-
gáfurnar endurprentanir þeirrar,
með leiðréttingum og viðaukum.
Laing þýddi eftir útgáfu þeirra
Gerhards Schönings og Skúla
Thorlacius, sem kom út 1 Kaup-
mannahöfn á árunum 1777-83. Rit
Snorra eru talin til merkustu rita
sem sett voru saman á miðöldum
í Evrópu, og sem sagnfræðirit frá
þeim tímum ber það af öðrum.
Heimildir Snorra voru forn
kvæði og eldri sögur og sagnir;
hann virðist taka margar þessar
heimildir mjög varlega og hirðir
ekki um kraftaverkasögur og
undra, sem var eftirlæti miðalda
höfunda. Hann leitar eðlilegra
skýringa á ýmsum atburðum,
sem samtímahöfundar töldu yfir
náttúrulega. Talið er að hann
hafi lokið Heimskringlu fyrir
1235. Ritið hefst í fyrnsku og lýk-
ur um 1177, þegar Sverrir kon-
ungur tekur að berjast til valda
í Noregi. Líklegt er talið að
Snorri hafi sett sér þessi tima-
mörk, þar eð þá.var þegar rituð
saga Sverris konungs af Karli
Jónssyni, ágæt saga. Snorri fær
ágæta menntun í Odda, og er lík-
legt að hann kynnist þar sagn-
fræðiiðkunum og sögu; hann öðl
ast völd og auð ungur að árum
og er einn auðugasti maður lands
ins um sína daga. Heimsmynd
Snorra birtist skýrt í Prólogus
fyrir Eddu og víðar. í Prólogus
rekur hann sögu Ása og for-
feðra konunga, jarla og ríkis-
manna, sem ríki taka á Norður-
löndum eftir þangaðkomu.
Snorri segir að tunga Ásamanna
hafi borizt með Óðni og hans ætt
á sömu slóðir, svo og skáldskapar
list. Um og fyrir daga Snorra er
skáldskaparlist iðkuð hérlendis
og svo sagnalist, höfðingjar setja
hér saman harla mikil kvæði og
sagnabálka, einnig klerkar og
munkar. Að vísu er vitað um ör-
fá rit, sem sett voru saman í Nor-
egi, en segja má að meðan hér-
lendis blómguðust bókmenntir og
líóðagerð, lægju Norðmenn í fuU
komnum analfabetisma. Ýmsir
siðir voru hér aðrir en I Noregi,
greftrunarsiðir og stjórnsiðir;
goðar fóru hér með völd. Þeirra
er ekki getið í Noregi. Rík bók
mennta- og sagnaerfð og uppeldi
í Odda, veldur áhuga Snorra á
sagnafróðleik og skáldskap.
Áhugi íslendinga á norskum kon
ungum gat ef til vill stafað af
ættartengslum, sé Prólogus tek-
inn sem heimild. íslendingar áttu
ríkan rétt í Noregi, og voru oft
1 nánum tengslum við hirðina og
áttu þar greiðan aðgang. Hvað
um það. Eitt merkasta rit mið-
alda var hér sett saman, og án
þess ættu Norðmenn enga sögu
og íslendingar væru einu lista-
verkinu fátækari.
í þessum fyrri hluta Every-
man's útgáfunnar eru Ólafssögur
báðar og auk. þess Grænlendinga
þáttur. f síðari hlutanum, Sagas
of the Norse Kings, er fyrri og
síðari hluti ritsins.
Bókmenntir
The Banker. Leslie Waller. Cass
ell. 25s. 1964.
Þetta er löng skáldsaga, 465 síð-
ur, þéttprentaðar. Aðalpersónan
er bankamaður að nafni Palmer.
Faðir hans og afi voru banka-
menn svo erfðir og uppeldi beina
honum inn á sömu braut. Hann
élst upp í andrúmslofti viðskipta;
afstaða hans mótast af uppeldinu,
hann lifir og hrærist í heimi víxl
ara og lánastofnana; vinna hans
í bankanum veitir honum öryggi
og hann sinnir skyldum sinum af
trúmennsku, þvingaður af föður
sínum, sem stjórnar banka sínum
af nákvæmni og öryggi. Þegar
Palmer er fjörutíu og fjögurra
ára, deyr faðir hans, og hann tek-
ur við bankanum, selur stofnun-
ina og losnar þannig undan áhrif-
um föður síns og er nú loksins
hann sjálfur, að þvi er honum
finnst. Og hann rýfur enn frekar
öll tengsl við fortíð sína með því
að gerast framkvæmdastjóri
bankasamsteypu, þar sem verk-
efni hans er að keppa við spari-
sjóðina um innistæðufé fjöldans.
