Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1969, Síða 24

Promenade des Anglais eftir „Dufy“ — Fölsun eítir Elmyr. —
ELMYR listaverkafalsarinn
og frumleg tegund falsana og
til þessa hafa furðulega fáar
orðið uppvísar. En sumarði 1958
vildi Elmyr aftur fara að reyna
sig við stærri verkefni.
í Washington D. C. Oaamst
hann í kynni við listaverkasala
að nafni Charles Ouriel, sem
tók af honum margar vatnslita
myndir eftir Braque og Cézanne
í umboðssölu og seldi þær aft-
ur viðskiptavinum í New York.
En þessi kunningsskapur stóð
ekki lengi. Annar listaverka-
sali í New York sat uppi með
nokkrar myndir, sem honum
fannst „eitthvað grunsamlegt“
við, og þóttist hann kenna á
þeim handbragð E. Raynals
nokkurs, sem komið hafði við
sögu í Chicago fölsunarmálinu.
Hainin giat ralkið a/ilair myndiirn-
air til Ouiriels og lét niú sitnax
boð út ganga til starfsbræðra
sinnar Þar með var öðrum stór-
markaði harðiokað fyrir Elmyr
á svipstundu, og hann orðinn
að ábyngðarhluta fyrir Wash-
ingtonkaupmanninum, sem hót-
aði jafnvel að siga á hann rík-
islögreglunni. Elmyr var nú,
svo hans eigin orð séu notuð,
„allisliauis, þreytitiuir, niðuir'brot-
inn, dauðleiður á að vera í fel-
um og gara eitthvað sem þurfti
að leyna. Þetta var mér ofviða
allt saman — fynst þessi mað-
ur í Chicago, sem hundelti mig,
svo vandræðin í Mexico við
Oscar HerneT og nú þetta. Þeg-
ar ég var kominn aftur til
Washington, skildi ég bílinn
minn eftir fyrir framan húsið,
íár upp tii mín og tók inn
fimmtíu svefntöflur.“
* ar fannst hann 36 klukku
stundum síðar og var farið með
hann í sjúkrahús, þar sem hann
lá í fjóra daga milli heims og
helju og fjórar vikur til við-
bótar meðan hann vair að ná
sér eftir lungnabólgu. Að þeim
tíma liðnum vair hann ofurseld-
ur hinum gömlu vimun sínum,
sem ákváðu að honum skyldi
ekið til Florida, þar sem íbúð
var til reiðu í Miami Beach.
Einn vinanna leitaði fyrir sér
eftir einhverjum til að sinna
ökumannsstarfinu, og kom með
Fernand Legros.
„Sá hryllingur?“ andmælti
Elmyr af veikum mætti. Hann
hafði hitt Legros einu sinni áð-
ur og mundi eftir honum sem
órökuðum, illa klæddum, star-
eygðum, langnefjuðum, hálf-
sköllóttum, fransk-grískum
ungum manni, sem hafði eyði-
lagt eitt samkvæmið hans.
„Hann er greindur", sagði
vinurinn við Elmyr, „og hann
styttir þér stundirnar. Hann er
ólánsamur piltur, sem . . . “
„Ég hef heyrt þessa sögu áð-
ur,“ andvarpaði Elmyr. En
hann lét undan.
Fernand Legros var fæddur í
Egyptalandi og hafði byrjað
átján ára sem karldansari við
leikhús í París. Einlhvers staðar
á lifsleiðinni hafði hann orðið
sér úti uim vottorð uipp á það,
að hann hefði numið listasögu
við Louvne-skóla. „Hvort það
var í vikutíma eða eitt ár veit
enginn," segir Elmyr, „því að
um það leyti sem ég hitti hann
þekkti hamn eklki vaitnisiiita-
mynd frá olíumálverki og gat
ekki greint á milli mynda eftir
Rafael og Titian, eða Cézanne
og Matisse. Og hann varð
aldrei nokkru nær, þann tíma
sem við þekktumst. Hann varð
alltaf að líta fyrst á nafnið á
myndinni áður en hann gat
sagt um hver gerði hana. Hann
var loddari og bragðarefur með
sölumannshæfileika". Enginn
gat betur boirið vitni um það
en Elmyr de Hory.
