Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1968, Blaðsíða 13

fari, forma’ðurinn á 21. ári, ég á 20.
Magnúa Magnússon á 18. og Ágúst Ein-
arsson á 17. ári. Ég átti að ha*a allt
frítt nema brauð og feiti, svo ef eitt-
hvað fiskaðist voru það tekjur. Við
reyndum allsstaðar, fórum einn dag suð
ur í Garðssjó og fengum þar fjórða
hluta vertíðaraflans, sem var 138
fiskar og þótti gott.
Ég var vormaður hjá Árna Snorra-
syni á Neðri-Þverá, en kaupamaður um
sumarið hjá Snorra Sigurðssyni á Vatns
hOfnl og hafði 14 krónur um vikuna,
annars var vikukaupið þá 12 krónur.
Þé var ég tvítugur. Um haustið réri ég
hjá Jóhannesi á Útibleiksstöðum, en
milli vertíða var ég hjá Árna á Neðri-
Þverá og vann fyrir fæði, og þótti gott
Þá.
1885.
Ég fór suður á vertíð veturinn eftir.
Ég var á Deild á Álftanesi eins og árið
áður. Það var ördeyða og aflaleysi, að-
allega fiskaðist á handfæri. Við leituð-
um þar, sem við sáum að Súlan stakk
sér, og vorum alltaf að kippa. Róður-
inn tók allt að 30 tíma, en í hlut 10-
20 fiskar þegar best var.
Ég fór norður um vorið og var hjá
föður mínum, og við bræður mínir. Við
Hannes bróðir tókum kaupamann, Loft
Guðmundsson, harðduglegan mann, og
kaupakonu. Svo skiptum við heyinu að
jöfnu. Um haustið setti ég á vetur 36
lömb, 20 ær, 3 sauði og tvö hross. Ég
hafði 50 kinda hús, og svo voru nokkr-
ar kindur í fóðri hjá föður mínum.
Hannes bróðir minn hirti kindurnar fyr
ir mig.
1886.
Veturinn eftir fór ég suður og var á
Deild hjá feðgunum, sem nú voru á
sama skipinu. Gamli Jón var formað-
ur, Jón yngri framí á stjór, Davíð
Sanda miðskipa, Jón Benediktsson í
austurrúmi. Á bak var ég framí, Jón
frá Skálabrekku í Þingvallasveit mið-
skipa, en Guðmundur Davíðsson í aust-
urrúmi. Guðmundur var afbragðsmað-
ur, en misræðinn og latur, en Jón sá
alónýtasti maður, sem ég hefi þekkt.
Ég gat ekki reiðst við hann, hann gat
ekki betur, eins var með fisk, hann
missti hvern, sem ekki hafði maga-
hleypt. Jón var mér góður, eftir erfið-
an róður gaf hann mér stórt stykki af
kæfu, sem kölluð var bráð, og var
stórum betri en sú, sem nú er búin til.
M
i'Iig minnir að þetta vor væru sum-
arpáskar. Á páskadag fórum við til
Reykjavíkurkirkju, þá var sólskin og
skafheiðríkt. En er við fórum suður
Skildinganesmela sáum við vætuský á
Grindaskörðum. Þegar við vorum komn-
ir á flot gerði svo mikla rigningu, að
ég held að ég hafi aldrei komið út í
aðra eins. En fyrir norðan var bleitu
kafald allan daginn. Ég segi frá þessu
'hér, af því mér hefir fundizt sumar-
tíð fara eftir veðri þennan dag, enda
var það gamalla manna mál.
Þetta sumar var hér fyrir sunnan
einmunagóð tíð og þurrkur, þar til um
16 vikur af sumri, þá gerðu svo miklar
rigningar, að skriður féllu á Kjalar-
nesi og víðar. En fyrir austan fajll
fór allt á flot, og fólki var vísað úr
kaupavinnu. Fyrir norðan náðist eng-
inn baggi inn fyr en eftir höfuðdag,
og oft var þar grasfyllir af fönn.
Er ég fór norður um vorið, fór ég
til föður míns, því nú var hann alger-
lega kominn í rúmið. Ég átti þá, eins og
fyrr segir, 20 _ ær, 36 gemlinga, 3 sauði
og tvö hross. Ég átti einnig inni í búinu
vinnulaun, 200 krónur. Þetta allt lagði
ég inn í búið, því um vorið fór Hannes
bróðir minn í sjálfsmensku með stúlku,
sem síðar varð konan hans. Við Pétur
bróðir vorum hjá foreldrum okkar, i
túni höfðum við samvinnu við Hannes.
