Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1970, Blaðsíða 5

Philip Oakes
VLADIMIR
NABOKOV
sóttur heim
mig langaði til að gera hana
liamingjusama og ríka, læra
verkíræði, arkitektúr eða eitt-
hvað annað helvítis húmbúkk
— og ég bað hana um að sam-
einast mér í þessari leit og
hjálpa mér — þú skilur hvað
ég á við — ég ... ég sagði
henni allt. Allt.
Hann lauk úr glasinu.
Ræskti sig. Studdi alhoganum
á hné. Fól andlitið í höndum
sér. Ég opnaði gluggann. Næt-
ursvali. Reykjarloftið fyrir
innan. Bílliljóð. Fótatak á
gangstéttarhellum. Einhver á
leið upp götuna.
— Daginn eftir þegar ég
hitti hana bað ég hana að koma
til mín um kvöldið — ég var
búinn að ákveða að láta hana
lesa bréfið. En ég varð hálf
órólegur þegar hún sagði glað-
lega: — Allt i lagi — Og þeg-
ar ég kom heim var ég eirðar-
laus, ég festi ekki hugann við
neitt, — bréfið í skúffunni
angraði mig. Mundi hún skilja
mig — og ef hún skildi mig
'EKKI var hún þá þess virði að
elska hana — og ef hún skildi
mig mundi ég þá elska hana
heitar? — Kannski mundi
hún hlæja — stinga mig af —
nei, nei það mundi hún aldrei
gera — æ þetta er eins og í
verstu kerlingarsögu — Jæja
en þegar leið á daginn kvaldi
bréfið mig — nagandi spum-
ingar ásóttu mig, svo ég reif
bréfið upp las það. — Mér leið
eins og manni sem heyrir rödd
sína í fyrsta skipti af segul-
bandi. Einhverja allt aðra
rödd en hann er vanur í gegn-
um árin. Ég óttaðist þessa
rödd — Ieið illa — reif bréfið
í tætlur og henti því í rusla-
körfuna — og ég skildi að öll
slík bréf enda alltaf í ruslakörf
unni, annars væri engin ást
eins og við þekkjum hana —
Og þegar hún kom um kvöld-
ið sagðist ég elska hana og
elskaði hana og við lágum nak-
in hlið við hlið og hún . ..
Skyndilega lokast svið og
leikarinn kemst ekki út fyrir
leiktjöldin. Hann bíður eftir
þvi að tjaldið falli, en tjaldið
fellur ekki. Hann stendur emn
í sviðsljósinu og veit ekki hvert
hann getur flúið. Allt er gleymt.
Hvers vegna er ég liérna;
hvaða hlutverk á ég að leika;
— hvað var mér ætlað að segja?
— Hann heyrir ögrandi hlátra
áhorfendanna. Hann finnur
smæð sína. Heyrir hlátrana
hækka og breytast í ærandi
öskur. t örvilnun sinni fellur
hann fram og hrópar: Hættið
þessarí kómedíu — stöðvið
leikinn — ég get þetta ekki.
Og sýningin heldur áfram.
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
Ifaéfljia
\ pTtf L
t (lai juui át VI
ltp3 á) ÍX
\ I nMPvJHa 1 «1
tíjái ú \ 1 il/Aödll s/A tnui
1 f'a-y
JL endaða ferðina frá Lond-
on til Genifar svífur vélin
gegnum úðann niður á völlinn,
stundvís eins og fimmtán steina
klukka. Þvi næst er tveggja
stunda ferð fram undan, þar
till komið er að mairgálma Mon
treux Palace hótelinu, sem
sleikir sólskinið á vatnsbakk-
anum. Á þeim stað hafa Vladi-
mir Nabokov og kona hans bú-
ið undanfarin níu ár.
Þau hjón bjuggust við mér,
en Nabokov er sjálfur í seinna
lagi. Kona hans kveður hann
hafa meitt sig, er hann lyfti
kassa með bókum — lélegum
bókum, — segir Nabokov í því
hamn stauiiaiat yfir painkiebgól'f-
ið. Hann er stór maður vexti
og mjög brúnn á hörund. Fyr-
ir skemmstu birti tímaritið
Time mynd hans á forsíðu. Þair
var Nabokov bláeygður en
hann er græneygður í verunni.
— Fólk er alltaf að senda
mér þessa forsíðu í þeirri von,
að ég áriti hana, en ég árita
aldrei neitt, — segiir hann. —
Nú safna ég bara Timeforsíð-
um. —
Nabokov stendur á sjötugu
og það ánar vel hjá honum um
þessar mundir. „Ada“, nýja
skáldsagan hans, er metsölu-
bók í Bandarikjunum og kem-
ur brátt út í Englandi. í júlí-
mánuði hófust sýningar í Lond
on á kvikmynd, sem gerð var
eftir hátffertugri skáldsögu
hans, „Hlátur í myrkrinu".
Tony Richairdson hefur stjórn
hennar með höndum en Nicol
Williamson og Anna Karina að
alhlutverkin. Sögusviðið hefur
verið fært frá London til Ber-
línar og tímanum vikið til
okkar daga. En söguþráður og
persónur eru óbreytt. Ætli
Nabokov hafi séð myndina?
— Já. Nicol Williamson
er að sjálfsögðu aðdáunarverð-
ur leikari og sum atriðin eru
prýðisvel heppnuð. Sa-nan með
stúlkunni á sjóskíðunum er t.d.
mjög góð. En það kom dálítið
á mig, þegar ég sá kynlífsatrið-
in. Þau eru slakari. Mig langar
að koma hér svolitlu á fram-
færi um það mál: Þannig er, að
stirðnuð orð og orðasambönd
og viðtekin foirm aukast og
margfaldast með geysihraða.
