Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1970, Blaðsíða 3

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
Óskar Aðalsteinn
Að toRnii
ithöfundaþingi
sam þ'atita mælti, heldur harð-
svíraSuir Mnulkcxmaruúnisiti.
Það sam ég hef nú ,sa>gt þarf
ekki að þýða það, að rithöfund
ax þuirfi uim alla fraimitíð að
skrifa ritverk sín í stopulum
fii'Istundium oig á næturmar, þá
aðrir sofa.
Að míniu viti á að greiða
starfaeidi ritlhöfundium mann-
sæmiaindi lauin úr ríkissjóði.
Ættu forráðamen.n riithöf'unda
samtaikanina að s.já sóma sinn í
þvi, að fá því framig'enigt, að
laiunamáil þessi verði tekin til
ræfcilegrar ait/hugunar og af-
greiðsllu á Alþingi því ssm nú
situr. Þegar þetta er ritað, hef-
uir írsikia þi-nigdð samlþyfckit frum
varp uim skattfrelsi til handa
listamöninum, Þarna er um gott
fordæmi að ræða fyrir ísienzk
stijórmvöld gagnvart lisitamönin-
um þjóðarinnar.
2. RITHÖFUNDAR A
VERÐLAUNAPALLI
Þó rithöfu'nd'aþingi hafi ekki
auðniazt að maufca fa'stmótaða
stefnu í laiUinamáluim höfunda,
þá hefur fyrir s'kömmiu gerzt
ein.n hiultur, sem gæti létt uindir
með rlthö'fluin.duim I braiuðBtriit-
imuv ef réttiiega er á málum
haldið. Hér á ég við greiðislur
til handa höfundium fyrir af-
not verfca þeirra í ailmien.n,ings-
bóka®öfin,umi. Áfcvæð'i um slifcar
greiðsiliur féfckst lögifest árið
1967.
Það er lít't sæm.andi fyrir
i'brráðiameinin Ritlhö'fuindasiam-
handisins, 'hvennig þeir hafaráð-
/Jtafað „bófcasiafn'S'pen.inigiunum11
til þessa. Þeir börðiu það fram,
áð peningarnir rynn.u í verð-
launa- og viðurfcenningarsjóð
til handa örfáum. rithöfundum.
Þessi sjóðiur átti aMrei a.ð sjá
dagsins ljós í því formd sem
hann nú er.
Bók asaf n.sp en.ingar n ir átt u
friá uiþpihafi að ren.na til þeirria,
sem höfðlu lia.gálegt tillkal'l til
þeirra, Bn þeir, sem ákafast
börðuS't fyrir £ijóði£3s‘bofinu.ninni,
svo rithöfiunduim m.aatti veitast
sú æra að bera verðdaun og
viðurkenninigiair hver á annan,
færðu þau rök fyrir þessuim
va.fas.ömiu heiðiursilaumium, að
ekki væri hægt að borga rét't-
höfuim út, fyrr en skýrisdur og
gög.n lægju fyrir um það, hverj-
ir og hversiu margir hinir raun
veriuiegu rótthafar væru.
Gott og ved. Ég o'g flleiri
segjum:
Frestum ölluim greiðsl'Uim þar
tiil f'ullkiomiin gögn liggja fyrir
í mállinu.
Þessi til'laga var hrópuð nið
ur.
Og Ritlhö'fuindaejóðluir íslands
vair stofn'aðluir, á þessuim líka
þoklkailegu foris'enduim. M-aðluir
skyi'di æ'tla að hér væru ekki
listamenn á ferðiruni, ’heMuir
pran'garar og fjáirpttiógsmen.n,
Hvað um það, tvær útlhl'U'tanir
Óskar Aðalsteinn.
hafa þegar fariið fram úr sjóðis
nefnu þessari, og einu simni enn
ska.l ausið úr honum, áður en
rébtir aðiiar fái þá peninga sem
þeir ber. . . Já, nokkrir höf-
u.ndar hafa þegar verið valdir,
og þeiim att fram á verðlauna
pallin.n, til að taká á móti viðúr
ken'ningargjaldinu Það sýnir
eikiki mikinm félagsiþnosikia
eða stollt að veita sMkar ölmusu
gjaÆir. Þeir sem standa fyrir
þessu ættu að ha.fa vit á að
deila peininiguinium út í kyrirþey.
