Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1966, Blaðsíða 8

Þegar Játvarður VIII
missti krúnuna
ÞRIÐJI HLUTI
um hlynnt honum. Og við höfðum öflug
áróðurstæki okkar megin — fengjum
við leyfi til að nota þau.
En ég gerði fleira en fara fram á, að
konungihollum blaðakosti yrði beitt.
Konungur ætlaði ekki að draga sig í
hlé, en hitt var hugsanlegt, að frú Simp-
son hætti við hið fyrirhugaða hjóna-
band. Með þetta í huga, reyndi ég að
ná sambandi við hana. Hún bjó í Fort
Belvedere, þar sem konungurinn gætti
hennar vandlega. Ég samdi leiðara, sem
ég bjóst við, að henni félli vel í geð,
og ég hringdi til konungs og bað leyf-
is til að lesa hann fyrir hana. Hann
svaraði því til, að ég gæti sent
sér greinina, og svo skyldi hann sýna
henni hana, ef sér byði svo hugur.
MT að var einnig vitað, að róið
hafði verið í Mackenzie King, forsæt-
isráðherra Kanada. Hann kom í heim-
sókn til London seint í október. Hinn
23. október gisti hann eina nótt hjá
Baldwin í Chequers, sem er hinn opin-
beri sumarbústaður forsætisráðherrans,
og fékk þar að vita um hinn yfirvof-
andi skilnað frú Simpson og ræddi um
afleiðingar hans.
Morguninn 27. október sat hr. King
fund í konungshöllinni, þar sem náinn
vinur konungs, Brownlow lávarður, var
einnig viðstaddur.
Skömmu eftir fel. tvö sama dag fékk
frú Simpson skilorðsbundinn bráða-
birgðaskilnað í Ipswich. Eftir fundinn
sagði hr. Mackenzie King konunginum
frá hinum miklu vinsældum, sem hann
nyti í Kanada.
Konungur gat ekki annað skilið, en
hr. King væri þeirrar skoðunar, að sam-
band frú Simpson og konungs væri
algjörlega persónulegt og alls ekki neitt
opinbert mál.
Nú var málið komið í argasta
tímahrak. Hver dagurinn, sem léið, jók
á mikilvægi ástandsins og nauðsyn á
skjótri lausn. Ég hitti Hoare aftur í
Stórnoway House sunnudaginn 29. nóv-
ember. Hann borðaði hjá mér kvöld-
verð og sagði mér, að nú gæti það
ekki lengur dregizt, að málið kæmi
fyrir almenningssjónir í blöðunum. Mér
var þetta vel ljóst. Hann sagði mér líka,
að ríkisstjórnin myndi koma til fundar
miðvikudaginn 2. desember, til að gera
endanlega út um umsókn konungs um
lagasetningu um morganatiskt hjóna-
band. Ég vissi, að ef komizt yrði að
niðurstöðu, yrði hún óhagstæð konungi,
og allt mundi komast í uppnám.
Og því varð að afstýra. Því hitti ég
konung aftur á mánudag, 30. október
1936, og bar fram nýja tillögu. Hann
skyldi taka aftur allar hjúskaparfyrir-
ætlanir sínar, en ekki aðeins umsókn-
ina um áðurnefnda lagasetningu. Hann
skyldi segja Baldwin, að í bili þyrfti
hann ekki á að halda neinum ráðlegg-
ingum viðvíkjandi hjúskaparfyrirætlun-
um sínum. Þetta var allt mjög svo
eðlilegt, þar eð skilnaður frú Simpson
gat ekki orðið endanlegur fyrr en eftir
fimm mánuði, og þann tíma mætti
nota með góðum árangri til að hafa
áhrif á almenningsálitið. Ennfremur gat
verið von um að stjórn Baldwins, sem
var orðin óvinsæl, mundi falla bráð-
lega.
Þetta viðtal varð langt, og konungur
sagði aftur og aftur, að hann ætlaði að
ganga í hjónabandið, hvort heldur í
hásætinu eða utan þess. „Frú Simpson
verður ekki yfirgefin", sagði hann. Þó
samþykkti hann að láta hr. Monckton
tilkynna Baldwin, að konungurinn
æskti ekki neinna ráðlegginga hjóna-
bandi viðvíkjandi.