F ernand sannaði brátt
gagnsemi sína með því að selja
tólf steinprentanir. Þetta varð
byrjunin á þríhyrnings sam
starfi, sem átti eftir að endast
inn níu ára skeið, með einu
löngu hléi.
Þriðja hamið á þríhymingn-
um var laglegur, fneknóttur 18
ána gamall piltur, Réal Less-
aird að nafni. „Þegar ég hitti
hann fyrst,“ segir Elmvr, „var
hann einfaldur drengur, bama-
skólagenginn og fremur geðsleg
manneskja. Hann vildi helzt
liggja allan daginn á ströndinni
og láta sig sólbrenna. Miðlungs
krakki — ekkert sérstaklega gáf
aður, ekkert sérstaklega
heimskur. En hann var fljótur
að taka við sér. Eftir brjú ár
var hann farinn að láta sauma
fötin sín eftir máli, hjá klæð-
skeranum mínum í París“.
F élagsskapurinn hafði stað
ið í fjóra mánuði þegar Elmyr
fékk forsmekkinn af því af-
brýðisæði, sem átti eftir að
eyðileggja, ekki aðeins þríhym
inginn heldur ábatasömustu
svikastairfsemi, sem listasagan
þekkir. Femand lá í rúminu
með illkynjaða lifrarbólgu Ré-
al gem fylgt hafði þeirn á ferða
lögunum í hlutverki ekils og
snúningapilts, hjúkraði sjúkl-
ingnum og sat yfir honum .dag
og nótt. En eitt kvöldið, þegar
hitasótt Femands var í rénun,
fóir Réal út í gönguferð fyrir
kvöldverð og kom ekki aftur
fynr en klukkan tíu. Elmyr lýs-
ir atburðinum: „Þegar drengur
urinn kom loksins aftur, var
Fernand búinn að æsa sjálfan
sig upp í slíkt æði, að hann
braut allt sem brotnað gat í
íbúðinni, að gluggarúðunum
meðtöldum. Hann öskraði eins
og sært villidýr; þó hann væri
hálfdauðuir úr lifrarbólgu,
reyndi hann að berja Réal með
mjólllaurflösiku; Ihiainn neif sæng-
ucrtfiöitiin, enigdást á glóllfiiniu edinis oig
flogaveikisjúklingur. Aumingja
Réal, hann grét af hræðslu.
Hann var ekkent nema átján
ára krakki — hann hafði kom-
ið við í kvikmyndahúsi á leið-
inni heim!
„Þá tók ég þá ákvörðun að
hafa ekki lengur neitt saman
við þennan mann að sælda.
Ekki hafði ég skrifað undir
neinn samning, þetta átti aldrei
að verða ævilanguir félagsskap
ur. Mig var farið að langa
meira og meira heim til Evrópu
og við höfðum oft rætt um að
fara þangað þrír saman. Réal
hélt sig vita um leið til að fá
handa mér kanadiskt vegabréf
fyrir um 175 þúsund krónur, í
gegnum lögfræðing, sem hann
hafði einu sinni unnið hjá. Við
fórum saman til New York og
þeir héldu til Ottawa til að
kippa málunum í lag. Ég þurfti
ekki að gera annað en titvega
peningana — sem ég hafði auð-
vitað ekki handbæra.
„Ég leigði mér lítið herbergi
í gistihúsi og kom mér í skvndi
upp smásafni: nokkrar Degas
krítarmyndir, vatnslitamynd eft
ir Renoir, fáeinar teikningar og
gullfallega_ vatnslitamynd eftir
Cézanne. Ég hafði fengið hug-
myrad. Ég hatfði nýlega frét't, aið
góð vinkona mín, prinsessan af
Prússlandi, væri í heimsókn hjá
ríkum vinum sínum í San Ant-
onio í Texas. Ég vissi að fólk í
Texas vair oirðið mjög áhuga-
samt um fagrar listir. Ég lagði
allt undir og flaug til San Ant-
onio. En þá hittist svo á, að
prinsessan varð að fara skyndi
lega til London, rétt áður en
ég kom. Ég sat eftir í San Ant-
anáo mieið sárt enmið og þeddkjtii
ekki nokkra sál.