En það er nú öðru nær að svo
sé. Rækileg sýnin.g er höfð á
verðiaumaihöfum, og m.enningar
vitar, blaðamenn og Ijósmyn'd-
arar tilka.llað'ÍT.-' Úr þessu er
gerð'ur S'krípail'eikiur, svipaður
og með silfurhestinin, sem frægt
er orðið að endemuim. Af mynd-
uim, siem birzt hafa í blöðum af
verðlauir.iahöfuim, má greinilega
sjá, að þeir kurma ekfci ali't of
vel við ■ sig á verðlauin.apaliin-
urn. Kannski kemiur sumum
þeirra í hug, að þeir séu, með
því a.ð tafca á móti þesisuirri krón
um, að læSast n.iður í pilsvasa
gömlu konumniar frá Lundi.
Hagalín. einn gotu.r staðið rétt-
ur á þessum palli, og án þess
að blikna eða blána. Það var
fyrir óþreytandi baráttuþel
hans og útsjó'nasemi, „að bóka-
safnspeningarnir urðu til.“
Það stendur enn óhrakið sem
Indriði G. Þorsteinsson irithöf-
undur skrifaði í fyrra um ,,pen
imga Guðirúnair frá Luodi“. Síð-
an hefuir Indriði bent starfs-
bræðrum sinum á það, og ekki
að áfyriirisynju, að þá megíiu
beri að hafla 'í heiðri, að inoan
rithöifundasaimitaikianinia séu all-
ir höfundair jafngóðir. Þessa
gullnu reglu brjóta forsvars-
menn rithöfunda vísvitandi með
úthlutun úir Rithöfundasjóði Is-
lands, eins og þeirri úthlutun
er mú hagað.
Við upphaf rithöfundaþings
fékkst lagaheimild fyrir því, að
iríkið borgaði nokkra fjárupp-
hæð til þeirra sem eiga efni í
kennslubókum. Ekki voru þess-
ir peningar fyrr fengnir, en
forsvarsmenn rithöfunda ráð-
stöfuðu þeim til skrifstofuhalds
fyrir samtökin. Orðheppinn
blaðamaður kvað efnislega svo
að orði í blaði sínu, er hann
heyrðd uim þeisisia mieðlferð fjár-
ins:
„Næst skikka þeir höfunda
til a'ð iiáta af hendi ritlaiun
sín, til ráðstöfunar fyrirstjórn
Rithöfundasambandsins."
Mætti ætla að stjóminni
þætti það allt annað en leitt
hlutskipti.
3. OFURHATT FJALL.
í tilefni þessa fyrsta rithöf-
undaþings fékk Ríkisútvarpið
Svein Skorira Höskuldsson til
að flytja þrjú sunnudagserindi,
e>r fjalla slkyldu um ísilieinzfcam
skáldskap eftiir heimsstyrjöld.
Nefniast þessi eiriindi e.imu nafmi:
Að ynkjia á atcmiöíld.
f fyrsta erindinu diiegur fyr-
iirlesiarinin upp alliglögga mynd
af þeim meginstraumum og
stetfmum, sem gengið hafa yfir í
bókmenntum Vesturlanda síð-
ustu áratugina, og beint og
óbeint hafa leitt til þeirra
breytin'gaskeiða, sem orðið hafa
í bókmenntum okkair.
Það kemur fljótlega í ljós, er
Sveinn Skorri tekur að fjalla
um þá höfunda okkar, sem, nú
eru í fullu starfi, að hann virð
ist ekki eiga til að bera þá
andans frjálsræðiskennd ogvíð
sýni og sj'álfgetfinu höffðinigs-
lund, sem opnar hugann á gátt
fyriir ræðunni, eða gerir hana
trúverðuga í eyrum þeirra sem
á hlýða.
Má siegjia 'að stöðiuigt halflii á
ógæfuhliðina fyrir Sveini
Skorra, eftir því sem á líður
fyrirlestrana.
Sveinn Skorri hefur ekki sagt
margt um núlifandi ljóðskáld,
þegar hann fer út í þá vafa-
sömu bókmenntalegu tafl-
mennsku, að upphefja einn höf
undinn á kostnað annars. Vafn
ingalaust upphefur hann örfá
ljóðskáld og^ gefur þeim háair
einkunnir. Á bak við ræðu
hans má heyra þessi orð: Þarna
hafið þið Ijóðskáld nr. 1. og nr.
