Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1965, Blaðsíða 2

FÁIR miklir herforingjar
munu hafa vakið jafn
margar og sundurleitar skoðanir á
persónuleik sínum og afrekum eins
og Bernard Law Montgomery mar-
skálkur, sigurvegarinn frá E1 Ala-
mein. Hann hefur verið kallaður
auglýsingamaður fyrir sjálfan sig,
hégómlegur og umburðarlaus gikk-
ur, ókurteis og ófær um að vinna
með samstarfsmönnum sínum í hern
um, hvað þá með stjórnmálamönn-
um eða herforingjum bandamanna.
Andstæðingar hans hafa haldið
því fram, að hann hafi aldrei orðið
að berjast við erfiðar aðstæður né
með .ófullnægjandi liðstyrk eða
vopnabúnað, og að varfærni hans
hafi leitt til þess, að hann lét ónot-
uð tækifæri sem skarpari og hugaðri
herforingjar hefðu fært sér í nyt.
Á hinn bóginn hefur hann einnig
verið nefndur mesti herstjóri Breta
síðan Wellington leið, snillingur á
vígvellinum og maður sem hefði
betri og djúptækari skilning á eðli
nútímahernaðar en nokkur samtíð-
armaður hans, brezkur eða banda-
rískur. Kannski liggur sannleikur-
inn einhvers staðar milli þessara
öfga.
E kki þarf mikla þekkingu í sálar-
fræði til að gera sér ljóst, hversu mjög
yngri ár Montgomerys mótuðu manninn
á fullorðinsárum. Hann fæddist árið
1887, er kominn af skozkri prestaætt.
Honum var meðfæddur sterkur vilji og
einbeitni, enda komu leiðtogahæfileikar
hans snemma í ljós. Hörð reynsla hans
í fyrri heimsstyrjöld vakti metnað hans
og efldi með honum þá eðlislægu til-
hneigingu að vantreysta skoðunum yfir-
boðara sinna og viðteknum reglum her-
mennskunnar. Hann ákvað að helga sig
gagngerðri könnun á eðli starfa síns, og
þessi ákvörðun festi enn dýpri rætur
þegar hann varð fyrir því mikla áfalli
að missa eiginkonu sína. Honum fannst
hann vera kjörinn til forustu og hófst
þegar í stað handa um að gera sig hæf-
an tii þess hiutverks sem hann var viss
um að biði sín.
Þegar hann hafði náð fimmtugsaldri
hafði hann þroskað með sér þær eig-
indir, sem hann lagði mest upp úr, hug-
rekki og einbeitni, og hafði að auki öðl-
szt djúptæka þekkingu á eðli og gangi
styrjalda. Með strangri sjálfsögun og
langri þjálfun hafði hann gert sjálfan
sig algerlega óháðan stuðningi annarra
og jafnvel kærulausan um hvað aðrir
hugsuðu eða sögðu um hann. Hann var
búinn að ná fullum tökum á þeirri erf-
iðu list að stjórna öðrum, en hann hafði
hins vegar ekki talið nauðsynlegt að
skóla sig í þeirri list að koma sér í
mjúkinn hjá starfsbræðrum sínum eða
fá málum sínum framge.ngt með
kænsku og málamiðlun.
M
if Jl ontgomery varð hershöfðmgi ar-
ið 1938, en fyrsta stóra verkefnið fékk
hann árið 1940, þegar Þjóðverjar hófu
hina miklu herferð á vesturvígstöðvun-
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS.
MONTGOMERY
um. Þá var hann yfirmaður þriðju deild-
ar í öðrum her Breta, sem var undir
yfirstjórn Sir Alans Brookes hershöfð-
ingja. Sú skipan mála var mjög heppi-
leg íyrir Montgomery, því hann stjórn-
aði undanhaldi herdeildar sinnar til
Dunkerque við mjög erfiðar aðstæður
undir forustu fyrstaflokks herstjóra,
sem ævinlega vissi hvað hann vildi og
gat hagnýtt hæfileika og einbeitni
Montgomerys til hins ýtrasta; Það var í
þessum orustum sem Montgomery gat
prófað og mótað herstjórnaraðferðir sín-
ar, og Brooke kom fljótlega auga á verð-
leika hans.
Eftir nálega tveggja ára herstjórn í
Evrópu, m.a. Englandi þar sem Mont-
gomery hafði yfirumsjón með þjálfun
nýrra hermanna, kvaddi Brooke hann
til að taka við yfirstjórn áttunda
hersins í Egyptalandi (Nílarhersins) árið
1942. Þar með hófst hin mikla framsókn
frá Alam Halfa og E1 Alamein til Lune-
berg-heiðar — tveggja og hálfs árs ná-
lega óslitin sigurför.
E ftirtektarverðasti þáttur þessa
skeiðs og sá þáttur, sem ekki verður
um deilt, var aðhaldið, sem Montgomery
veitti undirmönnum sínum og hernum
öllum, og það hvernig hann hafði öll
atriði herferðarinnar örugglega í sinni
hendi. lnnan viku eftir komu hans til
eyðimerkurinnar hafði vaknað alnýr
andi innan áttunda hersins. Allir höfðu
á tilfinningunni að á vettvang væri kom-
inn maður sem vissi hvað gera skyldi,
sem gæti skýrt fyrir þeim hvað væri í
vændufn, ng sem hefði fullan hug á að
láta óvininn lúta vilja sínum.