Jr riðjudaginn 1. desember sagði
Monckton mér frá samtali sínu við
Baldwin. Þegar hann aflhenti skilaboð-
in, spurði Baldwin, hvort þetta þýddi
nokkra breytingu á afstöðu konungs —
með öðrum orðum, hvort hann teldi
hann vera 'hættan við öll giftingará-
form? Hr. Monckton kvaðst engin boð
hafa að færa um það efni, og Baldwin
hundsaði því beiðni konungs, eins og
hún hefði aldrei fram komið.
Þessi þriðjudagur var síðasti dagur-
inn, sem blöðin þögðu. Það var dagur-
inn, þegar Blunt biskup í Bradford
ílutti ræðuna, sem kveikti í púður-
tunnu fréttaburðarins. Hann harmaði
hið meinta afskiptaleysi konungs af
trúmálum, og Yorkshire Post og önnur
norðlenzk blöð prentuðu ekki einasta
ræðuna, heldur fluttu athugasemdir
ritstjórnarinnar með henni. Þessar at-
hugasemdir komu ekki fyrir almenn-
ings sjónir fyrr en að morgni 2. des-
embers, en ég fékk að sjá þær kvöldinu
áður og gerði konungi aðvart um þær.
Samtimis bað ég hann að aflétta frétta-
banninu á þeim blöðum, sem væru
honum hliðholl. Hann neitaði.
Nú, þegar allt málið var komið
fyrir almennings sjónir, lagði Baldwin
mikið kapp á að tryggja sér einróma
stuðning blaðanna. Hann fól meira að
segja Hoare að benda mér á, að ein-
róma stuðningur allra blaða væri æski-
legastur. Ég svaraði: „Ég hef ráðið
mig hjá konungi. Ég er hans maður“.
(„I have taken' the King’s shilling. I
am a King’s man“).
Baldwin gekk beint og hreinskilnis-
lega að Kemsley lávarði, eiganda Sun-
day Times og margra annarra blaða.
Hann hitti hann í hádegisverði, sem
Fitzalan lávarður bauð til. Baldwin tal-
færði mál konungs og spurði Kemsley
lávarð álits. Kemsley svaraði, að lág-
kirkjusamvizkan í Bretlandi væri ekki
útdauð, og Baldwin samþykkti það. Við
lok samtalsins sagði Baldwin: „Þetta
hefur verið eftirtektarverð við-
ræða“, og bætti síðan við: „Ég vildi, að
þér vilduð taka að yður hlutverk
mitt“.
Einnig var leitað til fleiri blaða,
beint eða óbeint. Ennfremur voru mörg
sveitablöð, sem gengu sjálfkrafa í lið
með Baldwin, án þess að nokkur um-
leitan kæmi til.
M iðvikudaginn 2. desember 1936
samþykkti ríkisstjórnin að beita sér
gegn morganatisku hjónabandi, hverjar
svo sem afleiðingarnar kynnu að verða.
Það var daginn, sem Yorksihire Post
„hengdi bjölluna á köttinn". Orrustan
var i fullum gangi og fyrir allra aug-
um. — -
Vitanlega var allt komi'ð undir vi'lja
konungs til að verja sig. Hann talaði
við mig að kvöildi 2. desember og tjáði
Hefði ríkisstjórn brezka íhaldsflokksins
undir forsæti Baldwins fallið vegna af-
sagnarmálsins seinast á árinu 1936, er
ekki ólíklegt, að Churchill hefði tekið
við forystu íhaldsflokksins þá þegar og
myndað nýtt ráðuneyti. — Myndin er
af Churchill um þetta leyti.
mér, að hann ætlaði að fara að lifa
sem óbreyttur borgari. Væri þetta satt,
var tilgangslaust að vera að halda bar-
áttunni áfram. En ég trúði ekki, að þetta
væri síðasta orðið, því að enda þótt
konungur talaði oft um afsögn, gaf
hann jafnframt í skyn, að hann vildi
verða áfram við völd.
