Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1970, Blaðsíða 2

Vetrarmynd al Kili. Páll Jónsson tók myndina.
Hjörtur
Benediktsson
Reynistaðar
bræður
V
]^Í ú noMour síðastliðin ár,
befir ritgerðiuin um Reynistað-
arbræðnjr, for þeirra um Kjöl
1780 og afclrif þeirra, svo að
segja rign.t niður.
Margir kunnir rithöfundar
hafa lagt þar hönd að verki,
allir eru þeir aunnanlands, en
eigi minnist ég þess að nokkur
Ska gfirðin gur hafi ritað um
þessa atburði, fyrr né síðar,
nema Gísli Konráðsson, sem
telja má þá einu frumheimiid,
sem á verður byggt, ásamt öll-
um himim m-iíklu réttargögnum
í málaferlum þeim sem eftir
fylgdu. Hafa ödl þau gögn ver-
ið pneartuð í Sfaagfirzkum firæð-
um, 6. bindi.
jÞormóður Sveinsson fræði-
maður á Akureyri fluitti fyrir
nokkrum árum útvarpserindi,
sem nefndist: f slóð Reynistað-
arbræðra og var síðar prent-
að. f öllum þeim áðurnefndu
ritgerðum, kennir margra grasa.
Virðast áðurnefndir atburðir
vera aUmikið á dagskrá enn, á
SuðulandL En hér, í heima-
héraði Reynistaðarbræðra,
Skagafirði, virðist að mestu
fyrnt yfir þessa ömurlegu at-
burði, að minnsta kosti hef ég
eigi heyrt þá hafða á orði, síð-
ustu áratugina.
Eigi ætla ég að fara að auka
við allar þær getgátur og hug-
myndaflug, sem komið hefur
fram um þessa hörmuiegu at-
burði. — Aðeins viLdi ég í
atuttu máli draga saman
helztu tilgátur í greinum þeim
sem ég hefi séð og skýra mitt
viðhorf til þeirra.
Einn höfundur ritar mest um
ýmsar sagnir úr Árnes- og
Rangárvallasýslum, um kaup-
skap þeirra bræðra og önnur
samskipti við þá.
Eru sumar þær sagnir eigi
að öUu vinsamlegar í garð
þeirra félaga. I>aS ræður af
líkum að þessar sagnir eru
orðnar fullslípaðar í gegnum
marga ættliði.
Annar höfundur B. frá Hof
teigi, — gizkar á að Staðar-
menn hafi dáið köfnunardauða
£ tjaldinu, eða kamnski. drukítn
að í Hvítá. — En allar þessar
getgátur stranda á sama skeri:
Hvernig stóð á því að beinin
fuindust urðuið í kilettastooru?
Hver fflutti þau þangað?
Nú á síðastliðnu ári, faotn út
alLstór bók, er nefnist Reyni-
staðarbræður, höfundur Guð-
laugur Guðmundssoni, sem mér
er sagt að sé Húnvetnimgur.
Nú síðast birtist í Lesbók
Morgunbl. nr. 39—40, löng rit-
gerð efflir Sigurð ÖLason lög-
fræðing. Sú grein er itarleg-
ust og langmertoust allra
þeirra ritgerða sem ég hef séð
um þessa atburði.
Sigurður vegur og metur öll
gögn með lögfræðitegri ná-
kvæmni. — Flest hóflegar tii-
gátur í greinhmi.
Bók Guðlaugs — er telja má
að mikLu leyti skáldstoap, not-
að þar jöfnurn höndum munn-
mæli og hugmyndafflug. —
Hrekur Sigurður í grein sinni
tvö atriði allrækilega: Munn-
mælin sem Guðlaugur byggir á,
um burtför Einars í ferðalag-
ið suður, hitt um urðun lika
þeirra bræðra. Ég vii aðeins
faTa örfáum orðum um fyrra
atriðið. HSöfuinidurkm notar ó-
spart munnímasilin um ágirnd
og skaphörku Ragmheiðar á
Reynistað, við burtför Einars.
Það má vel vera að hún hafi
verið nokkur skapkona, því
aliar sagnir benda til þess að
hún hafi verið skörunigur. En
lítið örlax á móðurást, en meira
gætir ágimdar í síðustu við-
ræðum þeirra í frásögn Guð-
laugs.
En illa get ég feilt mlg við
þá lýsingu á kvenskörungnum
á Reynistað.
