Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1971, Blaðsíða 2

Með gamlar syndir . . .
neitt af slíku að segja, né held-
ur mundi venjulegur saltur
sjór á Selvogsbanka eða Hala-
miðum óhreinkast af sápulegi
eða olíubrák. Við ættum ekki
að hafa áhyggjur af hehns-
endi, sagði Ásgeir, vegna þess,
að þegar við deyjnm, þá verð-
ur hvort sem er heimsendir fyr-
ir okkur sjálf. Sem sagt:
lengra þurfum við ekki að
hugsa. Samkvæmt kenningu
Ásgeirs þurfum við ekki að
hafa miklar áhyggjur af tor-
tímingarhættu mannkynsins nr.
M1 og samkvæmt henni hiýtur
líka að vera fullkomlega sak-
laust að fleygja sýklavopnum
niður á botn Atlantshafsins
eins og Bandaríkjamenn gerðu
á dögunum. Alimargir eru þó
á þeirri skoðun, að ábyrgðar-
leysi þessa verknaðar sé meira
en svo, að nokknr leið sé að
meta það.
Von er að venjulegum, litl-
um körium skjöplist á stund-
um, þegar þeir eru svo misvitr-
ir, sem ráða fyrir þjóðum.
Hvað skal til varnar verða?
Mótmæii á þingi Sameinuðu
þjóðanna eða kröfuganga með
spjöld ? Ætli það gildi ekki
eimi úr því sem komið er.
3
Einhvern tíma í fymdinni
lærðu menn að nota eldinn;
meðal annars lærðu þeir að
kveikja skógarelda til þess að
reka dýrin þaðan á brott og
auðvelda sér veiðina. Þá byrj-
aði tvennt í senn: Mengun lofts
og eyðing jarðvegs. í þá ðaga
var ekki mikið hugsað um af-
leiðingarnar fremur en nú,
enda var þetta allt í tiltölulega
litlum mæli. VíSa urðu afleið-
ingarnar heppilegar í fyrstu;
víðáttumikið graslendi tók við
af skóginum og þar fjölgaði
mjög veiðidýrum, sem voru
undirstaða fólksfjölgunar og
með tímanum grundvöllur
menningarinnar, þegar menn
fóru að fást við ræktun og ak-
uryrkju. Desmond Morris telur
í bók sinni, The Human Zoo, að
lengst af hafi menn einungis
lifað af veiðum. Fólkið lifði
saman í smáhópum, þar sem all
ir voru tengdir eða skyldir og
á hverjum degi fóru verkfærir
menn til veiða, en konur og
börn voru heima við. Þannig
hafði þetta gengið í mörg
hundruð þúsund ár, þegar ein-
hver fann upp á því að sá og
rækta og jafnvel að auka upp-
skeruna með áveitu vatns.
Matarbirgðir nrðu til í fyrsta
sinni og þar með var þeim
áianga náð, að nú þurftu ekki
allir að fara til veiða. Verka-
skiptingin varð til, og þar með
fyrsti vísirinn að borgarmeim-
ingu nútimans.
En hvemig stendur á því, að
nú eru víða eyðímerkur, þar
sem eitt sinn voru frjósöm
ræktunarlönd. Nú bylgjast þar
aðeins guiur sandur, sem gull-
litað kom svignaði áður. Áveit
urnar reyndust vel í fyrstu, en
uppþurrkunarkerfi vantaði, að
því að talið er. Jarðvatnið
komst af þessum ástæðum sí-
fellt ofar og ofar í jarðveginn
og gífurleg uppgufun liafði í
för með sér, að saltmagn jarð-
vegsins jókst, en um leið
minnkaði frjómagnið unz það
eyddist með öllu. Þar með var
undírstaðan brotin: Um leið og
jörðin varð ófrjó af saltmeng-
un og jarðvatnið minnkaði,
hmndi menningin og stórveldi
liðu undir lok. Sagnaritarinn
Plíníus segir að 2000 ámm fyr-
ir Krist hafi bændur í Babí-
loníu fengið tvær uppskerur af
komi og að þeir hafi beitt kind
um á landið þess á milli. lin
hvemig er ástandíö nú: Að-
eins fimmti partur íraks er
ræktað land. Mikið flæmi, sem
eitt sinn var frjósamasta land
jarðarinnar, er nú eyðimörk
sökum þess, að menn hófu af-
skipti af náttúrunni með af-
leiðingum, sem þeir gátu ekki
séð fyrir.
4
Engum datt neitt slíkt í
hug, þegar þetta frjósaina
land var miðja persneska
heimsveldisins. Darius I., sem
kallaður var „Konungur Kon-
imganna“ fyrir 2400 árum,
hann hefði ugglaust hlegið að
þeim spámanni, sem varaði við
mengun jarðvegsins og eyð-
ingu vatnsins. Svipað átti sér
stað í Grikklandi hinu foma;
þar var þykkur og frjóir jarð-
vegur eftir því sem sagnaritar-
ar greina, en eyðing skóga
ásamt ofbeit varð til þess, að
lindir þomuðu, jaarðvatnið
þvarr og eyðing jarðvegsins
hófst. Plató sá þetta fyrir og
varaði við því, en enginn hlust-
aði á viðvaranir hans, að því er
virðist.