Auk þess getur eitt annað af
sér. Þetta er jafnsatt í frum-
skóginum og hinu þróaða leik-
húsi okkar tíma. Forngrískar
leikgrímur hljóta t.d. að hafa
farið illilega í taugarnar á
mörgum góðum manninum, er
til lengdar lét. Nú má glöggt
sjá á ýmsum nýlegum kvik-
myndum (þar á meðal „Hlátur
í myrkrinu"), að kynlífssenan
er orðinn hreinræktuð eftir-
mynd og kópía, enda þótt ekki
sé liðinn fullur áratugur, frá
því hún kom til sögunnar.
Mér hefði fallið verulega
illa, að Tony Richairdison fylgdi
hinni útjöskuðu stefnu í þessu
efni, hefði það ekki einmitt
orðið til þess, að eftiirfarandi
kenningu sló niður í mig: sein-
ustu aldimar hefur orðið geysi
leg þróun í látbragðsleiknum.
En þetta á hins vegar ekki við
um eftirhermu ástarleiksins. f
því tilviki var nefnilega engin
hefð fyrir hendi innan leiklist-
arinnar. Við höfum orðið að
byrja með tvær hendur tómair
og mér hugnar hreint ekki ár-
angurinn. Þessar sífelldu axlir
með fæðingarblettunum, þessi
fölsku veiin og stunur og allar
fótaflækjumar — allar eru
þessar senur fmmstæðar, al-
vanaleigar og þess vegna einn-
ig fráhrindandi. Þetta á ekk-
eirt skylt við list eða stfl. Þetta
eru hlægilegar eftirlíkingar.
Það sést bezt með samanburði
þeirra við hina miklu þróun,
sem orðið hefur í túlkun því
nær aiHra annianra eðöiilegra at-
hafna og hreyfiinga á leiksvið-
inu. Þetta er íhugunarvert mál
og leikstjórar ættu að velta
því svolítið fyrir sér. Það væri
skaðlaust, að ég held.
Allt frá því „Lolita“ kom út
hefur Nabokov búið við þann
orðróm, að hann væri sérfræð-
ingur um kynlíf og listræna
túlkun þess. Þessu skammrifi
fylgja ýmsir bögglar. Einn er
sá, að útgefendur ssnda Nabo-
kov aragrúa bóka, sem hann
kveður flestar „sóðalegar“ og
vill hvorki sjá né heyra. Nabo-
kov stenduir styrkum fótum á
sjóniairhóli listamannisins. Einn
er sá frægur höfundur brezk-
ur, sem ekki hlýtur náð fyrir
augum Nabokovs vegna þess,
að bækur hans em „of aug-
ljósar“. Verk Nabokovs sjálfs
eru bæði skarpleg og fjölþætt.
Hann talar af mikilli hógværð
um nýju skáldsöguinia sína og
kallar hana „ættarsögu í fimm
köflum". Sagan er dæmisaga og
er þar leikið liðugt með tíma og
umhverfL Heimur sögunnar er
hugarheimur Nabokovs sjálfs
og einskis annars.
Aðstæður þær, sem sögufólk
hans býr við lýsa ævafomum
vandamálum. Gaman væri að
vita hvort hann telur, að ákveð
in tímabil sögunnar fæði af sér
sérleig vandaanál, og ekunig,
hvort þau vandamál vekja þá
forvitni hans. — Ættum við
ekki fyrst að gera grein fyrir
hugtakinu „saga“. Ef „saga“
þýðir „irituð skýrsla um at-
burði" (og sögugyðjan getur
raunar vart krafizt meira) þá
skulum við athuga það, hvaða
höfundair og ritarar tóku þessa
skýrslu saman og einnig það,
hversu hæfir þeir vom til
varksins. Mér er skapi næst
að halda, að miðlungshöfundar
og fordómafullir áhorfendur
hafi steypt „söguna“ (sögu
mannsandans, en ekki hinn
bamalega vitnisburð kletta og
jarðlaga) í mót það, sem við
þekkjum nú. Við vitum full-
vel, að í iögregluríkjum (svo
sem Sovétníkjunum) hafa at-
burðir og atvik hreinlega ver-
„klippt“ úr sögubókum, vegjia
þess, að þau stungu í stúf við
hræsni nútímans. En söguritar-
anum getur svo sem auðvitað
skjátlazt, _ hversu fær, sem
hann er. Ég á m.ö.o. við það, að
„sagan“ sé aðems til hvað
snertíir sagnifræðiniginai. Ef ég
ætti að velja söguritara treysti
ég sjálfum mér auðvitað bezt.
En það, sem ég skrái eða upp-
hugsa vekur aldrei nein
„vandamál“. Að minnsta kosti
ekki í þeim skilningi, sem þér
lögðuð í orðið. —
Einhverju sinni komst
Nabokov svo að orði, að ætti
hann að tala fyrir hönd lista-
mannsins í sér, þá tæki hann
„Lolitu“ fram yfir allar hinar
bækur sínar. Ætli „Ada“ hafi
nú tekið sess „Lolitu"?
— Ekki held ég það. Það er
raunar rétt, að „Ada“ krafðist
meiri átaka, en nokkur hinna
bóka minna og e.t.v. ætti manni
að þykja vænst um vandræða-
börnin. En svo ég minnist að-
eins á fyrstu gyðjuna mína, þá
langar mig að nota þetta færi
og leiðrétta undarlegan mis-
skilning, sem einhver nafnlaus
draugur kom á kreik í Lund-
únablaði fyrir fáum mánuðum.
Það á ekki að bera ,,Lo!ita“
fram að enskum eða rússnesk-
Frh. á bfe. 12.
11. jsmúiair 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5