Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1966, Blaðsíða 1

Dr. theol.
Jón Helgason,
ekildum prófum í hebresku, heirnspcki
og kirkj'uréttarfræðum með góöum vitn-
isbur'ðuim,
Af þessum tíma bjó hann fjög-
ur ár á Garði og nau.t þar Garðsstyrks,
eins og títt var u;m ísienzka stúdenta.
Oft minntist dr. Jón dvalar sinnar við
hiáskóiann með hlýjum hiuga og fór
lofsamiegum orðum um kennara sína
þar, sem margir voru afburðamenn,
þótt ekiki yrðd það hlutskipti hans að
feta í fótspor þeirra í guðfræðiiegum
efnum, þvi að í guðfræði ríkti ytfirleitt
mikil íhaldssemi við háskóiann á náms-
árum hans, en eins og kunnugt er átti
hann sjáifur eftir að verða brautryðj-
andi nýrrar guðfræðistefnu á ísiandi.
Að loknu háskólanámi dvaldi dr.
Jón í Reykjavík veturinn 18S)2-93 og
aðstoðaði föður sinn nokkuð við guð-
fræðikennslu hans í Prestaskólanum,
en fór svo aftur til Danmerkur sumarið
1893 og var þá um nokkurra mánaða
skeið óvígður aðstoðarmaður hjá sir.
Pétri Dahl, sóknarpresti í Kallehave á
biskup
Eftír séra
Óskar J. Þorláksson
Æska ©g námsár
Þann 21. júní s.l. voru liðin
100 ár frá fæðingu dr.
Jóns Helgasonar, biskups, en hann
var svipmikill kirkjuhöfðingi, fjöl-
hæfur gáfu og fræðimaður og ó-
venjulega mikill starfsmaður, enda
mun hann jafnan verða talinn í
hópi hinna merkustu biskupa ís-
lenzkrar kirkjusögu.
Dr. Jón fæddist að Görðum á Áitfta-
nesi 21. júní 1866, en rúmum 260 ár-
um áður fæddist þar Jón Vidalín, sáð-
ar biskup i Skólholti, einn mesti
mælsku- og kennimaður íslenzkrar
kristni.
Poreldrar dr. Jóns Heigasonar voru
séra Helgi Hálfdanarson, þá sóknar-
prestur í Görðum og síðar forstöðumað-
ur Prestaskólans, og bórhildur Tómas-
dóttir, kona hans frá Breiðabólstað í
Pijótslhlíð.
Paðir sr. Helga var Hál.fdan Einars-
son, prótfastur að Eyri í Skutulsfirði, en
kona séra Helga, var dóttir Tómasar
lærða, að Möðrufelli í Eyjafirði, og var
Jón Helgason látinn heita eftir þessum
merka iangafa sínum. Frú Þórhildur,
kona séra Helga, var dóttir Tómasar
Sæmiundssonar, prests á Breiðabóistað í
Fijótshlíð, Ögmundssonar Högnasonar,
prófasts að Breiðabólstað (þess er
nefndur var prestafaðjr, þar sem átta
synir hans urðu prestar.)
Af forfeðrum dr. Jóns Helgasonar á
biskiupsstóli má nefna biskupana: Jón
Arasonar (12. iið), Gísia Jónsson (11.
Jið), Ddd Einarsson (10. lið), og Guð-
'brand Þorláksson (9. liö).
Fyrstu spor sín átti dr. Jón að Görð-
um, en árið 1867 var sr. Helgi faðir
hans skipaður kennari við Prestasikól-
ann og vorið eftir eða 1868 fluttist fjöl-
skyldan þaðan til Reykjavíkur, var
heimili hans síðan i Reykjavík, að und-
antcknum þeim árum, er hann var við
háskólanám erlendis.
Hann tók inntöikuprótf í lærða skól-
ftini 1880 og varð stúdent 1886 með 1.
Dr. Jón Helgason
biskup
Aldarmmning 1866 —1966
eink. Að ioknu stúdentsprótfi, þegar á-
kveðið var að hann legði inn á brau.t-
ir guðtfræðinámsins, varð það að ráði,
að hann sigldi til háskóians í Kaup-
mannahöfn og læsi þar guðtfræði, en
séra Helgi hafði sjálfur lokið prótfi frá
Haínarháskóla 1854.
Stundaði dr. Jón þar nám sitt af
kappi og lauk embættisprófi þaðan árið
1892 með 1. eink., en hafði áður lókið til-
Suður-Sjálanidi, en um veturinn 1894
tók hann próf í trúkennslu og prédik-
unarfræði i Kaupmannahöfn, enda mun
hann þá hafa hugsað sér að gerastf
prestur í Danmörkiu.