Um haustið voru sett á vetur rúmar
100 ær, 25 sauðir, milli 30-40 lömb, 4
kýr, en ég man ekki eftir _ hve mörg
hrossin voru, liklega 10-12._ Ég réri um
haustið hjá Jóhannesi í Útibleiksstöð-
um, eins og vant var, en aflaði litið,
því í mörg ár eftir að hvalina rak á
Ánastöðum kom ekki fiskur í Miðfjörð.
Pétur bróðir réri hjá Jakobi á Illuga-
stöðum og fékk til hlutar um 1000
fiska, mikið af skötu og 2 hestburði af
heilagfiski. Allt var þetta flutt heim,
því faðir minn sagði okkur að draga vel
að, það mundi mikils þurfa með í vetur.
Vestan af Borðeyri voru flutt heim
1600 kg. af kornmat, slátrað var um
haustið og lagt til heimilis um 20 hálf-
geldum ám og hrútum, 5 sauðum, þre-
vetrum, nokkrum lömbum og einni kú.
En heimilisfólkið var: foreldrar mínir,
vinnukona, smaladrengur, ég og Pétur
bróðir milli vertíða, og tökubarn.
1887.
Þessi vetur var nokkuð harðari en í
meðallagi, töður voru hraktar og lélegt
fóður, en úthey sæmileg þau, sem heyj-
uðust eftir höfuðdag. Um sumarmál
gerði kast, sem stóð stutt, var góð tíð
fram að krossmessu og sleptu þá marg-
ir fé. Stórrigning var á krossmessu all-
an daginn, og síðast um kvöldið hljóp-
í snjóbyl, sem hélzt til 23. maí. Þá var
komin svo mikil fönn, að allt var ó-
fært, t.d. var Lárus Blöndal sýslumað-
ur heilan dag að fara frá Brekku fram
að Hnausum. Fénaður var kominn um
fjöll og náðist ekki, enda almenning-
ur búinn með hey, néma dræjur fyrir
kýr.
F járfellir var almennur, t.d. féll í
Hnausum 50 ær, 50 sauðir, 130 geml-
ingar og 13 hross. Á Þingeyrum yfir
100 fjár, yfir 100 fjár á Hnjúki, og á
Helgavatni yfir 100 fjár. Á öllum þess-
um bæjum voru nóg hey, en féð náðist
ekki, vegna ótíðar. Á bæjunum mun
fjáreign hafa verið 400-500 nema í
Hnausum, þar mun féð hafa verið 700-
800. Almennt fjártjón mun hafa verið
20-70 á bæjum, hross hnmdu niður,
t.d. í Dælir 6 hross og 7 drápust í
Hvarfi. Á Efra-Vatnshorni bjó ekkja,
Ragnhildur Snorradóttir. Um haustið
var sett þar á vetur 90 fjár, 2 kýr og
5 hross. Það féll allt, og ekkjan flosn-
aði upp og fór vestur á Reykjanes til
systur sinnar, konu séra Jóns, sem þar
var prestur.
Allan veturinn var mikill gestagang-
ur á Þóreyjarnúpi, sem ágerðist eftir
því, sem leið á veturinn. Eftir áramót-
in mátti segja, að fólkið flakkaði. Oft
voru næturgestir 20-40, vestur að Syðsta-
Hvammi og niður í Miðfjörð var
3-4 tíma gangur, en alsstaðar úthýst þar
á milli. Ef fólk kom síðla dags úr Vest-
urhópi eða Víðidal varð það að setjast
upp á Þóreyjarnúpi. Það var ekki af
því að fólkið væri vont, þó það út-
hýsti, það hafði ekki nóg fyrir sig, og
svalt jafnvel sjálft. Á Þóreyjarnúpi var
öllum gefinn matur, meðan entist, og
margir báðu um mat með sér, þó ekki
væri nema ein máltíð. Og móðir mín
hafði lítið ef hún lét aumingja synj-
andi frá sér fara, hún gat það ekki.
í nágrenninu var drengur máttlaus af
hor, og stúlka á sama bæ veik af hor
og hungri. Hún var flutt að Klömbrum
til Júlíusar læknis, og flentist þar.
Vistráðningar brugðust og fólk flakk
aði allt þetta ár, það sem ekki komst í
burtu. Ég hitti í Miðhópi tvo bræður,
harðduglega, sem báðu mig að taka sig
upp á mat. Þetta vor sýndi Jón Skúla-
son á Söndum hvert stórmenni og höfð-
ingi hann var. Hann tók aldrei fleiri
menn í vorvinnu en þá, allt fjölskyldu
menn, borgaði eins og venja var, allt í
kornmat, sem hann lét þá fara með
heim um helgar. Þetta vor lét hann út
yfir 5 þúsund pund af kornmat.
