Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1971, Blaðsíða 3

Gíorg-os Sei'eris
Jóhann Iljálmarsson
MARMARA-
HÖFUÐIÐ
OG HLUTSKIPTI
ÓDYSSEIFS
AÐ
SEFERIS
LÁTNUM
Bókmenntafræðingurinn C.
M. Bowra liélt |)\i fram fyrir
mörgum árum, að Gíorgos
Seferis væri „áreiðaniega eitt
mesta skáld samtímans“. Nii
eru Jieir báðir látnir, Bowra
og Seferis. Gíorgos Seferis
fékk Nóbelsverðlaunin 1963.
I>á þekktu fáir Norðurlanda-
menn skáldskap Iians, en
franskar og enskar þýðingar
liöfðu birst á verkum hans á
finmita áratugnum. Norræn
undantekning voru þýðingar
Hjalmars Gullbergs á fáeinum
l.jóðum Seferis, sem voru
prentaðar í tímariti 1950 og síð-
an i þýðingasafninu S.jálens
dimkla natt (1956). En eftir
að Seferis hlaut Nóbelsverö-
laun konm út nokkrar bækur
á Norðurlöndum með þýddum
ljóðum eftir hann, jafnvel ís-
lenskt forlag sá ástæðu til þess
að kynna verk hans. Almenna
bókafélagið gaf iit Goðsögu ár-
ið 1967 í þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar.
Eftir þeim þýðingum að
dæma, sem birst hafa á ljóðum
grískra nútímaskálda, er um
auðugan garð að gresja í
grískri ljóðlist. Ég nefni sér-
staklega Konstantín Kavafis,
Gíorgos Seferis, Ódýsseus
Elýtis, Nikos Gatsos og Jannis
Bitsos. Að vonum vildi sænska
akademian heiðra grískan
menningararf þegar liún veitti
Seferis Nóbelsverðlaunin, en
tilgangurinn var ekki síst sá að
viðurkenna grósku grískra
n útímabókmennta.
Tengsl Seferis við fortíðina
eru sterk. í Goðsögu yrkir
hann um marmaraböfuð, sem
hann vaknar með í höndunum
og veit ekki livar hann á að
láta. Skáld voldugrar bók-
menntalegrar arfleifðar verða
að gera upp við sig hve mik-
ið þau eiga að siekja til hefð-
arinnar. Seferis valdi þá leið,
sem eðlilegust er: hann varp-
aði ekki frá sér hinum gamla
gríska anda, en sótti á ný mið
til listrænnar tjáningar. Skáld
skapur Seferis er langt frá því
að vera eingöngu lof um liðna
tíð. Hann er jafnnútímalegur
og skáldskapur jafnaldra hans
í öðrum löndum. Með því að
afneita mælsku og hvers kyns
skrauti fann liann þann ein-
faldleik, sem er í ætt við klass-
íska heiðríkju grlskrar listar.
I bók sinni um Grikkland seg-
ir Henry Miller, að sá maður,
sem liafi fangað eilífðarand-
ann, sem alls staðar sé að finna
á Grikklandi, og látið hann
renna saman við skáldskap
sinn, sé Seferis.
Það Grikkland, sem er
óþrjótandi brunnur skáldskap
ar, fann Seferis ef til vill best
í fjarska. Hann lét lieillast af
ljóði T. S. Eliots Marina vegna
þess að það minnti hann á
Grikkland. Örlögin réðu
}>ví að hann varð eins konar
nýr Ódysseifur. Hann fæddist
árið 1900 í Smyrnu, öðru nafni
Izmir í Eitlu Asíu. Fjölskyld-
an fluttist til Aþenu 1914
vegna vaxandi harðstjórnar
Tyrkja. Faðir Seferis var
þekktur lögfræðingur. Sonur-
inn fetaði í fótspor hans, nam
lögfræði í París og þangað bár
ust lionuni fréttirnar, árið
1922, um að Tyrkir hefðu
brennt Smyrnu. Hið vonlausa
stríð kostaði mörg mannslíf, en
um hálf önnur milijón Grikltja
komst undan til Grikklands. Eft
ir að Seferis lauk lögfræði-
prófi starfaði liann í utanrík-
isþjónustu lands síns og var
sendilierra þess í London á ár-
uniim 1957—1962. Seferis sett-
ist að í Aþenu 1962 og sinnti
einungis skáldskap og bók-
menntastörfum eftir það. Hann
lést í sjúkrahúsi i Aþenu 20.
september s. 1.
Hörmimgar Grikkjanna í
Eitlu-Asíu bergmála oft í ljóð-
um Seferis, ekki síst í Goð-
sögu (1935), sem er kunnasta
verk hans. Goðsaga er Ijóða-
flokkur í 24 köflum og minn-
ir um margt á Ódysseifskviðu.
En það er nýr Ódysseifur, sem
Seferis lýsir, nútímamaður,
sem hugleiðir örlög sín og
reynir að átta sig á livert
stefni. Vissulega er Goðsaga
fyrst og fremst giáskt ljóð um
vanda Grikkja. En það liöfð-
ar til allra manna vegna skáld
skapargildis síns og vegna þess
að það verður táknrænt dæmi
um átök og samliengi fortíðar
og nútíðar. Goðsaga er ekki
hefðbundið ljóð. Frjálsleg-
ur ljóðstill þess er í anda síns
tínia, enda var Seferis hand-
genginn evrópskri og banda-
rískri nútímaljóðlist, þýddi
m. a. The Waste I.and eftir T. S.
Eliot og verk eftir lízra
Pound, Paul Eluard, Henri
Michaux og Pierre-Jean Jouve.
í Goðsögu eru áhrif frá Eliot
greinileg og jafnvel enn meira
áberandi í síðari verkum hans,
en hent liefur verið á að upp-
runalega sé skyldleiki nieð
þeim Seferis og Eliot. Báðir
yrkja þeir mikið um höf,
strendur og sæferðir. Fortíðin
er alltaf nálæg í verkum
beggja.
Áður en Goðsaga kom út
liafði Seferis sent frá sér
Vegaskil (1931) og Brunninn
(1932), en veigamestu bækur
hans eftir Goðsögu eru vafa-
laust Leiðarbækurnar 1—111
(1940—1955). Verk Seferis í
lieild eru talin mjög samfelld
líkt og skáldið sé sífellt að
yrkja sama ljóðið með ýmsum
tilbrigðum. Eftir að Seferis
kom heim til Aþenu samdi
hann bók um Delfí, safn-
aði saman ritgerðum sínum til
útgáfu og vann að þýðingum.
Úrval ritgerða iians nefnlst á
ensku On tlie Greek Style
(1967). Síðasta ljóðabók hans,
Framh. á bls. 13
hriki fjallsins minnir á smæð
þína og rúðustrikaðra kaffibrúsa
gráttu ekki
upphafsleysið býr í endaleysi óbyggða
geysileg saga jarðar er tímalaus blind mús
bak við arnarfell
gráttu ekki
guðlausar hraunbreiður sundlandi gjár
einstaka eldfjall á túr handa ismanum
stund þriðjunnar veitir miðvikunni keppni
stund vatnsins fleygir stærðfræðinni fram
undir svipum regns sem vindar slá
í andlit og herðubreiðan sand
gráttu ekki
bráðum lýsa vasaljós sólar okkar
tímafirrt skynsvæði
með bómullarskýjum á undanrás
fyrir norðurljósum í sæluhúsi
þar sem svefninn vakir til morguns
gráttu ekki
um ómerkt landabréf huga þíns
liggur eldvegur nætursvalans
á sprengisandi ljóðsins hleð ég vörður
17. október 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3