„En ég varð að gera eitthvað
og það í snatiri. Ég hitti lista-
verkasala, sem bauð mér að
sýna safn mitt í sýingansal sín-
um. Við seldum eitt eða tvö
veirk, en þá birtást á sijóniairsiviilð-
inu ríkur nautgripaeigandi með
konu sinni. „Gætuð þér komið
mieð Degæ og Rienoir myndöirin-
air heim til dk!kair?“ göigiðú þaiu
„Við vildum gjaman sjá hvem-
ig þær fara á veggjunum hjá
okkur“. Ég hélt þangað hálf
uggandi — mér fannst ég veira
eins og húsgagnasali. En þau
áttu stórkostlegt hús og horfðu
á myndimar, fallega innramm-
aðar á veggjunum hjá sér og
tveimur dögum síðar hélt ée frá
San Antonio með ávísun uppá
tvær og hálfa milljón króna
upp á vasiamm“.
mt etta var algerlega óvænt-
ur fengur. Á norðurleið kom
Elmyr við í Chicago, þar sem
hann keypti sér glæsilegan
sportbíl og lét senda beint til
Parísar. óseldu málverkin
skildi hann eftir í geymslurými
hótelsins í New York sem eins-
konar öryggissjóð.
„Er til Ottawa kom, biðu
Ferand og Réal mín bar. Ég
fékk vegabréfið og þeir pen-
ingana og við skildum. Þeir ætl-
uðiu að fll'júigia til Paríisiar viQcu
síðar. Ég var feginn að losna
viið þá ag voniaði að ég ættiti
aldrei eftiir að sjá Fernand
Legros aftur“.
En það átti eftir að fara á
annan veg. f oktober 1961 vildi
hvorki betur né veinr til, en að
„hann „rakst á“ þá Fernand
Legros og Réal Lessard aftur í
París. Ferniand lagði strax til
að þeir hæfu samstarf að nýju,
en Elmyr sagði þvetrt nei. Hann
hiafði í millfiltíðliininii ihialdið sýn-
ingu á sínum eigin málverkum
í Milano og fengið sæmilega
dóma. En Fernand var ekki af
baki dottinn:
„Það eir orðið aM'toif 'hœttufliegt
fyrir þig að selja sjálfur, mon
cher,“ sagði hanm alvai'legur í
bragði. „Nú ert þú einn af meist
urunum. Þú ættir ekki að gefa
þannig höggstað á þér. Við
Réal skulum taka á okkur
áhættuna. Þú getur lifað í friði
(hivar sem þú kýst þér“.
„Þú verður miklu öruggari,“
hélt hann áfram. „Við sendum
þér nokkur hundruð dollara í
hverjum mánuði. Og þegar við
seljum vel fsarð þú þinn hlut,
að frádregnum kostnaði. Ég
held við byrjum með nokkrar
Dufy vatnslitamyndir og svo
kannski fáein olíumálverk eft-
ir Matisse og Derain. ...“
E lmyr tók boðinu en varaði
Fernand við að selja olíumál-
verkin fyrr en eftir tvö ár að
minnsta kosti, þair sem þau
yrðu að fá að þoma vel. Fem-
and lofaði því hátíðlega,
greiddi Elmjrr fjögur hundmð
dollara fyrirfram og fylgdi
honum upp í flugvélina til
Madrid. „Þetta gerðist allt svo
skyndilega," segir Elmyr. „Mér
leið eins og Faust hlýtur að
hafa liðið eftir að hann seldi
fjandanum sál sína. Hálf-ringl-
aður, hálf-hræddur. . . .“
Elmyr settist að á Ibiza í jan-
úar 1962. Fyrsta árið kom pen-
ingasendingin reglulega í hverj
um mánuði. í staðinn gerði Elm
yr Dufy-myndimar og nokkrar
Derain vatnslitamyndir og
sendi þær í ábyrgðarpósti til
Parísar. „Ég gerði mér mikið
far um að vinna ekki að þessu
á Ibiza — eða á Spáni yfirleitt
— oig för þests ■veginia miangar
skyndifeirðiir til Tangier, eða
Estoril í Portugal. . . .“
Femand og Réal keyptu
gamlar oliumyndir frá réttu
tímabili, þunnt málaðar og enn
i upphaflegum blindirömmum.