A Þóreyjarnúpi var búið að taka
allt úr bænum, kornmat og annað, til
að gefa skepnunum. Og þegar birti upp
um vorið var ekki um annað að ræða
en láta allt út, kýrnar hvað þá annað.
Þær voru verjaðar á túninu, heyruddi
var tekinn úr rúmunum og blandaður
betra fóðri, og þeim gefinn dropinn úr
sjálfum sér. Allt bjargaðist þetta, af
fénu drapst furðu lítið og lambadauði
ekki teljandi Tíðin batnaði vel, ég
fór ekki úr fötum í hálfan mánuð, en
gekk til fjárins og lét hverja kind
ráða sér sjálfa. Svo var farið til grasa
upp á fjall, og það lifnaði í kúnum. En
þetta er eina vorið sem ég man, að ég
væri svangur.
Hannes bróðir fór að búa á Urðar-
baki, en Jakob bróðir átti þá heima í
Forsæludal í Vatnsdal, og flutti til
Canada um vorið. Hann fór snemma,
til að geta útvegað konu og börnum
dvalarstað. Jakob hafði lært ensku, og
var því leiðbeinandi vesturfaranna.
Anna kona Jakobs var hjá föður sín-
um, Hannesi Þorvarðarsyni á Hauka-
gili, og þrjú börn þeirra, en eitt var á
Þóreyjarnúpi. Hannes flutti þau vestur
á Borðeyri, en vesturfaraskipið komst
ekki inn vegna hafís, sem lá fram um
höfuðdag. Svo Hannes flutti þau suður
til Reykjavíkur og kom þeim þar í
skip.
Um sumarið var heyskapur mjög rýr,
og veturinn eftir harður. Haustið 1887
dó faðir minn, þá 71 árs, eftir fjög-
urra ára vanheilsu.
Það var engin furða þó fólkið flýði,
það var vegalaust, hungrað og von-
laust. Sumu af því vegnaði vel, og enn
betur afkomendum þeirra. Ég á frænd-
ur í Utha, áberandi lækna. Og ég á
líka frændur í Canada, sem sóma sér
vel. Hefðu feður þeirra og mæður ekki
farið vestur, hefðu skilyrðin til frama
orðið minni.
Góðæri og kuldatímabil, velgengni og
kreppa hafa skipzt á sfðan landið
byggðist. Núverandi kuldatímabil byrj-
aði fyrir nær þrem árum, fjárkreppan
líka, og svo kemur þriðja styrjöldin.
Þá verður ekki hægt að flýja tfl Am-
eríku.
Útkjálkabyggðir
Framh. af bls. 6
býlli staða, þar sem hægt sé með minni
kostnaði og fyrirhöfn að skapa því létt
ari lífsafstöðu, betri samgöngur, skemmt
analíf, sjónvarp, skóla, o.fl. o.fl. Benda
ýmsir flytjendur þessa boðskapar t.d.
á Austfirði og Vestfirði, sem staði þar
sem dýrt sé og nálega ofvaxið þjóðinni
að halda uppi byggð á, vegna einangr-
unar og of erfi’ðra náttúruhamfara. —
Víst er um það að þessi byggðarlög
geta átt það til að taka ómjúkum hönd-
um á íbúum sínum. En sú harða lífs-
barátta, sem þar og víða annarsstaðar
hefur orðið að heyja hefur jafnframt
orðið fólkinu sá holli skóli, sem þroskað
hefur með þjóðinni þær eigindir, sem
bezt hafa enzt henni til menningar, sigra
og dáða.
Og skyldu þeir ungu menn, sem nú
vaxa úr grasi við gleðilíf í skemmti-
'stöðum þéttbýlisins, með hávaða og
skrípilátum danshljómsveita og dægur-
laga söngvara verða skeleggari að bjarga
'lífum drukknandi sjómanna við Látra-
bjarg og Grænúhlíð, en Þórður á Látr-
um og þeir aðrir Vestfirðingar, sem í
því starfi hafa sýnt stærstan kjark og
fórnarhug? Eða skyldu þeir, með múg-
mennsku og hóglífisuppeldi gleðihús-
anna að veganesti, eiga eftir að lyfta
þyngri og happadrýgri tökum í athafna
lífi landsmanna, en t.d Sveinn á Egils-
stöðum eða Einar Guðfinnsson á Bol-
ungarvík, svo nefndir séu tveir önd-
vegismenn Vestfjarða og Austurlands,
er getfð hafa sér það hróðrarorð í at-
vinnurekstri til lands og sjávar, ©r
lengi mun merki eftir sjá?