2. og nir. 3. og nr. 4. Fleiri
einkunnum þóknast honum ekki
að útdeila. Það ber að skilja,
að önnur ljóðskáld ©ru ekki
það mikil fyrir sér, að þeim beri
rueiin isiérstölk einlkiuinin fyriir
bókmenntaiðju sína. í þennan
einkunnarlausa flokk setur fyr
irlesarinn skáldið Matthías Jó
hannessen. En eins og alþjóð er
kunnugt, þá er þetta skáld í
fremstu röð ljóðskálda okkar.
Ljóðstíll Matthíasar Jóhannes
sen er sterkuir í einfaldleik sín-
um, iinnilegur og djúpur. Þessi
ljóðstíll ©i- ekki tilbúinn. Hann
sprettur undan hjartarótum
skáldsins. Sjálfstjáning þessa
skálds er svo fersk og óvægin,
að beztu ijóð þess eru sem ný,
hvansu oft sem þau eru lesin.
En hvað hefur Sveinn Skorri
að segja um sagnaskáldskap-
inn?
í raun og veru segi,r Sveinn
Skorri það berum orðum, að í
nútíma sagnagecrð íslendinga sé
aðeinis emn miaðuir. Og til að
herða á andagiftinni gefur
hann þeim útvalda þetta nafn:
Ofur hátt fjall.
Og fjallið er Laxness.
Nú, fyrst Halldór Laxness er
þetta Ótfurháa fjaiM. sfeáldsiög-
unin'ar, hvað eru þá alliir hinir:
Guninar Gunnarsson, Hagalín,
Þórbergur, Kristmann, Guð-
mundur Daníelsson og fleiri og
fieiri? Kenmiir Skortrá þessa
höfuinida við feli, hálsia, hæðir,
hóla, já, í það minnsta hóla,
sem víða sjást að?
Ónieinei.
Hann líkir þeim við kræklótt
an runnagróður, sem fær af náð
og miskunin að lifa við rætur
hims Ofuirháa fjalflis.
Hvað kemur næst?
Jú, Sveinn Skonri setur Thor
Vilhjálmsson á bekk með til-
raunaskáldum, sem eru að gefa
út sín fyrstu verk og þreifa
fyrir sér á listabrautinni. Jæja,
Thor hefur svo sem fengið að
heyra sitt af hvei'ju um bók-
menntaverk sín um dagana. Og
þetta, að hann sé einhver ný-
bakaður framúrstefnumaður og
tilrauinaskáld — slær ekki ryfci
í augun á neinum. Thor hefur
brotið af sér alla isma og bók-
menntalega fjötra. Hann er
sjálfstæður innblásinn smilling-
ur. Og honum má einu gilda,
þótt hann sé af einhverjum
gagnrýnanda settur á bekk
með byrj endum.
Hefur Sveinn Skorri upp á
fleiri furður að bjóða? Jú, hér
er ein enn:
Snaran.
Alit í eimu skýtur þessiairi bók
Jakobínu Sigurðardóttur upp í
síðasta erindinu. Og í fyrsta
sinn kveður við hróp í rödd
fyrirlesarans: Af hverju hafa
menn ekki séð snilldina í þess-
ari sögu? Býsn og undur. Und-
ur og skelfing. Og ritdómararn
ir, hvað kemur þeim til að
brýna sláturhnífana og skera
þetta listavarlv niður við trog?
. . . Sveinn Skorri segir það
ekki beint, en það heyrist í
gegnum hróp hans um söguna,
Frh. á bls. 12.
E»ráinn Bertelsson
í>RÍR MENN
Þeir komu þrír
Menn úr för sinni út yfir haf myrkursins.
Þeir héldu þrír
Menn út í tómið leitandi að uppsprettu þekkingarinnar
Meðan hugsun þeirra var bundin jörðinni.
Þeir komu þrír
Menn út úr myrkrinu þreyttir
Menn eftir mannraunir í nýjum mannhedmi
Menn án nýrrar þekkingar, lögmáls og aldar.
Þeir héldu þrír
Menn að færa út svið þeirrar jarðar
Sem ekki verður út fyrir komizt
Sem fjötrar mennina
Sem er uppspretta þekkingarinnar.
Þeir komu þrír
Menn þreyttir
Menn til sömu jarðar.
Þrír menn, þrjú nöfn, þrjár styttur
Á gamalli jörð.
lil. j.ainiúar 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3