Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1964, Blaðsíða 8

'
III mm
» t

f:.«í
f
-. ■

Markaður í Mongólíu. Enda þóti kommúnista-embættismenn vilji ekki kannast
við það, fer þessi frjálsi markað'ur fram í U'an Hator á hverjum sunnudegi. Alla
kyns vörur skipta um eigendur og Iveiðið er ákveðið n-.eð þjarki.
MONGOLIA
Landið milli Rússlands og Kinar sem Mao
hefur mesfan augastað á
Mongólska alþýðulýðveld-
ið sem er geysistórt og
vaknandi land, stærra en öll Vest-
ur-Evrópa en byggt aðeins einni
milljón manna, hefur eitt einstakt
en óheppilegt einkenni: Það er
eirxa landgirta kommúnistaríkið —
algiörlega umkringt ,,vinveittum“
kommúnistaríkjum. Að norðan á
Mongólía 1500 mílna landamæri
sameiginleg með Sovétríkjunum,
sem hafa 221 milljón íbúa og hefur
leng’ dreymt um að innlima Mon^-
ólíu; en að sunnan á hún 2700 mílna
landamæri sameiginleg með Rauða
Kína, með 650 milljónum íbúa, sem
enn á sér Ijúfar endurminningar
um Mongólíu sem hluta af ,.Stór-
Kína“.
Síðustu fimm árin hafa þessir tveir
risar heimskommúnismans átt í harðri
keppni um auðæfi og undirgefni Mong-
ólíu, sem varð „alþýðulýðveldi" 1921
og kúrði lítt áberandi undir verndar-
væng Rússa, allt þangað til Kína var
orðið sterkt, 1949. Kína veitti þá rnestu
auðlegð sinni — mannafianum — inn
í land jakuxans, júrt-tjaldanna og jóg-
urtmjólkurinnar og gerði kröfu til að
vera hinn eini rétti fulltrúi fyrir Marx-
Lenin-trúarbrögðin.
Rússland svaraði þessari ögrun með
tæknimönnum, iðnkunnáttu og fjár-
magni Og svo greinilegum framförum
í atvinnuvegum, sem gengu betur í
mongólsku kommúnistana, sem þrá það
innilega að breyta þessu ríka, en hræði-
lega vanþróaða landi sínu í eitthvert
kommúnista-sæluríki.
S mámsaman tóku forustumenn
Mongóla að tileinka sér rússneskar fyr-
irmyndir um þjóðfélagslegar og hag-
rænar framfarir. Vorið 1962 hertu Rúss
ar svo sóknina — þeir notuðu sér hina
miklu fjármálaerfiðleika Kínlrerja heima
fyrii og knúðu fram samþykkt, sér í
vil, um hina frjósömu hásléttu, sem
Mongólar kalla „Bláhiminslandið“.
Þessi sigur þeirra kann að reynast
skammvinnur, en fyrst um sinn er
Mongólíu óhætt að kalla sig rússnesk-
an fylgihnött, sem standi algjörlega
>undir áhrifum frá Moskvu.
Ekki alls fyrir löngu var ég á ferð
um Mongólíu og sá þá merkin um vel-
gengni Rússa þar í landi. Ég ferðaðist
í bílum, jeppum og langferðavögnum,
jafnvel á úlföldum yfir öldótt landið
og rakst þá snögglega á hóp af kamel-
dýrum, sem óðu gegnum sandinn á
Gobi-eyðimörkinni, eða þá hjarðir af
tömdum jakdýrum, sem voru á beit á
rikisbúinu í Karakoram, og létu eins
og þau yrðu ekki vör við öskubylinn,
seir. þama var. Ég dáðist að áveitukerf-
inu, sem Kínverjar höfðki komið upp,
og sá gapandi sprungurnar í „hvíldar-
'heimilinu“, sem Rússar höfðu byggt og
luku við fyrir aðeins tveimur árum.
Ég hlustaði með hrifningu á sönglið í
Búddaprestunum, sem skiptu hundruð-
um í klaustrinu í Ulan Bator (eina starf
andi klaustri í landinu, sem að vísu
þolir trúarbrögð en ýtir hinsvegar ekki
neitt undir þau). Og ég hlustaði einn-
ig og með óhugnaði á „and-heimsveld-
issinnaða“ fyrirlestra um hugmynda-
fræði í ríkisháskólanum. Ég fann smá-
þorp af júrttjöldum; þessi þjóðlegu
flókatjöld þeirra stóðu þama með hin
ótrúlega fögru fjöll að bakgrunni. Og
svo sá ég grafhýsið sem gnæfði á torg-
