Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1971, Blaðsíða 14

P?

Philip Ilouin
Beethoven
og
samtíð
okkar
J.iiíiwisr van Beethoven. PJyndin er trerð 1814.
Eitt sinn lék Beethoven Cis-
molisónötuna (Tunglskinssónöt
una) fyrir þann manninn, sem
hann leit mest upp til ailra
samtíðarmanna sinna, Johan
Wolfgang Goethe. Leyndarráð
ið var að vísu aiit annað en
óhneigður fyrir tóniist. Hann
hafði velt ýmsum vandamálum
tóniistarinnar fyrir sér, en
einnig áhrifum hennar, og sett
fram formúlur varðandi tónlist
Sebastian Bach, sem enn í dag
eru hinar minnisverðustu. En á
Beethoven fékk Goethe ekki
áttaði sig, einkum hörfaði hann
fyrir hinum ástriðuþrungna
ofsa hins unga tónlistarmanns
(ef til vill sakir þess að sjáif-
ur hafði Goethe á æskuárun-
um verið þjakaður af eigin
ástriðuofsa), — hann dró enga
dul á kuldaiega afstöðu sína.
Cis-mollsónötuna hlýddi hann
á í þögn, sem greinilega minnti
á iskulda. „En meistari," varð
Beethoven að orði, — „ef þér
ek-ki segið neitt við mig, hver
ætii skilji mig þá?“
Nú verður það að segjast, að
Beethoven — hinn aldurhnigni,
en einkum þó hinn ungi Beet-
hoven — þurfti sjaidan að
kvarta um áhugaleysi þeirra,
sein á hann hlýddu eða hrifn-
ingarskort, alira sízt í borg-
irmi, þar sem hann tuttugu og
tveggja ára að aldri tók sér
bóifestu fyrir fullit og allt,
þessum tóniistarbæ, par
exellence — Vínarborg. Hins
vegar gat eitthvað hafa á skort
um hinn djúptækari skilning á
tónlistinni. Stundum hef ég
staðið sjálfan mig að þeirri fá-
heyrðu ósk og tímavillu, að
hann hefði mátt lifa samtímis
þeim manninum, sem kallaður
hefur verið rikisstjóri Goethes
á jörðu hér, á vorri öld —
Thomas Mann. 1 þessu sam-
bandi er ekki úr vegi að nema
staðar hjá þeim beethóvenska
fræðara, Thomas Mann, stað-
næmast lítið eitt við hið mikla
snilidarverk hans á efri árun-
um Ðoktor Faustus.
Á köflum er það bók um
Beethoven, i raun réttri má
svo kallast að aðaipersónan í
Doktor Faustus, Adrian Lever-
kúhn, sé gerður tóniistarmað-
ur, auk heidur tónsnillingur,
tónskáld, sem í list sinni stend
ur mjög nærri Beethoven. Tón-
smiðum Adrians er lýst út í æs
ar og jafnframt ósjálfrátt sam
líkt við tónverk Beethovens.
Þannig heyrum við, hvemig til
brigðaformið, sem hjá Beethov
en olli umsköpun á sviði tón-
málsins i heild, þannig verður
sviplik umsköpun hjá Adrian
Leverkúhn. En andinn í tón-
list hans er gagnstæða Beet-
hovens. Þetta kemur skýrt
fram, þar sem fjallað er um 9.
symfóníu Beethovens — en það
tónverk skipar meginrúm i hug
leiðingum Adrian Leverkúhn
um tónlist og vandamál tón-
fræðinnar. 1 Faustóratoríum
sinum tekur Adrian 9. symfón-
iuna „til baka,“ eins og hann
sjálfur kemst svo undarlega að
orði. Hann getur ekki viður-
kennt sigur Beethovens á þján
ingu lífsins og kvöl, getur
þrátt fyrir allt ekki fallizt á
fagnaðaróðinn til gieðinnar,
„Freude schöner Götterfunk-
en.“ Þvert á móti beinir hann
sjónum niður á við; gervaiiur
veruleiki hans er sorg, þján-
ing, eymd, dauði. Og tónlist
hans hljómar sem kvalaóp
skaparans yfir heimi sem er að
líða undir lok. Með öðrum orð-
um: himinhrópandi hugsæis-
hyggja Beethovens afhjúpast
hér af ennþá öfgafyllri böl
sýnL
Ég heí dvalizt hér um stund
við Thomas Mann og Doktor
Faustus m. a. vegna þess að
slík bók getur ekki orðið til í
hvaða landi sem er, og líkt má
að vísu segja um höfundinn,
Thomas Mann, tónlistarmann-
inn meðal skáldanna. Ég hygg
við gætum öll sagt, að einskis
sé fremur þörf í menningariífi
voru en þess, að við — í anda
Thomasar Manns — byggjum
brýr milli hinna ýmsu sviða
andlegs lífs. Því við erum alltof
fús til að einangra okkur
hvert á sínum smáhólma, skáld
skaparins, myndlistarinnar,
tónlistarinnar eða guðfræðinn
ar.
1 dag, á svonefndu Beethov-
enári, gæti verið full ástæða til
að minnast þess, að einmitt
Beethoven virðist kjörinn til
að mynda eins konar brú milli
hinna andlegu sviða. 1 því sam
bandi hygg ég að við get-
um einfaldiega siegið þremur
hluitum föstum:
Beethoven var iítill bók-
menntamaður. Gagnstætt höfuð
aðdáanda sínum, Frans Schu-
bert, fann hann til þvingunar,
ef hann átti að semja tóniist
við ákveðinn texta. Schubert
var textinn lausn, uppspretta
innblásturs, Beethoven hins
vegar oftast hindrun. Lestur
hans og móttökuhæfileiki tak-
markaðist einkum við þær
bækur, er töluðu til innstu til-
finninga hans. Með réttu hefur
verið sagt um hann, að hann
umgengist hugtök harla frum-
stætt, aðeins sem kveikjur inn-
blásturs. En það síðarnefnda
gerði hann dyggilega. 1 öllu
sínu sköpunarverki leit Beet-
hoven á sig sem boðbera, sem
spámann. 1 sjálfs sín aug-
um var hann stríðsmaður frels
is og manngæzku; þessar hug-
myndir vildi hann kunngera
mönnum í tónlist sinni. Sagt
hefur verið — og með réttn —
að Beethoven hafi dregið eigið
líí inn í tónlistina. í henni
vildi hann gefa ástríöum, b
áttu, hetjudýrkun og trú sinni
liíandi form. Þetta gerði hann
í rikara mæli en nokkurt tón-
skáld á undan honum og raun
ar flest, sem á eftir fóru. Þetta
var eðlilegt sökum hans ofsa-
fengna rómanitíska skapferlis
og óhlíðra örlaga.
Foreldrar Ludwigs, Joliann og Magdalena van Beethoven.
Sarntíð Beethovons. Þá réð glirsiinennskan rikjum * Vinarijorg.
Hér eru Vínarbúar í skemmtig'arði við Dóná.
0:
Beethoven þótti efiki heinlínis heflaxjfnr og óð í gegnum barok-
sali Vínssrhorgar eins og þeir vjeru hesthús. En þegar lia.nn settist
\ið iiljóðfærið og byrjaði að spila, gleymdist aiit nema sniiid lians.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
n ii 'jm
3. jamúar 1971