Auk þessa kemur það á daginn,
að hann verður að berjast með
hnúum og hnefum gegn því að
stærsti hluthafi samsteypunnar
nái öllum völdum í stofnuninni,
með því að kaupa upp smærri
hluti. Þetta verður honum hörð
og löng barátta; hann á þar ójafn
an leik við tungulipra fjármála-
menn og okrararusl, sem nota að
stöðu sína- til hins ýtrasta.. Ást-
mær hans, Virginía, gerir honum
lífið bærilegt og veitir honum þá
lullnægingu, sem hann kynntist
aldrei i hjónabandi sínu, og þann
styrk, sem þessi miskunnarlausa
barátta krefst. Og að lokum hlýt-
ur hann að hætta öllu til vinn-
ings eða taps.
Höfundur dregur upp ágæta
mynd af viðskiptalífinu: barátt-
unni, baktjaldamakkinu og tog-
streytunni. Bókin er tilgerðar-
laus og sönn og mjög skemmtileg
aflestrar.
Úr annálum miðalda
Guðmundur Guðni
1207
Island
Kolbeinn ríður heim að Hólum
með 80 manna sveit og stefnir
mönnum Guðmundar biskups til
Hegranesþings. Deilumálum
þeirra var skotið undir dóm erki-
biskups og var það fyrsta skipti
er íslendingar skutu málum sín-
um undir dóm erkibiskups og
reyndist það ills viti.
1208
Sætt gerð með Böglum og Birki-
beinum í Noregi.
Páfi setur England 1 bann.
fsland
9-9. Víðinesbardagi, milli Guð-
mundar góða Arasonar og Kol-
beins Tumasonar. Þar féll Kol-
beinn £if steinkasti en biskupinn
fékk sigur og varð þá einvaldur
á Norðurlandi.
1209
Innósentlus III, páfi, hefur ofsókn
gegn Albígensum.
Hinn heilagi Frans frá Assisi hef
lir trúboðsstarf sitt. Lærisveinar
hans gengu um berfættir og í
þrúnum kuflum, tveir og tveir
•aman.
Guðmundsson tók
fsland
15-4. Hólabardagi. t aðför þessari
að Guðmundi Arasyni Hólabisk-
upi voru alls 800 menn og all-
flestir höfðingjar landsins, þar á
meðal Snorri Sturluson, og fór
biskup með honvun suður til
Borgarfjarðar eftir bardagann og
dvaldist með Snorra um hríð í
Reykholti. Fyrirliði í þessu mikla
liði höfðingja var Arnór Tuma-
son.
F. Gizzur Þorvaldsson jarl Há-
konar gamla yfir íslandi.
Simaviðtal
Framhald af bls. 10
bara ein veruleg búskapar-
sveit, Kjósin. Þar er mikið fé-
lagslíf og lyfta bændur Grettis
tökum með samstöðu sinni.
Þeir gerðu t.d. fyrir nokkrum
árum áætlun um framraeslu-
þörfina á svæðinu næistu 5 ár
og greiddu þá bændur vissa
upphæð árlega, hvort sem byrj
að var á að grafa í þeirra landi
eða það gert fimmta árið.
Búskapurinn í Mosfellsg/eit er
á undanhaldi xmdan byggðinni
og á Suðumesjum leggjast jarð
ir ört í eyði, þar sem mikil
eftirspurn er eftir vinnuafli
saman
1210
Kirgisín eða Síbería sameinast
Mongólaríkinu.
Valdemar sigursæli Danakonung
ur fer herför til Prússlands.
Innósentíus III, páfi, leggur bless-
un sína yfir trúboð Frans af Ass-
isi, en það var fyrst um 1200 að
Frans stofnaði munkareglu sína.
og stutt að fara.
—Búnaðarsambandið eydidi
síðustu tvö sumur 88 þúsund
krónum til áburðardreifingar
úr flugvél Sandgræðslunnar.
3ar þessi starfsemi mjög góð-
an ávöxt og sækir féð mjög
á þessa haga. Var áburðar-
dreifingunni því haldið áfram
í sumar.
— Hvernig hefur heyskapur
gengið?
— Mjög vel. Grasspretta var
einstaklega góð og heyfengur
víðast mikill. Þó 'má vera að
hey séu nokkuð létt, vegna
þess hve seint var slegið. Það
er öruggt, að aldrei hefur ver-
ið annað eins framboð af heyL
Jóhann Hannesson:
H V A Ð er persónuleg menning? Og hvaða menning er
ópersónuleg? Má ekki einu gilda hvort menning vor er persónu-
leg eða ekki, ef oss tekst að tileinka oss einhverja menningu á
annað borð?
Fyrir svo sem hálfri öld mátti með alþýðu manna finna
mikinn fróðleiksþorsta. Menn höfðu yndi af að tileinka sér fróð-
leik af ýmsum gerðum. Skólar handa þroskuðum æskulýð voru
fáir og smáir. Það sem menn á annað borð lærðu, varð per-
sónulegt, annað hvort af brýnni lífsnauðsyn eða af því að
menn langaði til að læra það, eins og t.d. fróðleik um fram-
andi þjóðir eða fögur ljóð íslenzkra skálda. Menn ræddu sam-
an, spurðu hver annan og svöruðu spurningum. Annað hvort
varð að sækjast eftir þekkingunni eða vera án hennar, því
hún bauð ekki sjálfa sig fram. Ásýnd þekkingarinnar var að-
laðandi og vingjarnleg, líkt og blóm í garði eru vingjarnleg, ef
maður 'snýr sér að þeim og gefur sér tíma til að skoðá þau.