Hvort sem hann hefur látið þessa
yfirlýsingu frá sér fara í augnabliks
þunglyndi eða sem hálfgildings ógnun,
þá tók ég hana ekki sem lokaorð hans,
þar eð hann hafði sýnt það áður, að
hann var ófús til að afsala sér völd-
unum, og hafði engar ráðstafanir til
þess gert.
E n þegar nú stefnan var mörk-
uð á annað borð, reyndist aðstoð blað-
anna við konung miklu sterkari i land-
inu en andstaðan. The Times, Morning
Post, Daily Telegraph og Daily Herald
voru andvíg honum og eins blöð Kemsl-
eys, en það var ekkl annað en fyrir-
fram var vitað. Hins vegar voru blöð
mín, Express bg Mail, og öll fylgtblöð
þeirra beggja ásamt sveitablöðunum sum
egar þessi aðferð brást, varð að
reyna aðra. Og nýja aðferðin var und-
irbúin á fundi í Stornoway House
fimmtudagskvöldið 3. desember. Þar
var samþykkt, að bezta aðferðin, til
að telja frú Simpson hughvarf yrði fyr-
ir milligöngu einhvers, sem hefði greið-
an aðgang að Fort Belvedere. Því bað
ég Brownlow að taka þátt í ráðagerð-
unum.
Þegar hann kom til fundarins, bað
ég hann að fara næsta dag, föstudag
4. desember, til Belvedere, jafnskjótt
sem hann vissi, að konungur væri lagð-
ur af stað til London, og reyna að telja
frú Simpson á að láta af fyrirætlun
sinni. Þetta tók hann að sér, enda þótt
hann vissi, að með því stofnaði hann
vináttu sinni við konung í hættu.
í sjálfsævisögu sinni kallar hertog-.
inn af Windsor þetta „samsæri“. En
þarna var ekki um neitt samsæri að
ræða. Ég get auðvitað ekki svarað fyr-
ir hina, sem tóku þátt í ráðagerðinni,
en eini tilgangur minn var að draga
úr spennunni og vinna tíma. Ef Bald-
win missti alla átyllu fyrir eftirrekstr-
inúm og óðagotinu, sem hann beitti svo
vægðarlaust, gætum við fengið ofurlít-
ið svigrúm og gætum sýnt almenningi
þessa hjúskapar-fyrirætlun í réttu ljósi.
Með velviljað almenningsálit að baki
sér gæti konungur látið í ljós fyrir-
ætlanir sínar síðar, í ró og næði, þegar
honum bezt hentaði.
að var orðið nauðsynlegt að fá
næði til rólegrar umhugsunar og grund-
aðra ákvarðana. Áreynslan af þessu
öllu var farin að segja til sín hjá kon-
unginum, og það kom fram á margan
hátt. Hann reykti stanzlaust, ýmist
vindlinga eða pípu. Hann hélt áfram að
segja: „Engin gifting — engin krýning“,
og endurtók þetta æ ofan í æ með vax-
andi áherzlu eftir því sem lengra leið.
Stundum sat hann og hélt höndun-
um um höfuðið. Stundum þurrkaði
hann svitann framan úr sér með vasa-
klút eða hélt vasaklútnum upp að
höfðinu, eins og til þess að draga úr
þrýstingi eða sársauka. Ef hann héldi
áfram að þjást undir þessu fargi, var
mér ljóst, að einhver örlagarík en
ónauðsynleg ákvörðun yrði tekin. Eitt-
hvað varð að finna, sem gæti létt þessa
taugaspennu, og við töldum vænlegast
x þeim tilgangi að snúa okkur til frú
Simpson.
P
■Ll n á meðan hafði konungur sjálf-
ur annað verk með höndum. Hann
hafði unnið að uppkasti að útvarps-
ávarpi, sem hann vonaði að geta flutt
þjóðinni, og á fimmtudag sendi hann
lögfræðing sinn, hr. Allen, tU Storno-
way House, til að sýna mér uppkastið,
og fór fram á athugasemdir mínar og
ráðieggingar og bað mig eiruxig að fara
yfir það ásamt hr. Churchill.
Þegar Ailen kom til Stornoway House,
athuguðum við Churchill uppkast-
ið og gerðum eina eða tvær breyting-
artillögur við það. En við héldum báð-
Eftir Beaverbrook lávarð
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS