Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1964, Blaðsíða 13

Rússlandsvetur
FramhaM af bls. 1
ír, að veðurfræðiathuganir höfðu þá þeg
ar lengi verið gerðar og á ýmsum
stöðum í heiminum. Þegar á öndverðri
átjándu ö;d höfðu reglulegar hitamæl-
ingtr farið fram hér og þar um Evrópu,
og það meira að segja í Rússlandi, þar
sem margháttað menningarlíf blómg-
aðisv undir stjóm Péturs mikla og
r.æstu eftirmanna hans. Þannig hófust
árið 1726 í Norður- og Austur-Evrópu
tinhverjar fyrstu stöðugu hitamæling-
ai í St. Pétursborg, og í lok aldarinn-
ar voru slíkar mælingar framkvæmd-
ar á mörgum stöðum í Rússlandi.
Jafnvel í Finnlandi var fyigzt með í
þessari þróun. Reglubundnar hitamæl-
ingar voru framkvæmdar í Ábo þegar
árið 1750, og í lok aldariimar hér og
þar í landinu. Án þess að nánar sé
vikið að þessum mælingum, verður
þó að nefna sérstaklega þær, sem séra
Wegelius framkvæmdi á prestsetrinu
Vörá. Þær voru ekki einasta fram-
kvæmdar á friðartímum heldur og í
finnska ófriðnum 1808-1809, stöðugt og
xeglulega. Þannig hefur seinni tíminn
uppiýsingar um veðurfar í Finnlandi,
jafnvel á þessum ófriðartíma.
Hvað snerti herför Napóleons til Rúss
lands, þá var hún, þótt mannskæð væri,
tiltölulega „friðs£unleg“, úr fjarska séð.
í þessum ófriði og fleirum hafa farið
fram stöðugar hitamælingar, sem voru
útgefnar í Pétursborg 1881, í hinu á-
gæta veðurfræðiverki eftir Henrik Iv-
anovitsj Wild, sem var félagi í keis-
aralegu vísindaakademiunni og forstjóri
Eðlisfræðistofnunar ríkisins. í þessu
verki sínu hefur Wild prófessor fjall-
að um hitann í öllu Rússlandi og jafn-
vel farið út fyrir landamæri þess. Því
var möguleiki á því þegar árið 1881
að fá áreiðanlegar upplýsingar um veð-
urfar í Rússlandi árið 1812.
Og hvað leiðir þetta einstæða rit-
verk í ljós? f fyrsta lagi það, að innan
landamæra rússneska alrikisins voru
framkvæmdar áreiðanlegar veðurathug
anir, m.a. í St. Pétursborg, Kazan, Kiev,
Varsjá, Riga, Reval og svo á áðurnefndu
prestsetri, með öðrum orðum fyrir norð-
an, austan, sunnan og vestan örlagaleið
Napóleons. í St. Pétursborg voru þess-
ar athuganir gerðar í Eðiisfræðistofn-
uninni, en í Kazan og Riga í háskól-
unum þar. í Kiev voru þær framkvæmd
ar af kennaranum M. Berlinskij í skóla
þar, í Reval af stjömufrælðingnum Iv-
anov og í Vörá af séra Wegeliusi. Og
það má ganga að því vísu, að þessar
vísindastofnanir og ábyrgu aðilar hafi
unnið verk sitt óhlutdrægt og af við-
eigandi nákvæmni, og því megi reiða
sig á upplýsingar þeirra sem gildar sann
enir um hitastig og veðurfar, þegar
tför Napóleons var farin — án þess að
nokkur persónuleg hlutdrægni komi þar
til greina.
Hinar fræðilegu upplýsingar Wilds
prófessors um meðalhitann í okfcóber
181? sýna, að hitinn í þessum mánuði
var tiltölulega mikill. Tölumar um þenn
an mánuð sýna: St. Pétursborg 4.7,
Kazan 3.0, Kiev 10.6, Varsjá 10.2, Riga
7.7, Reval 6.6, og loks í Vörá 4.4 stig.
Á skýrslum Wilds fyrir október sést, að
aðeins í Kazan var hitinn einu stigi
undir meðallagi. Á hinum stöðunum
var hann hærri en í meðallagi — I
Kiev 2 stigum og hinum stöðunum einu
ítigi.
