Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1965, Blaðsíða 1

gátum eTilii framleitt þa'ð i efnaverk
smiðjum (en það gátu Þjóðverjar).
Þess vegna ótluðust menn, að Þjóð-
verjar, sem í þá daga voru stundum
taldir hafa yfirnáttúrlega leyniþjón-
ustu, myndu ef til vill senda kafbát
eða herskip inn í Ivigtutfjörð og eyði
ioggja námuna. Þessi vandi var leyst-
ur með því að Bandarikjastjórn seldi
landsstjórn Grænlands þriggja þuml
unga fallbyssu. Þriggja þumlunga
byssa myndi liklegast virðast nokkuð
stór ef hún væri staðsett í stefni
Óðins, en þegar hún var sett upp í
firðinum andspænis námunni líktist
hún einna mest ieikfangabyssu, ef
maður gat þá komið auga á hana í
gegnum sjónaukann. Og persónulega
James K.
Penfield, sendiherra, segir frá dvöl
sinni
SENDIHERRA Banda-
ríkjanna á íslandi, Jam-
es K. Penfield sýndi kvikmynd
og flutti erindi á fundi í Rotary-
klúbbi í Reykjavík þann 12. maí
síðastliðinn um reynslu sína á
Grænlandi í síðari heims-
styrjöldinni, en hann var
íyrsti erlendi sendifulltrúinn,
sem þar hefur haft aðsetur.
Sendiherrann hefur góðfúslega
leyft Lesbókinni að birta erindið
í heild sinni, og fer það hér á
eftir í íslenzkri þýðingu:
sem naut aðstoðar danskra kaupsýslu
manna í Bandaríkjunum, kom á fót
innkaupaskrifstofu. Sendinefnd Græn
iands í New York og krýolit sáu bæði
um fjármagnið og skipaflutninga.
Krýolít er fjölhæft jarðefni, sem
er aðeins unnið í Grænlandi að
nokkru ráði, og það hefur í síðastlið-
in 100 ár verið. keypt og sett á mark
að vestan hafs af Pennsylvania Salt
Manufacturing Company í Fíladelfíu.
A nnað vandamálið sem við stóð
um frammi fyrir árið 1940 var að
tryggja nægan forða af þessu efni.
Það er nauðsynlegt til framleiðslu á
alúmíni, og á þessum tíma höfðum
við engar birgðir af því á Vesturlönd
um (en það höfðu Þjóðverjar) og
hafði ég minar efasemdir um gagn-
semi hennar á móti hvaða
iþýzkri árásarfleytu sem vera skyldi.
En eins og stundum reynist í hern-
aðarlegum og stjórnmálalegum vanda
málum þá er sálfræðileg lausn jafn
góð og hver önnur, og öllum leið bet-
ur eftir að byssunni hafði verið kom-
ið fyrir og hún mönnuð.
Síðar, þegar við vorum orðnir
styrjaldaraðilar, var annað vandamál
sem ógnaði birgðasöfnun á krýolíti.
Dönsku námumennirnir í Ivigtut
höfðu það hugboð, að þeim yrði
ómögulegt að rækja starf sitt nema
því aðeins að sál þeirra og líkaml
heíði stuðning af ákveðnum skammti
af bjór.
Þ egar Tuborg- og Carlsberg-
birgðirnar gengu til þurrðar skömmu
eftir komu mína árið 1940, reyndi
Sendinefnd Grænlands það, sem
unnt var að fá keypt, og komst
að raun um, að Budweizer-bjór væri
beztur í staðinn fyrir Tuborg og Carls-
berg, sem útilokað var að fá, Námu-
mennirnir nöldruðu nokkuð út af
þessu en að lokum komust þeir að
þeirri niðurstöðu, að m.eð tilliti til
hins hættulega styrjaldarástands
gætu þeir komizt af með þessa eftir-
líkingu. En þegar vöruskorts, styrjald-
aráranna tók að gæta í Bandaríkjun-
um kom sá dagur, að ekki reyndist
unnt að fá Budweizer-bjór og Sendi-
nefnd Grænlands sendi í staðinn bjór,
sem bruggaður var í New York. Þar
sem bjórbirgðirnar voru algerlega
gengnar til þurrðar þegar sendingin
kom, lagðist öll vinna niður þegar
komið var að bjórkössunum í lest
skipsins og námumennirnir brögðuðu
á þessari nýju bjórtegund þegar í
stað. Þeir komust undir eins að
þeirri niðurstöðu, að bjórinn væri ó-
'hæfur til neyzlu, fleygðu kassa af
honum í fjörðinn til að undirstrika
þá skoðun sína, og lögðu niður vinnu
og létu þá skýringu fylgja, að þeir
gætu ekki haldið áfram vinnu sinni
fyrr en þeir hefðu þáð sem með
þyrfti.
Landfógetinn í Godtháb og ég vor-
um í skyndi kallaðir til Ivigtut. —
Fógetinn rökræddi af mikilli mælsku
við nefnd námumannanna og vitnaði
til föðurlandsástar þeirra, skyldu og
ábyrgðar o.s.frv. Til frekari áherzlu
komum við okkur saman um að ég
skrifaði bréf í embættisnafni, þar sem
því var lýst yfir, að ég myndi gera
allt sem mér væri unnt til að fá rikis-
stjórnina til að gefa út leyfi fyrir for-
gangsrétti sendinga á Budweizer-bjór
til Grænlands. Viðræðurnar báru ár-
angur og námumennirnir sneru aftur
Framhald á bls. 12.
Herra forseti og Rotaryfélagar!
í nærri fjögur ár hef ég haft þann
heiður og þá ánægju að njóta gest-
risni yðar. Ég er þess fullviss, að það
er mjög óvenjulegt, að þér hafið gert
mig að því sem ef til vill má kalla
heiðursfélaga, en ég nýt þess og met
evo mikils, að það er mér sérstök
ánægja að geta sagt yður öllum iþað
hér í dag.
Fyrir skömmu vildi svo til að ég sá
NATO-kvikmynd, sem fjallaði um
hernaðarlega starfsemi í heimskauts-
löndunum og mér þótti merki-
leg. Og þegar ég var að velta því fyrir
mér, hvað ég ætti að segja yður hér
í dag, kom mér til hugar, að ég gæti
losað yður við þreytandi ræðu með
því að sýna yður þessa kvikmynd.
Þess vegna ætla ég að segja yður í
Btuttu máli frá hernaðarstarfsemi á
Grænlandi fyrir aldarfjórðungi og
láta yður svo Ijera saman það sem
NATO er að aðhafast þar í dag.
Samband mitt við Grænland hófst
1 aprílmánuði árið 1940, skömmu eftir
innrás nazista í Danmörku, þegar ég
•var skipa'ður ræðismaður Bandaríkj-
*nna þar, og það vill svo til, að ég
var fyrstá erlendi sendifulltrúinn, sem
ekipaður hefur verið í þessu stóra ná-
grannalandi íslands.
Þegar ég kom þangað í maímánuði
næstum upp á dag fyrir tuttugu og
iimm árum, komst ég að raun um,
®ð við þrenns konar vandamál var
að glíma varðandi sambúð okkar.
Það fyrsta var spurningin um hvar
Grænland gæti fengið vörur og birgð-
ir, sem áður höfðu nær eingöngu
komið frá Danmörku. Lausnin reynd-
ist auðveld. Landsstjórn Grænlands,
lilH
Pcnficld ræöismaður ver íánann óhr einindum í nýstofnaðri ræöismannsskri fstofu í Godtháb í maí 1940.