Þá er komið að ritgerð SLg-
urðar Ólasonar. — Eins og Sig-
urður nefnir réttilega, voru
þessir atburðir allir, mjög um-
talaðir um langan tíma — senni
lega meðan sú kynslóð var
uppi sem lifði aitbiurðiina og
jafnvel lengur, þótt heita megi
að nú sé hér, algjörlega fenrnt
yfir alla þá ömurlegu atburði.
í þá tíma var yfirieitt ríkj-
andi alis fconar hj'ártrú og
gaLdrartrú, — gaidratrú muin þó
hafa verið minni hér í héraði,
en víðla amnairs staðiar, galidra-
menn munu þá naiumasit hafa
verið till, hér í Skajgafflrði, sem
nokkuð fcvað að. Ég held að
það sé rétt hjá Sigurði, að al-
menn ingsálLt i ð í SSkagafirði,
hafi dæimt þá Jón Egilsson og
félaga hans, seka um ifkarán-
ið, þótt eigi yrðu þeir dæmdir
að lögum. Senniiega hafa þeir
líka goldið þess ævilanglt.
Sigurður rekur málarelcstur-
inn ail nákvæmilega. Telur
hann málareketurinn að síð-
uistu haifla náigazt ofsókin.
Enigan þarf að undra
þótt málið væri sótt af kappi
af þeim Staðartijónum, eins og
þau áttu um sárt að binda og
al'lir þóttuist sannifærðir um
sekt hinna ákærðu. Eigi er
getið um. fanigeisisvist, né nein
harðræði, sem hinir ákærðu
vænu látniir sæta, isern var þó
eigi óalgengt á þeim tímium.
Sigurðiur kemst að þeirri nið-
urstöðu að lokum, að þeir Jón
Egilsson og félagar hans, hafi
verið aisafclaiusir. Er sú sikoð-
un alveg ný hjá öllum þeim
sem rirtað haf,a um þessa at-
burði. Bn því ber að fagna að
þeir féLagar séu hreinsaðir af
svivirðilegum grun þórtt seint
sé. Munu margir gerta flafflizt á
þessa niðurstöðu lögfræðinigts-
ins.
Nú vaknar spur'ningin, hver
urðaði llk bræðranna í kfletta-
skoruinini? Og hvers vegina?
Eins og áður metur Sigurður
ýmsar líkur frá mörgum hlið-
um, þvi nú verða til'gátur ein-
ar að nægja. Sennilegast þýk-
ir Sigurði að ósamþykki hafi
komið uipp, milfli Jóns Aust-
manns og Bjarna, þegar hag
þeirra félaga var í óefni kom-
ið. Allar sagnir herma að Jón
Austmann, sem telja mátti
la'nd-shornam'a'nn, hafi verið
ófyririeitinn ribbaldi og heljar
menni að burðum.
Telur Gísli Konráðsson, sem
var aðeins ófæddur er atburð-
um þessum lauk, að Jón hafi
verið illa liðinn meðal leigu-
liða þeirra Staðarhjóna. Bjami
er einnig talinn afll orðttwass og
ófyrirleitinn, er því efcki ólík-
lega tilgetið að þeim féllögum
(hiatfii getað sinniazt, svo komið
hafi tifl. íhaindaiögmáis mittJji
þeirra. Þarf þá engum getum
að Leiða að því, að hinn ili-
vígi benserkur Jón, bæri hærri
hLut.
Sigurður gizikiar á að þeir flé-
laigar 'þeiirra hafii þá aflliir ver-
ið dánir, sem er eigi ósenni-
Legt, að miinnsta kosti dreng-
urinn Einar. Næst þessu hafi
svo Jón tekið Mk þeirra
bræðtra og urðað þau.
Að ölLu þessu loknu, haffl
Jón huigsað sér að komast til
úti!le@um,anma, sem, þá voru
ekki með ölLu úr sögunmi, —
eða að minnsta kosti leynast
um sinn. í fjöllum, þvi eigi mun
honum haf a þótt sem tryggifleg-
ast að hverfa norðiur í Skaga-
fjörð afltur. Hvað sem annars
um Jóin varð, veit eniginn, en
líkur benda til þess að hann
hafi fyrst farið norður á bóg-
inm og tekið með sér nokkrar
kindur, (samanber ritgerð
Guðmund,ar frá Brandsstöðum)
sem annars er óskiljamflegt að
ihietfðu fcornið fyrir nioflðlam
Kjalhraum. Semnilagast er að
Jóm hafi farizt í Blöndu, efltir
að hamn 'hafðii miisst hest sinm.