Ekki leið á löngu þar til hermennirn-
ir komust að raun um, að það, sem þeim
hafði verið sagt að gerast mundi, gerð-
ist raunverulega. Að svo miklu leyti sem
það er unnt í styrjöld hafði óvissunni
verið útrýmt. Þar við bættist, að sigr-
arnir voru unnir af útreiknaðri ná-
kvæmni. Brátt höfðu hermenn áttunda
hersins á tilfinningunni, að þeir væru
færir í allan sjó og enginn hlutur væri
þeim um megn.
Montgomery hefur gefið ljósa skil-
greiningu á kenningu sinni um herstjórn
í orustu i endurminningum sinum. Fáir
herforingjar hafa jafn rækilega hugsað
kenningar sínar eða beitt þeim í veru-
leikanum af slíkri einbeitni sem hann.
Að gera hvert vandamál einfalt, að láta
duglega undirmenn annast öll smáatriði,
að láta ekki bægja sér frá þeirri leið
sem ákveðin hefur verið, að gefa sér
tíma til einbeittrar íhugunar — allt eru
þetta atriði sem herforingjum er kennt,
að séu æskileg. Montgomery gat hins
vegar látlaust fært sönnur á gildi þeirra,
og þau voru undirrót velgengni hans.
JVtontgomery fékk vald yfir hugum
hermanna sinna með aðferðum, sem
mjög hafa verið misskildar og mistúlk-
aðar og hafa leitt til þess, að margir
hafa sakað hann um sýndarmennsku og
fordild. An efa hefðu aðrir einstakling-
ar getað beitt annars konar aðferðum
með góðum árangri, og dæmi hertogans
af Wellington sýnir, að ekki er endilega
nauðsynlegt að umgangast menn sína al-
þýðlega, klæðast skringilega eða hegða
sér frumlega til að ná góðum árangri.
Það sem máli skiptir er að vinna or-
ustur og sanna mönnum sínum, að mað-
ur búi yfir herstjórnarhæfileikum. En
Montgomery hafði glöggan skilning á
hermönnum nútímans og fann leiðina
til hjartna þeirra fljótt og örugglega.
Tilgangur hans með þessu var ekki sá
að vekja athygli á sjálfum sér, heldur
að styrkja samheldni og einbeitni hers-
ins og herstjórnarinnar.
Hvað eftir annað benti Moritgomery á
nauðsyn þess að halda hernum ,,í jafn-
vægi“ og dró líkingu af því, að hesta-
maður gæti ekki gert sér vonir um sig-
ur nema hann héldi hesti sínum ævin-
lega „stilltum“ og undir sinni stjórru
Með því að leggja áherzlu á þetta vakti
hann gagnrýni þeirra, sem héldu því
fram, að hann væri óeðlilega varkár og
legði ekki út í aðrar orustur en þær,
sem væru „eftir fyrirmyndum", og að
hann drægi á langinn bardaga, sem
hægt hefði verið að vinna með skjót-
ari hætti og minna mannfalli, ef beitt
hefði verið frjálslegri og óhefðbundnari
að'ferðum.
Ástæða þess, að Montgomery lagði svo
ríka áherzlu á jafnvægið, var sú, að
hann vildi tryggja það, að hvað sem ó-
vinurinn tæki sér fyrir hendur, mundi
það ekki hafa nein áhrif á fyrirætlanir
hans, sem fara bæri eftir hvað sem á
dyndi. Formælandi þess að innrásin i
Þýzkaland væri gerð með einni öflugri
sókn, en ekki breiðri víglínu margra
herja samtímis upp með Rín, veröur
varla sakaður um ófyrirgefanlega var-
kárni. Meginhugsun hans eftir sigurinn i
Normandy var sú að binda enda á styrj-
öldina þegar árið 1944 og hlífa þannig
íbúum Bretlands við öðrum löngum
hörmungavetri.
M
ivailli hershöfðingja er ævinlega
skoðanaágreiningur, ekki sízt milli hers-
höfðingja af ólíku þjóðerni, sem byggja
hugmyndir sinar á ólíkum sögulegum
og þjóðernislegum grunni. Montgomery
var oft ósammála Eisenhower hershöfð-
ingja í veigamiklum atriðum og lét ekk-
ert tækifæri ónotað til að koma sjón-
armiðum sínum á framfæri við yfir-
boðarann. Það er erfitt að dæma um
slíka hluti. Við vitum hvað gerðist, en
við vitum ekki hvað kynni að hafa gerzt,
ef sjónarmið Montgomerys, sem oftast
nutu stuðnings brezka herforingjaráðs-
ins, hefðu orðið ofan á.
Margir herforingjar eru eindregið
þeirrar skoðunar, að hugmyndir Mont-
gomerys um eftirleik sigursins í Nor-
mandy hafi verið réttar út frá herfræði-
legum sjónarmiðum, þó sumir þeirra
dragi í efa að þær hafi verið fram-
kvæmanlegar. Hvort sem þær voru réttar
eða rangar, gat Eisenhower ekki fallizt
á þær af góðum og gildum ástæðum. Að
stöðva bandaríska herinn og láta 21. her
Breta ásamt bandarísku hjálparliði
hefja eina öfluga sókn inn í Þýzkaland
var óframkvæmanlegt af pólitískum
ástæðum. Að stöðva 21. her Breta og
láta bandarísku hershöfðingjana Brad-
ley og Patton halda áfram sókninni,
þegar ekki var búið að taka neinar hafn-
arborgir handan við Cherbourg, hefði
verið mjög áhættusamt.
Reyndin var sú, að Eisenhower lét oft
undan kvabbi Montgomerys, en treysti
sér ekki til að síyðja hann af heilum
hug og var því eins og milli tveggja elda.
Framhald á bls. 15.
Framkv.stj.: Sigías Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Utgefandi: H.f. Arvakur, Reykjávfk.
23. tbl. 1965
v