I nóvember 1812 var meðalhitinn
samkvæmt sömu skýrslum: í St. Pét-
ursborg -4-5.2, Kazan -i-5.6, Kiev -4-1.8,
Varsjá -4-0.1, Riga og Reyel -4-2.0 og
f Vörá -4-5.1 stig. Bf þetta er borið
saman við meðaltöl Wilds, sést, að í Ki-
ev var hitastigið eðlilegt, í Kazan,
.Varsjá, Riga og Reval 2 stigum kaldara
Og í St. Pétursborg og Vörá 3 stigum
tindir meðallagi. Ef reiknað er út frá
þessu meðal-hitastig svæðisins, sem
NapóJeon fór um í nóvember 1812, fæst
sú niðurstaða, að hitinn á þessu svæði
hefur verið aðeins einu stigi undir með
allagi, og á einstöku stað 2 stigum. Og
þessi frávik eru hégómlega litil, ef
borið er saman við þau mestu, sem von
getur verið á í nóvember. Til dæmis
má nefna, að í Helsingfors getur hitinn
farið 6 stig undir meðallag í þeim mán
uði. Og sagan gefur líka nokkrar upp-
lýsingar um þennan nóvembermánuð
1812 Á svæðinu kringum Smolensk
fór hitinn „meira að segja niður í -4-8
stig.“ Beresinafljótið var þessa „Bere-
sina-daga“ að nokkru lagt en einnig
var farið yfir það á bátum. Þrátt fýr-
ir það, að hitinn var — á rússneskan
mælikvarða reiknað — nokkumveginn
eðlilegur, hefur Frökkum auðvitað fund
izt kuldinn mjög mikill. Og ekki er
Helgríma Napóleons
ótrú’egt, að Napóleoni, sem var vanur
Miðjarðarhafshitanum á Korsíku, haifi
verið kalt í 8 stiga frosti við Smolensk.
A llt bendir því til þess, að örlög
Napóleons í þessari herför hans til
Rússlands hafi ekki verið kuldanum
að ker.na, eins og hann var fyrra hluta
vetrar í Rússlandi, heldur hafi aðrar
ástæður valdið. Hér má nefna kenn-
ingu, sem hinn mikli þýzki herfræðing-
ur, von Clausewitz hershöfðingi, hefur
sett fram, sem sé þá, að svo framar-
lega sem víðtæk sókn leiðir ekki til
algjörs sigurs, breytast kringumstæðurn
ar þannig, að hálfur sigur kemur að
engu gagni og árásaraðilinn má þakka
fyrir, ef hann getur komið herafla sín-
um undan óhultum. Þetta gat Napóle-
on ekki, þar eð hann í hugsunarleysi
sínu var alls ekki undir slíkt búinn.
Hann hafði alls ekki tekið neitt tillit
til veðurfarsins í óvinalandinu fyrra
hluta vetrar og ekki heldur til neinna
afbrigða þess utan. Þetta kemur bein-
linis fram í bréfi hans til Marie Louise
drottningar, þar sem hann segir: „Það
var vetrarkuldirm, sem fór með okkur.
Við lutum í lægra haldi fyrir veður-
faririu“.
En þegar herförinni var lokið og
Napóleon þegar kominn langt burt frá
hex s'num, kom, eins og menn vita,
í desember 1812 mikil vetrarharka, sem
stóð enn í janúarbyrjun 1813. Bæði í
Póllendi og Þýzkalandi er þetta talin
mesta miðsvetrarharka í manna minn-
um. Þá voru skyttumar hans Heine og
aðrar leifar af her Napóleons að brjót-
ast heim til Frakklands og lentu í hin-
um ótrúlegustu erfiðleikum. En þá var
styrjöldinni við Rússland lokið og báð-
ir aðilar þegar teknir að hugsa út ný
vélabrögð,
Dlakónía
Framhald af bls. 4
þeiiri, sem áður hefir lýst verið hér að
ofan, voru þýzkir prestar. Árið 1813
ráku franskir hermenn 1200 manns út
úr Hamborg, og dó flest af þessu fólki.
Meðai þeirra sem lifðu var drengur
einn, Johan Heinrich Wichem að nafni,
þá um fimm ára gamall. Tuttugu árum
síðar hóf hann nýtt starf rétt hjá Ham-
borg. Með aðstoð móður sinnar og syst-
ur stofnaði hann drengjaheimili, Rau-
hcss Haus. Þetta heimili óx og varð
að heimsfrægri stofnun. Og þar var
hin evangeliska djáknaþjónusta nútím-
ans stofnuð og þa&an hefir hún breiðzt
út t>4 annarra landa.
Wichem tók ekki aðeins til sín mun-
aðarlausa drengi og fátæka, heldur einn
ig unga menn, sem hann þjálfaði bæði
andiega og líkamlega. Baksviðið var
vakningastarfsemi innra trúboðsins. Til
þeirra, sem viidu gerast djáknar, var
sú krafa gerð að þeir væru vel trúað-
ir og vandaðir menn. Áherzla var lögð
á ýmsar iðngreinar, ekki sízt prentiðn,
enda óx upp bókaforlag, prentsmiðja og
bókbandsverkstæði í sambandi við Rau-
hes Haus. Þegar ungir menn voru full-
numa, komu þeir á fót sams konar stofn
unum og þeirri, sem þeir sjálfir höfðu
rumið við. Ein hin frægasta af þess-
um velferðarstofnunum var í Barmen.