En honum var annað hlutskipti ætl-
að, því að í ársbyrjun 1894 andaðist
Helgi lektor, faðir hans, en sr. ÞónhaH-
ur Bjarnarson, sem veri'ð hafði kennari
viö Prestaskólann og varð fors'tööuniað-
ur bans við fráfall Helga lektors, skrif-
aði þá dr. Jóni og lagði mjög fast að
honum að koma til Islands og taka að
sér kennslu við skóiann, í trúfræði og
öðrum skyldum greinum. Mun hann
hafa ver.ið nokkuð tregur til þess í
fyrstu, en úr því varð þó, að hann
ákvað að koma heirn og taka að sér
kennslu við Prestaskólann, en áður en
hann hélt heimleiðis fór hann til Þýzka-
lands og dvaldi um hríð við háskólana
í Erlangen og Greifswald, en auk þess
heimsótti hann aðrar borgir í Þýzka-
landi og kynnti sér kirkjulegt starf og
líknarstofnanir.
1 þessari ferð sinni til Þýzkalands
kynntist dr. Jón fyrir alvöru þeim stefn-
um í guðfræði og Biblíurannsókn-
um, sem áttu eftir að móta guðfræði-
skoðanir hans og kennslustarf hans við
Prestaskólann og gera hann að braut-
ryðjanda nýrrar trúmálastefnu á ís-
landi. Að sjálfsögðu gerðist þetta ekki
allt í einu, en etftir að hann var orðinn
Prestaskólakennari hlaut hann að
kynna sér aliar þær stefnur og strauma
í andlegum efnum er þá voru áhrifa-
mestir. Það voru einkum þýzku guð-
fræðingarnir A. Ritzohl og A. Harnaek,
sem mótuðu skoðanir hans í guðfræði
á þessum árum.
Kennsla og vísindastörf
l>
mJ r. Jon hafði á hendi kennslu við
Prestaskólann frá 1894 til 1908, en varð
iektor eða forstöðumaður skóians 1908,
er Þórhailur lektor var skipaður bisk-
up. Þegar Háskóli Islands var stofnað-
ur 1911 varð dr. Jón prófessor við guð-
fræðideildina, en rektor háskólans var
hann 1914—1915, en tók við biskupsem-
bættinu 1916 með fráfaili Þórhalls bisk-
ups.
Þau rúmlega 22 ár, sem dr. Jón
gegndi kennslustörfum við Prestaskól-
ann og Háskólann, voru umbrotatímar
á sviði guðtfræðinnar. Áhrif hinnar
þýzku „nýguðfræði" náðu víða, en vafa-
samt er þó að áhrifa hennar hafi noikk-
urs staðar gætt meira, tiltölulega, en
einmitt hér á landi. Skeleggasti braut-
ryðjandi hennar og baráttumaður var
dr. Jón Helgason, meðan hann var guð-
fræðikennari, og 2—3 næstu áratugina,
eftir að hann hætti störfum, var hún
niest ráðandi stefna við guðfræðideild
háskólans. Hvað sem segja má um ein-
stakar niðurstöður þessarar guðfræði-
stefnu, þá hafði hún ákveðnu hlutverki
að gegna, er hún kom fyrst fram. Hún
gjörbreytti viðhorfum flestra hugsandi
manna til Biblíurannsókna og skapaði
meira víðsýni í andlegum efnum en áð-
ur hafði þekkzt og vann markvisst gegn
þeirri efnishyggju, sem þá var mjög tek-
in að breiðast út meðal menntamanna.
Fáir hafa gert skýrari grein fyrir eðli
og stefnu hinnar „nýju guðfræði" en
dr. Jón gerði í sumum ritgerðum sín-
um um guðfræði og Biblíurannsóknir,
er hann síðar safnaði og gaf út í bók
sinni, „Grundvöllurinn er Kristur", er
út kom 1915, en þar segir svo á blað-
síðu 34:
>,Nýja guðfræðin er vísindaleg hugar-
stefna á sviði trúmálanna um allan
heim, er
1. heimtar fullkomið hugsanafrelsi, að
því er trúmál snertir, og rannsóknar-
frelsi, ótakmarkað af sérhverju tilliti
tii rannsóknarúrslita eldri tíma.
2. fylgir í öllu viðurkenndum hugs-
anareglum vorra tíma vísinda, án þess
hins vegar að ioka augunum fyrir tak-
mörkiunum mannsandans og ófuilkom-
leika mannlegrar þekkingar á þeim efn-
um, seim liggja fyrir utan skynheim
mannsins, og er
3. ávallt boðin og búin til að viður-
kenna staðreyndir, sem í ljós koma, og
taka tiJJit til þeirra, hve mjög, sem þær
kiunna að ríða í báig við það, sem áður
heiux verið talið satt og rétt“,
Framhald á bls. 10.