Ég (hieffl nú rtaflið fflestar tál-
gátur þeirra manna sem um
þetta ömurtega mál hafla ritað
— og ég séð.
Veigamesta ritgerðin er Sig-
urðar Ólasomar, enda fer hanm
inn á algeriega nýrtt svið í til-
gártum sínurn.
Hér skal enginn dómur lagð-
ur á -tilgátuæ Sigurðar, — að-
eins vil ég segja að vel rök-
styður hann imargar sínar tiL-
gáitur.
Hitt er amnað mál að builu
þeinri er hyfliur hin rauravenu-
legu afdrif þeirra SLaðar-
bræðra, verður seint lyflt eft-
ir nærri tvær aldir.
Orsakir tifl þess að óg fór að
hripa niður greiinar'korm þetta,
er að þeir Reynistaðanbræðiur
voru langömmu'bræðiur má'nir.
1. f LÆGSTA
LAUNAFLOKKL
Ég ætla ekki að rtala um
„bakkafluilflan lækinn“, þó é@
leyfi mér að skjóta inm no'kkr-
um orðum í þá lönigu umræðKi,
sem staðið hefur undanfarið um
riflhöfumda og samtök þeirra.
Vdð skullum helduir ekki taLa um
þá „miklu þakkarsk>uild“, sem
þjóðin srtemdur í við skáid sím
og riflhöfumdia. Sú þakkarsfculd
hefur verið rækilega tíumduð á
nýaisrtöðmu riitlhafiuindaþingi.
Laumaimál höflunda voru efist
á bauigi á þessu þim.gi.
Sfljórm, Rithiöfumdasaim'bands
ins lagði fyrir þirngið fjölmarg-
ar tiilflögur, sem átrtu að srtuðla
að því, aS ritihöÆumdiar flengju
„lágmaricslaum", mæðu fram að
ganga. . . Því rniður er br esrtur
í þessari tiifliögugerð. Sumt er
þar svo barnaTegt, að maður
getuæ ekflci ammað en brosað að
fþví. Aflfllt i eiinu á ail’S staðar að
vera hægt að grípa upp pen-
inga ritihöfúndum til handa —,
af tol'luim af bókapappír, og
tolfluim og afltuæ tollum. Familie-
Jouirnalen og Andrés Önd eiga
að bjarga ritihöflumdium firá
hiumigumdauða. Bomgin, bæja-
og sveiitaifélög, að ágteymdum
bönkum og margs komar ömnur
fynirtættöi eiga aiDit í eimu að
vema gimmflceypt til að ausa út
peninguan í rirthöfumda, bara ef
gengið er nógu fast eftir fram-
lögum frá þessuim stofnumum.
Þanmig svífluæ margt í lausu
lofti í tiUögugerðimni. Þó eru
þanna vissuilega tiflflögur byggð-
ar á raumsœilegum grumdvelli,
æm 'gærtu arðið höfunidium
nokkur styrkur, ef til friam-
kvæmda kæmi.
Það er rótgróið í íslemd'ing-
um, að skáld og rirthöfundar
eigi að vinna verk sín fyrir
ekki neití. Þessar rætiur liggja
það djúpt, að seint verða þær
upprættar rmeð öl'-u. En eklcert
er sjálflsagðara en að bjóða þess
um þjóðairósámia byrigiimm, og
berjast til sigurs, þó lítil vom
sé til þess að stór sigur vinmist
í fyrsrtu lotu.
Þegar þetta er rirtað eru lið-
in rétt þrjátíu ár síðam ég
sendi frá mér mína fyrstu skádd
sögu, Ljósið í kotiinu. Tveim ár-
um seinna kom svo Grjót og
gróðuir. Var mikið um þessa
skáldsögu skrifað. Þá er það
eitit sinn sem ofltair, að ég mæti
manni niofckruim á götu í hedma-
bæ mímuim. Þessd maður hefur
orð á sér fyrir að vera bók-
inennrta.l'ega sinmaður. Hann
vimdur sér að mér og segir:
— Þama sérðu, þér tóbst að
skrifa fiufflburða skáldsögu, af
því þú ert fátækur og tekju-
lauis. Það sannast rækilega á
þér hið fornkveðnia, að enginn
syngur sætt mieð fuillan muinn-
inn.
Ég skal taka það flram, að
það var eniginn lhaid®gúbbi
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. janúiar 1970