Á nýafstöðnu þingi margra menntamanna frá öllum Norð-
urlöndum og fimm löndum öðrum var til umræðu spurning-
in um persónulega tileinkun menningarinnar. Finnskur rektor
sagði meðal- annars að fjöldinn allur af æskulýð nútímans
fengi ekki tileinkað sér menninguna persónulega, heldur lenti
hann í andstöðu við þekkinguna og stældist 1 þrjózku sinni gegn
henni. í stað þess þekkingarþorsta, sem áður var, og löngunar
til að læra, er nú komin andúð á þekkingunni og leiði á því,
sem læra skal.
Jafnframt þessu ryðst hin ópersónulega menning að hverj-
um manni gegnum fjölmiðlunartækin, útvarp, sjónvarp o.fl.
og að sumu leyti gegnum skyldunámið. Margir láta sér nægja
þessa ópersónulegu menningu, og spyrja mætti hvort það geri
nokkuð til. En það kemur í ljós að menn, sem þannig eru af-
klæddir persónulegri menningu, geta ekki eða treysta sér ekki
til að leysa mjög einföld vandamál, svo sem persónuleg vanda-
mál í eigin lífi eða á heimilum sínum eða í uppeldi barna sinna.
Menn verða mjög háðir hinni ópersónulegu múgmenningu, geta
lítið annað en það, sem er orðið þeim vani; hafa óbeit á nýrri
áreynslu og glímu við ný viðfangsefni. Sérfræðingar eiga að
leysa allan vanda.
Hvað gæti hugsazt vænlegt til þess að eignast nýja gerð af
fróðleiksþrá og glæða hana með börnum og æskulýð? Ætti að
fækka skyldunámsgreinum barna- og unglingaskóla, t.d. niður
í lestur, skrift, kristin fræði, reikning og sögu, eins og áður
var, bæta þar við samtíðarfræðslu, en sleppa skyldunámi í fjöl-
mörgu öðru, og veita þó kennslu í því öllum sem vilja, bæði
í verklegum og bóklegum greinum? Og mætti ekki stytta út-
varpstímann, gera blöðin minni og betri, hætta að telja mönn-
um trú um að allra lélegasta skvaldur í útvarpinu sé tónlist
fyrir ungt fólk, en gefa góðum kennurum frelsi til að kenna
það, sem þeim er hugleikið, á þann hátt sem þeir vilja? Þannig
gæti komið með frjálsu móti margt efni, sem skólaleiðinn er
búinn að skemma, landafræði, náttúrufræði, erlend mál, söng-
ur, saga o.fl. Svo róttækar hugmyndir báru menn að vísu ekki
fram opinberlega, en ræddu sín á milli. Byltingar í fræðslumál-
um eru dýrar og óvissa ríkir fyrirfram um árangur þeirra.
En sú skylda hvílir á sérhverri fullorðinni kynslóð að hjálpa
æskulýðnum til að tileinka sér hið verðmætasta af þeim and-
legu verðmætum, sem hún þekkir sjálf. Og á menntamönnum
hvílir sú skylda að forða þjóðfélaginu frá því að verða sjálfu
sér sundurþykkt hús þar sem einn rífur niður það sem annar
byggir upp.
Persónuleg menning verður ekki veitt né meðtekin nema í
opnu samfélagi, þar sem samræður, spurningar og svör, geta
átt sér stað. Einstefnuakstur fjölmiðlunartækjanna og gagn-
rýnisleysi, eins og t.d. útvarps og sjónvarps, hefir tilhneigingu
til að Ioka samfélaginu milli kynslóðanna, og skemmtanaiðnað-
arinn dregur í sömu átt. Nauðung skólaskyldunnar og ósveigjan-
leiki kerfisins er að sumu leyti til þess fallinn að ala upp all-
mikla ósjálfstæða leikni og kunnáttu hjá hinum vel gefnu, en
leiða og þrjózku hjá öllum þeim fjölda, sem múgmiðlunar-
tækin hafa gert að þrælum sínum. Illt er að vera þræll, en
verra þó að vera þræll hjá tveim húsbændum en einum, því
þá leitast þrællinn við að leggja fram svo lítið sem verða má,
og hugsar ekki til frelsis. Hann verður hvorki sjálfum sér
nægur né sjálfum sér líkur, heldur rótlaus og ábyrgðarlaus í
afstöðu sinni til eigin þjóðar og mannkynsins.
ÞANKARÚNIR
38. m. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11