Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1968, Blaðsíða 3

Mikilvægasti áhrifavaldur kvik-
myndalistar í Sovétríkjunum á síðustu
árum hefur verið tilkoma nýrrar kyn-
slóðar kvikmyndagerðarmanna. Með
þessu á ég ekki einungis við það að
nýjar kvikmyndir, gerðar af nýjum leik-
stjórum hafi náð almennum vinsældum
eða verið teknar alvarlega af gagn-
rýnendum. Ég hef annað miklu þýðing-
armeira í huga, — samfellda þróun, sem
leiðir það af sér, eins og reyndar gerist
í allri þróun, að sumt eldist, missir nota-
gildi sitt, og deyr, en annað fæðist,
herðist í eldi gagnrýni og mótspyrnru,
og vinnur sér tilverurétt, — ryður sér
til rúms.
Þannig fæddist kvikmyndalist okkar,
— í hörðum deilum. Á fyrstu árum
fcyltingarinnar komum við, mjög ungir
menn, til hálffallinna kvikmyndatöku-
sala og hljómleikasala í gömlum húsum
með brotna glugga. Á þeim dögum
voru slík húsakynni talin hæfa kvik-
myndagerð. Við höfum enga starfs-
menntun, enga tæknilega þekkingu,
enga reynslu. Við höfðum aðeins hug-
sjónir og tilfinningar, sem styrkur og
ljómi byltingarinnar hafi kveikt í
brjóstum okkar, og meðvitund um fersk
leika þessarar nýstárlegu tilveru.
Á þessu skeiði starfaði kvikmynda-
iðnaðurinn í öðrum löndum í anda
,,stjörnulögmálsins.“ Fallega teknar og
vel framkallaðar kvikmyndir með marg-
þvældri atburðarás voru gerðar í fjölda
framleiðslu. Nokkrar aðalformúlur höfðu
komið fram, — fögur og saklaus og ljós-
hærð stúlka, hin karlmannlega sögu-
hetja, og þorparinn, sem strax vakti
allra óbeit með fasi sínu. Kvikmynda-
gerð Rússlands fyrir byltinguna bar
sömu höfuðeinkenni, en var á lægra
stigi. Kvikmyndagerð í Sovétríkjunum
skömmu eftir 1920 gerði uppreisn gegn
þessum lögmálum. Sergei Eisenstein
hafnaði t.d. notkun handrits, notkun
„stjarna“ til að halda áhuga áhorfenda
og reyndar notkun leikara almennt. Þá
Kvikmyndagerð
> Sovétríkjunum
3. grein
NÝJU
KVIKMYND-
IRNAR
Eftir
Gregori Kozintseu
komvi kvikmyndir Pudovkins og síðar
Dovzhenkos. Tilgangur þeirra var ekki
að skemmta, heldur hrista upp í áhorf-
endum.
Ég get ekki litið á kvikmyndalist að-
eins sem þróun tæknibragðs, útvíkkun
kvikmyndarinnar sem tjáningarforms.
Þá þróun má skilja og meta að verð-
leikum með því einu að bera myndirnar
á tjaldinu saman við lífið, og bera
kvikmyndir ekki aðeins saman við aðr-
ar kvikmyndir heldur einnig umbreyt-
ingar samtímans.
Lítum á verk eftir mjög ungan byrj-
anda, Michail Bogin. Hin stutta kvik-
mynd hans, „Parið“, bar ekki merki
þróaðrar atvinnumennsku. Hún var
prófverkefni nemanda, sem var um það
bil að ljúka námi við Kvikmyndahá-
skólann í Moskvu. Þó var þetta kannski
sú mynd, sem mönnum geðjaðist bezt
að á alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni í
Moskvu. Þar létu 6000 áhorfendur í
Vilborg Dagbjartsdóttir
Tilbrigði við gamalt stef
Um auða sali
hljóð og bleik
reikar hún alein
löngum,
hlustar á regnið
telur lauf
á greinum
við hallaiglugga.
Senn hafa vindarnir
tínt þau öll
og stráð þeim
um mannlausa stíga.
Söngþrestirnir hurfu
í annan skóg,
visnar nú sefið
á tjarnarbökkum.
Höndin granna
titrar við
og grípur
um flúrað skaftið:
Spegill
Spegill
Herm þú mér
Spegill
Hvar hann er.

ljós hrifningu sína með dynjandi lófa-
klappi fyrir fyrstu tilraun ungs leik-
stjóra, — sögu um ást ungs m-anns á
mállausri og heyrnarlausri stúlku.
Söguþráðurinn er einfaldur. Eftir að
hann hefur hitt stúlkuna, fer ungi mað-
urinn með hana á veitingahús. Vinur
hans sér hann, kemur yfir að borðinu
til þeirra og býður stúlkunni upp í
dans. Á eftir fylgja fáeinar mínútur af
því tagi sem skipa kvikmyndinni í flokk
listgreina. Stúlkan skynjar það, að kom-
ist maðurinn, sem sem bauð henni upp,
að því að hún er heyrnarlaus, þá muni
það valda þeim báðum feimni, útskýr-
ingar hljóti að fylgja á eftir og ungi
maðurinn hennar muni fara hjá sér. En
hvernig á hún að fara að því að dansa,
þegar hún getur ekki heyrt hljómlist-
ina? Stúlkan beinir athygli sinni að
hljómsveitarmönnunum og einbeitir sér
að því að horfa á hreyfingar þeirra.