Mörg dæmi mætti nefna því
til stuðnings, að mengun af
manna völdum á sér gamla
sögu. Hún er ekki algerlega
nútímafyrirbrigði, þótt viða
hafi nú uppá síðkastið verið
rekið upp ramakvein, þegar allt
er komið í óefni. Það er vita-
skuld rétt, að talsverð hystería
hefur verið í kringum þetta
hjal, en kannski er einmitt þörf
fyrir slíkt. Lengi hefur það
verið gáta, hversvegna háþró-
nð menning líður undir lok.
Heimsveldi rísa og hníga.
Mönnum hefnr löngum þótt
það merkilegt, að Rómaveldi
skyldi molna í sundur. En rök-
studd kenning er til um það, að
mengun hafi átt sinn bátt í bví.
Þannig var, að Rómverjar
færðu sér í nyt blýnámur á
Bretlandseyjum og notuðu blý
óspart í vatnsleiður, margs
konar ílát og jafnvel vínámur.
Nýlegar rannsóknir á beinum
Forn-Rómverja hafa' sýnt blý-
innihald, sem gefur til kynna,
að einkum vel efnum búið fólk
og þar á meðal yfiirráðastéttin
rómverska, hafi þjáðst af blý-
eitrun. Blýmengað fólk verðjur
ófrjótt og vísindamenn hafa tal
ið, að þetta hafi meðal annars
átt mikinn þátt í hnignun
Rómaveldis.
5
Enginn skyldi halda, að and-
rúmsloftið liafi alla tíð verið
tandurhreint, þar til mann-
kynið hóf að óhreikna það.
Eldfjöll hafa þeytt ösku og
reyk upp í andrúmsloftið frá
ómunatíð og eldri kynslóðin í
þessu landi man Kötlugosið
1918, þegar nálega varð myrk-
ur um miðjan dag af reyk og
öskufalli. Skógareldar, sand-
fok og ýmislegt fleira hefur
Iíka orðið til að óhreinka loft-
ið, án þess að maðurinn kæmi
þar nærri. Doktor Lamont C.
Cole, sem prófessor er í um-
hverfisfræði við Comell-há-
skólann í Bandaríkjunum, tel-
ur að breytingin haí'i fyrst og
fremst orðið síðustu 300 árin,
eftir að menn fóru að nota kol
og olíu. Cole nefnir London
sem dæmi; snemma varð sú
borg illa úti söknm kolareyks-
ins, sem grúfði þar yfir. Þar í
borg er fyrst getið um að mað-
ur hafi brennt kolum árið 1306.
Það þótti mjög alvarlegt, enda
var maðurinn dreginn fyrir
rétt og tekinn af lífi. Það var
kaldhæðnl öriaganna, að til-
tölulega skömmú síðar voru
kol í almennri notkun í Lund-
unaborg.
6
Síðar kom bíllinn til sögunn-
ar og allir vita hvað hefur
gerzt; óþarft er að þrástagast
öllu meir á hinni gífurlegu
mengun frá útblæstri bifreiða,
og reyk frá verksmiðjum allt
frá Straumsvík til Detroit, frá
útgangsefnum iðnaðar, þvotta-
efnum og skordýraeitri. Nýleg-
ar rannsóknir hafa leitt í Ijós,
að skordýraeitrið DDT finnst
í selakjöti á Norðurpólnum og
mörgæsum á Súðurpólnum.
Það ætti að duga sem dæmi um
dreifinguna. Verst ef það
skyldi eitthvað valda þeim
óróa, sem halda að Islandsmið
verði um allan aldur eins og þá
er Ingólfur Arnarson varpaði
útbyrðis öndvegissúlunum.
Samkvæmt upplýsingum frá
amerískri stofnim, sem þar í
landi nefnist U. S. Food and
Drug Administration lætur nú
nærri að til sé hálf milljón
efna, sem á einn eða annan hátt
rjúka viðstöðulaust út í and-
rúmsloftið. En allir vita að
efnaiðnaðurinn er framfara-
sinnaður og talið er að 400—
500 ný efni bætist í þennan
flokk á ári hverju. Eitt af þeim
stórfyrirtækjum, sem sendir
eiturefni í tonnatali út í and-
rúmsloftið á degi hverjum,
heitir Dow Chemical Company.
Þetta fyrirtæki auglýsir í stór-
blöðunum og kemst þannig að
orði: „Það sem við seljum, er
betra Iíf.“ Þvílíkt endeniis píp.
Japanir eru stoltir af efnahags-
undrinu, sem þar hefur átt sér
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. jarnúar 1971