inu í Ulan ,Bator, með brjóstmynd af
Lenin Mongólíu, Sukhe Bator, og hin-
um látna forsætisráðherra Ohoi Bal-
san Ég hafði gaman af að taka mong-
ólska alþýðumenn tali, þar sem ég hitti
þá, en varð fyrir vonbrigðum í hvert
smn sem ég hitti tortryggna og hrædda
mongólska embættismenn.
IVÍ ongólía er land öfganna. Stund
run var fegurð þess slík, að ég stóð á
öndinni, eins og þegar sólargeislar lífg-
uðu dökkgrænar hlíðar fjallanna
snögglega — en svo gat hinsvegar ljót-
leiki landsins verið ægilegur, eins og
þegar sandbyljirnir gerðu Gobi-eýði-
mörkina að hreinasta víti.
Mongólía glennir upp augun af undr-
un, er hún sér bíla og vélar og öll
tæki, sem renna sjálf, eða útlendinga,
sem ganga hratt og hafa þó ekki ann-
að að gera en skoða sig um, og stjóm-
málamenn, sem kíkja í hugmyndafræði
legar kristallskúlur og segja örlög fyr-
ir. Mongólía er að gera örvæmtingarfull
ar tilraunir til að hlaupa yfir margar
aldir menningarlegrar stöðnunar og
framkvæmdaleysis — alla leið frá
dýrðardraumum Djengis Khans til skýja
borgaloforða Karls Marx — og þessar
framkvæmdir vaða á súðum, eins og
varpa frá sér aldagömlum venjum,
erfðakenningum og hjátrú, í einni eft-
irtektarverðri en klaufalegri atrennu,
til að ná í skottið á umheiminum.
En þessa tilraun er Motngólía nú samt
að gera — mest sökum þjóðarstolts,
sem slokknaði fyrir sex öldum þegar
Mongólaríkið leystist upp, en hefur nú
verið vakið aftur í smiðjueldi keppni
Rússa og Kínverja um undirgefni. lands
ins. Mongólar finna sig vera þjóð í
fyrsta sinn um aldaraðir, enda þótt
þeir hafi verið sjálfstæðir í orði kveðnu
síðan 1921. Þeir eru geysilega hreyknir
af því að vera félagar í Sameinuðu
þjóðunum, og þá dreymir um diplómat-
iska viðurkenningu Bandaríkjanna. Þeir
stæra sig af því, að þeirra blái him-
inn sé blárri en himinn nokkurs ann-
ars lands, og að sköllótti örninn þeirra
geti sigrað þann ameríska í jöfnum bar-
daga.
E f til viTl er það gott merki um
barnaskap hinnar nývöknuðu mong-
ólsku þjóðerniskenndar, að enginn
Mongóli, sem fylgist með alþjóðamálum,
skuli óttast þann möguleika, að sú
þjóðerniskennd geti enn einu sinni orð-
ið slökkt, og í þetta sinn af Rússum.
Mongólarnir, sem þykjast geta leikið
sinn leik sjálfstætt, milli Rússa og Kín-
verja, og haft gott af samkeppni þess-
ara tveggja, gætu hæglega verið alls
ófróðir um sovétsigurinn á Kínverj-
um í þeirra eigin landi — eða þá þeir
eru ef til vill sannfærðir um, að þeir
geti staðið í Rússum.
Sovétsigurinn var fljótur að gerast.
Vorið 1962, þegar efnalhagsstaða
Kínverja versnaði og þjóðin sökk i
mestu kreppuna á þrettán ára komm-
únistaferli sínum, píndu Rússar Mon-g-
óia til að hefjast handa: í fyrsta lagi
að biðja Kínverja að kalla heim, smátt
og smátt, þessa á að gizka 20.000 verka-
menn, sem Peking hafði sent til Mong-
ólíu ókeypis, árið 1959, til þess að
vinna að hinni stórhuga viðreisnaráætl-
un þjóðarinnar; í öðru lagi að ganga 1
Comecon, sem hjá Moskvu jafngildir
Efnahagsbandalaginu; og í þriðja
lagi að fremja hreinsun á kommúnista-
flokki Mongólíu og losa hann við Pek-
ingsinna. Mongólar sögðu já og amen
við öllum þrem atriðunum.
í aprílmánuði höfðu 14 af 20 þús.
undum verkamannanna verið kallaðir
heim. Mongólskir embættismenn sögðu
okkur, að „kveðjusamsæti“ hefðu veiið
8 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
28. tibl. 1964