Án þess að heyra hljóðið nær hún
hljómfallinu og dansar án nokkurra erf-
iðleika. Heyrnarleysi hennar er ekki
uppgötvað.
Þetta var enginn tilkomumikill sögu-
þráður, sem endaði í hámarki, enginn
sögufrægur viðburður. En í hugum allra
þeirra, sem horfðu á kvikmyndina, voru
úrslit baráttu mannveru við að sigrast
á annmörkum sínum með viljastyrk allt
í einu mjög þýðingarmikil. Þegar stúlk-
an steig af öryggi út í dansinn, brauzt
út mikið lófaklapp í áhorfendasalnum.
Með því að taka sér yrkisefni úr líf-
inu og uppgötva ferskleika raunveru-
leikans, styrkist listin. Aðalpersónur
þessarar stuttu kvikmyndar — sam-
skipti þeirra, hegðun og eðliseinkenni
líktust mjög æsku vors tíma og voru
því sannar myndir úr lífinu.
í fyrra bauð Sænska kvikmynda-
stofnunin mér að halda námskeið fyrir
kvikmyndaleikstjóra í skóla sínum. Ég
tók boðinu með gleði. Mér lék forvitni
á að kynnast kyikmyndagerðarmönnum
annarrar þjóðar. Eftir að ég hafði séð
verk þeirra, sagði ég þeim að ég vissi
hvaða myndir hefðu verið sýndar í
Stokkhólmi að undanförnu, en ég hefði
ekki getað séð af kvikmyndum þeirra
hvernig þeir (Svíar) lifðu. Sirkushest-
ur, sem hefur hlaupið óteljandi hringi
kringum sviðið, kann að halda að hann
hafi hlaupið kringum hnöttinn, en í raun
og veru hefur hann aðeins ferðazt aft-
ur og aftur kringum lítinn blett. Það
er aðeins með því að brjótast út úr
hring vangavelta um kvikmyndatækni,
sem menn geta veitt straumi lífsins upp
á tjaldið. Þessi straumur rennur um
innri veröld mannsins. Verk yngri kyn-
slóðarinnar einkennist einmitt af þvl
þau fjalla um andlegt líf mannsins, af
vitundinni um það að sú eining, sem
telja mætti smáa — einstaklingur —er
í rauninni umfangsmikill efniviður.
Þó gat kvikmyndalist okkar ekki snú-
ið sér að þeirri mælieiningu fyrr en
hún, að loknum sigri yfir tæknilegum
erfiðleikum þessa miðils, hafði sannað
getu sína til að sýna atburði sögunnar
í hópmyndum á tjaldinu. Enda má segja
sem svo, að við getum ekki gert okkur
neina grein fyrir einstaklingi, ef við
þekkjum ekki samtíma hans. Myndum
við eftir Rómeó og Júlíu í dag, ef
sverð ættanna Montague og Capulet
hefðu ekki varnað þeim að njótast?
Ég er kvikmyndaleikstjóri, og marg-
ar af hugmyndum mínum eru auðvitað
bundnar mínum eigin verkum. Kvik-
myndir mínar, „Hamlet" og Don Qui-
qote“ og undirbúningur minn nú að
gerð myndarinnar „King Lear“ hafa
t.d. kennt mér það að listrænn máttur
höfundanna — sem ég lít ekki á sem
forn góðskáld, heldur lifandi, sam-
tímahöfunda — er fólginn í könnuni
þeirra á lífi og anda mannsins er órjúf-
anlegur hluti af túlkun þeirra á
ákveðnu tímabili.
Beztu stríðsmyndir okkar, þar sem
öðrum listrænum aðferðum var veitt,
eiga þetta sameiginlegt: Þær eru athug-
anir á andlegri reynslu manna, sem hafa
borizt inn í hringiðu sögulegra viðburða
Það þýðir ekki það að framleiðsla
myndanna þurfi að vera geysilega um-
fangsmikil. Kvikmynd Grigori Chuk-
haris, „Kvæði um hermann", var ein.
ódýrasta mynd sem nokkurn tíma hef-
ur verið framleidd.
Eg minnist þess þegar nýja eftir-
stríðskynslóðin kom í Kvikmyndaháskól
ann í Moskvu. Stúdentarnir sátu við
fcorð sín í hermannaskyrtum, — margir
þeirra höfðu ekki aðeins sárabindi,
heldur gerfifót eða gerfihandlegg. Þess
ir nýju nemendur tóku starf sitt mjög
alvarlega. Þeir lærðu sögu kvikmynda-
listarinnar og horfðu á fjöldann allan
af myndum. Auk náms þeirra, höfðu að-
stæðurnar neytt þessa stúdenta til að
læra önnur sannindi mannkynssögunn-
ar í öðrum skóla. Þeir höfðu barizt I
Framh. á bls. 10
24. nóv. ltM
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3