Wichera skildi vel hina þjóðfélags-
legu neyð, sem fór á undan byiting-
unni 1848. Þá hélt hann fræga ræðu,
sem enn er í minnum höfð, ekki aðeins
af guðfræðingum, heldur af þjóðfélags-
lega menntuðum mönnum. Wichern
vildi þá endurnýja gjörvalla kirkjuna
og þjóðfélagið. En kirkjan fylgdi hon-
um ekki nema að litlu leyti, og þjóð-
félögin kusu leiðir, sem leiddu til þess
að menn hölluðust meir að Marx en
Wichern. — Árangur af starfi Wich-
erns varð þó mikill: Ríkið tók að reisa
munaðarleysingjahæli, heinjili fyrir fá-
tæik börn, vinnuhæli, sjúkrahús, geð-
veikrahæli, heimili handa epileptisku
fóiki, iðnskóla ýmiss konar, drykkju-
mannahæli, velferðarheimili handa
ungum hermönnum. — Wichern mennt
aði díakóna til að vinna við ailar þess-
ar stofnanir, sömuleiðis kennara, hjúkr-
unarmenn, forstjóra og presta. Með
staili sínu tókst honum að breyta af-
stöðu ríkisins til allra þessara mála.
Wichern andaðist árið 1881.
Samt'mamaður hans, Gustaf Werner
(1809-87) tók upp starf fyrir fatlaða og
fávita. Að velferð þeirra unnu díakón-
ar, sem höfðu eins konar sameignar-
skipulag.
S tofnandi díakónissuhreyfingar-
innar, sem kunnur er í menningar-
kirkju- og hjúkrunarsögu var Th. Flied
ner (1800-1864), þýzkur prestur, sem
hafði brennandi áhuga á velferðarmál-
um kvenna og barna. Fyrri konu sína
missti hann ti.tölulega unga, en kvænt-
ist aftur ,en báðar þessar konur voru
mikiir mannvinir. f Bretlandi kynntist
Fliedner W. Wilberforce þingmanni,
sem varði um þrem áratugum í bar-
áttu gegn þrælasölu og þrælahaldi, og
ennfremur hinni frægu mannúðarkonu
Elisabeth Fry, en hún varð fræg fyrir
þær umbætur, sem hún fékk til vegar
komið í fangelsum. *
Skömmu eftir frelsisstríð Þjóðverja
(gegn Napóleon) hafði annar þýzkur
prestur skrifað bók: „Um endurreisn
díakónissuembættis fornkirkjuimar í
kvenfélögum vorum“. Þessa bók hafði
Fliedner lesið. Og í Hollandi hafði
han-n hitt konu, sem gegndi embætti día
kónissu.
Fliedner og kona hans stofnuðu fyrsta
fangaverndarfélag í Þýzkalandi árið
1826, og hæli fyrir afbrotakonur, er
setið höfðu í fangelsum, árið 1833 og
smábarnaheimili árið 1835. Díakónissu-
húsið í Kaiserwerth sfcofnaði hann ár-
ið 1836.
Nágrannar Fliedners gerðu gys að
starfi hans, þegar hann hóf það, en
hættu því löngu áður en hann dó. Fá-
tæktin var mikil um þær mundir, er
starfið og var hafið, og fyrstu árin þar á
eftir, og aldrei hafa díakónissur verið
ríkar. En hreyfingin breiddist hratt út,
og 'var þegar komin í fjórar álfur heims
áður en stofnandinn dó. Díakónissur
voru þá orðnar um 1600 að tölu,
þar af voru 425 í tengslum við móð-
urstofnunina í Kaiserwerth, en hinar
voru dreifðar í 29 móðurstofnunum öðr
um.
Um þær mundir sem hin evangeliska
díakónissulireyfing hóf göngu sína, þótti
það goðgá að mennta ungar konur af
alþýðustéttum til félagslegra starfa.
Stéttamunur var mikill í Þýzkalandi um
þær mundir. Þetta vissi Fliedner vé!, og
það er ein aðalástæðan fyrir því að það
var gert að reglu að díakónissur bæru
einkennisbúninga. Þar með var allur
stéttamunur þurrkaður út á meðal
þeirra sjálfra og eins meðal þeirra, er
nutu góðs af þjónustu þeirra.
í skipulagi því, sem hin elzta evang-
eliska díakónissuhreyfing hefir, eru
nolckrar reglur, sem ekki er vikið frá.
Nánasti yfirmaður systranna skal vera
kona, húsmóðir. Og díakónissurnar
skulu jafnan eiga athvarf við sifct eig-
»8. tbl. 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13