Elmyr bleytti síðan myndirnar
í lútarsaltsupplausn, lét hana
liggja á um það bil hálfan dag,
skóf síðan málninguna varlega
af með litarsköfu og gætti þess
vel að skemma ekki strigann.
Réal útvegaði honum líka sér-
staka tegund af viðgerðar fern-
is, sem falsarar nota oft til að
fá á myndirnar ákveðinn gull-
inn blæ — sem þeir kalla , Rem-
brandt áferð“. Femisinn varð
alsettur örsmáum spuingum
eins og þeim sem koma í ljós á
olíumálverkum þegar þau eld-
ast.
F rá þvi fyrsta byggði Fern
and sölutækni sína á umsögn-
um gérfræðíinigia, semn. haifa við-
urkenningu frönsku stjórnar
innar vegna listþekkingar sinn
ar eða petrsónulegra kynna af
tilteknum listamanni og gefa
verkum eftir hann skrifleg vott
orð gegn vissu gjaldi. Femand
virðist ekki hafa vera síður lag
ið að finna veikan blett í kerf-
um en á fólki og komst stnax
að kjarna þessarar hindrunair.
Hann hækkaði gjaldið. En einn
franskur sérfræðingur gaf út
vottorð um hverja Dufy vatns-
litamyndina eftir aðra, að því
er virðist í þeirri einlægu trú,
að þær væru ósviknar. Síðar
var sagt, að hann hefði neitað
tveimur ósviknum Dufy mál-
vertoum uim votfx>rð; 'htamin var
orðinn svo vanur handbragði
Elmyrs að í hans augum vair
það eitt ósvikið.
Femand rann velgengnin til
höfuðs og hann heimtaði sífellt
fleiri myndir af Elmyr.
„Þið leggið of hart að mér,“
kvartaði Elmyr einu sinni. . Þið
komið hingað á mánudag, seg-
ist ætla að fara aftur á fimmtu-
dagskvöld og þurfið að fá fimm
Vlaminck myndir, þrjár eftir
VanDongen, tvær eftir Bonn-
ard, og þær verði að vera til-
búnar. Þið eruð snarvitlausir"
Haustið 1963 komu Fernand
og Réal upp sýningu á Pont-
Royal hótelinu í París „til minn
ingar um Raoul Dufy“. Þair
voru til sýnis 33 Dufy vatns-
lita- og olíumyndir, flestar eft-
ir Elmyr. Salam gekk prýðisveL
Þegar þeir voru á Ibiza vor-
ið eftir sögðu þeir við Elmyr:
„Hér viltu helzt búa, og hér
ættirðu að eiga þitt eigið hús
og almennilega vinnustofu.
Hvers vegnia kampiirðiu etokn lóð
og byggir þér hús?“
„Fyrir hvaða peninga?"
spurði Elmyr snúðugt.
„Ég læt þig hafa fyrirfram-
greiðslu," sagði Femand. „Þú
getuir kallað það gjöf. Húsið er
handa þér, mon cher. Við vilj-
um að þér líði vel“.
Þeir fundu byggingarstæði á
bröttum kletti handan við
gömlu borgarmúrana, þar sem
viðsýnt var yfir blátt Miðiarð-
arhafið. Samninigurinn var gerð
ur á nafni Femands. „Þú ert
landflótta," sagði hann við Elm
yr. „Hver vei't, bivafð taanin a0
koma fjnrir þig. Það er ekki
gott fyrir þig að eiga neinar
eignir".
Nú tók Elmyr að gruna að fé-
lagar hans væru að verða auð-
ugir menn. „Þið hafið víst ekki
selt neitt af stóru olíumálverk
unum?“ spurði haran tortryggn-
islega. Pomand sór og sái-t við
lagði að svo væri ekki. En oliu-
málverkin seldust auðvitað
jafnharðan og Elmyr málaði
þau, og það fjrrir svimháar upp
Fnaimih. á bls. 31
24 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. desemibea- 1969