Og hvort mundi sú kynslóð, sem nú
menntar huga sinn við Dýrðlinga- og
Vasaþjófamenningu sjónvarpsins eiga
eftir að færa þjóð sinni fegurri lista-
verk en snillingarnir Gunnar Gunnars-
son og Jóhannes Kjarval sem aldir eru
upp í tveim fjörðum á Austurlandi, er
svo geta orðið harðbýlir, að fannalög
og hafþök af isi loki þar öllum leiðum
svo mánuðum skipti? Skyldu fjállkirkj
ur þær, sem þessir Harðjaxlanemend
ur reisa í íslenzkum bókmenn'tum á kom
andi árum gnæfa hærra en Fjallkirkja
Gunnars Gunnarssonar, sem ungur
laugaði huga sinn við heiðríkju og
lækjarnið austfirzkra dala? Ég læt hverj
um eftir að velta fyrir sér þessum hlut-
um.
En sem ég dvaldi á Austurlandi fáa
sumardaga og fann og sá, að hvorki
höfðu ísaiög síðasta vetrar, gróðurkal
né brigðular síldargöngur megnað að
beygja hugi þeirra, sem þar búa til
vonleysis og flóttahyggju, heldur hert
þá í sókn gegn örðugleikum og árleysi
þóttist ég hafa fengið svar við þessum
hugleiðingum:
Yrði sú stefna uppi að leggja í auðn
ýmsar af þessum og öðrum svonefndum
„útskagabyggðum“ landsins kynni af
því að leiða það þjóðlífskal, sem öl'lu
túnakali yrði stærra.
Athafnamenn
Framh. af bls. 10
brúsann, rcyndum við að gang-
setja vélina og í gang fór hún
strax. Síðar kom í ljós að bát-
urinn hafdi verið olíulaus vegna
leka á tönkunum. Við gátum
siglt inn á Kalmannstjarnar-
vík í Höfnum og þar lágum
við fyrir ankeri um nóttina.
Með birtu næsta morgun sáum
við skip koma fyrir Stafanes-
tanga og það var sem okkur
grunaði, því þar var kominn
bátur að leita okkar og það var
togarinn Rán. Við höfðum feng
ið mjög litla olíu og Rán dró
okkur því til Reykjavíkur, þar
sem við biðum færis til Eyja.
Ekk'i langaði farþegana að liætta
á annað eins ferðalag og urðu
þeir því eftir í Reykjavík um
sinn.
— Eftir að sjómennskunni
lauk, Gunnar, snérir þú þér al-
gjörlega að skipasmíðum. Lærð
ir þú sérstaklega til skipasmíði?
— Nei, það gerði ég ekki á
skólabekk. Ég vann með vön-
um mönnum og lærði mest á
því og reynslunni. Ég vann við
bátaviðgerð’ir löngu áður en við
byggðum slippinn, en hann
byggðum við árið 1925. Slipp-
vagninn og spilið fengum við
frá Noregi, en þangað fór ég
til þess að kaupa hvort tveggja.
Fyrsti báturinn, sem var tek-
inn upp í dráttarbraut hér í
Eyjum hét Garðar, en eigend
urnir voru frá Múla og þvi
var báturinn daglega kallaður
„Múlagarðar.
— Þú hefur smíðað mörg skip.
— Já, ég hef smíðað alls 14
skíp frá kili, en auk þess hef
ég unnið við ótal skip, sem hef
ur þurft að breyta í ýmsu og
byggja upp að nýju og yfir
öll þau skip hef ég alls ekki
tölu.
Stærsta skipið, sem ég smiðaði
var Helgi, sem var 119 tonn,
smíðaður árið 1939 og var þá
stærsta skip, sem hafði verið
smiðað hérlendis. f mörg ár eft-
ir það var ekki smiðað stærra
skip hérlendis.
Helgí sigldi m.a. öll stríðs-
árin á milli íslands og Englands
og reyndist vel. Þegar Helgi
hafði siglt 120 ferðir yfir haf-
ið á stríðsárunum til Grimsby,
hélt borgarstjórnin þar veizlu
til heiðurs áhöfninni.
Alla þessa 14 báta, sem ég
smíðaði, teiknaði ég líka og
þarna er í allt um að ræða á
5. hundrað tonn í nýskipasmíði.
Samhliða þessu hef ég svo ver-
ið útgerðarmaður í 48 ár og
hversdagsstritið hefur verið
mér ánægja.
Árni Johnsen.
27. október 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13