Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1971, Blaðsíða 4
Dubuffet við vinnu. Hann mótai fyrst. í plast og málar síðan.
Hvert verk er ljósmyndað, númerað og fært á spjaldskrá.
MYNDLIST
Að ofan: Mynd af eiginkonunni frá 1935. Síðar málaði
hann konuna (myndin að ofan) og sagði: „Fólk er ævin-
lega laglegra en bað lieldur."
DUBUFFET
Einn sérstæðasti myndlistarmað ur heimsins
Eftir Sanche de Gramont
Listamaðurinn var ekki í
vinnustofu sinni, en þar voru
urn 12 mussuklæddir starfs-
menn hálfbognir yfir verkefn-
urn sínum. Kinn var að mála
svartar rendur á brúnir högg-
mynda, sem voru eins og amöb
ur í laginu. Annar var að
skrúfa saman röndóttar eining-
ar höggverkanna. Sá þriðji var
með málningu og kítti að dytta
að myndum sem laskazt höfðu
í flutningi. 1 þessari tveggja
liæða verksmiðju-vinnustofu í
húsagarði einum i fimmtánda
hveyfi Parísar angaði allt af
plastmálningu, sem venjulega
er notuð til merkinga á flug-
völlum vegna þess að hún má-
ist ekki af þótt gengið sé á
henni. Á veggjunum héngu
verkfæri, liönnuð af listamann-
inum, sem litu út eins og hand-
sagir með rafhituðum vír í stað
sagarblaðs. 1 bakherbergi var
stórum blokkum af hvítu ein-
angrunarplasti lilaðið til lofts,
en í hliðarherbergi var liögg-
myndaeiningum hrúgað saman
eins og varahlutum á bifvéla-
verkstæði. I liorni stcndur lík-
an af herbergi með veggjum úr
rauð-hvít-bláum og svartrend-
um myndeiningum.
„Jean Dubuffet er horfinn
frá málaralistinni," sagði einn
einkaritara hans, sem sýndi
mér vinnustofuna. „Hann lief-
ur ógeð á beinum línum. Hann
lítur með tortryggni allt sem
hengt er upp á vegg í fer-
hyrndum ramma.“ Dubuffet
fæst sem stendur við að móta
L’Hourloupe-stykki eins og
hann kallar það, allt frá te-
bolla upp í líkan af 22 ja
metra háum turni, sem reisa á
á bæjartorgi. Hann sker létt
frauðplastið með rafsögum sín
um og hnífum, málar það, lok-
ar það siðan I mótl og hellir
i bráðinni plastkvoðu. Þegar
kvoðan er hörðnuð er mótið
brotið og innan í er frauðplast
og kvoðusteypa, sem upphaf-
lega málningin loðir við. „Þetta
er ein af þremur vinnustofum
Dubuffets í París,“ segir ritar-
inn. „Hann hefur einnig vinnu
stofu í Vence í Suður-Frakk-
landi og fleiri í Le Touquet.“
Til að geta hýst nýjustu risa-
myndir sínar num Dubuffet
bráðlega flytja í stærstu vinnu
stofu sína til þessa — þá sem
kona hans kallar bílaverksmiðj
urnar — skámmt frá París.
Samanlagt ræður Dubuffet yf-
ir jafnmiklu gólfrými og
Bloomingdales. Hann er bezti
skipuleggjari allra stjórnleys-
ingja sem ég hef kynnzt.
Ég fylgdi ritaranum aftur til
skrifstofunnar. Á málmspjaldi
á dyrunum stendur: Skrifstofa
Jean Dubuffet. Til hvers þarf
málari skrifstofu, eins og hann
væri ráðherra eða stjórnarfor-
maður? Hún er hlifiskjöldur
Dubuffets gegn umheiminum.
Einkaritararnir, sem þjóna
listamanninum jafn dyggilcga
og nunnur drottni sínum,
kunna að segja kurteislegar
„nei“ en liann. Þær sjá um hin
viðkvæmu bréfaskipti við sýn
ingarsalina, um tilfæringar
liins marggreina fyrirtækis.
Þær vinza sundur fyrirspurnir
um Iistamanninn og verk hans
og beiðnir um að fá að hehn-
sækja Art Brut einkasafn
hans, þar sem geymt er stærsta
safn heims af málverkum og
höggmyndum geðsjúkra og ann
arra „Iistamannshráefna“.
Skrifstofan ber einnig vitni
alúð listamannsins við ná-.
kvæma skrásetningu verka
sinna. Meðfram veggjunum
standa skjalaskápar fullir af
myndum af hinum 5893 verk-
um hans — hann hefur lokið
um það bil einu annan livern
dag frá þvi liann hóf listamanns
feril sinn árið 1944 — 1717 mál
verkum, 1078 vatnslitamyndum,
2319 teikningum, 579 litógrafí-
um 75 styttum og 125 verkum,
sem flokkuð eru undir „ýmis-
legt“. I einni skrá er að finna
800 nöfn kaupenda hans í staf-
rófsröð, ásamt nafni verksins,
dagsetningu og verði. Árið 1968
var metsalan á einu málverki
fjörutíu og þrjú þúsund doll-
arar fyrir olíulitamynd frá
1947, er seldist á uppboði hjá
Sotheby. Sumir málarar kalla
sjálfa sig stóra i sniðum — Du-
buffet er gylltur í sniðum.
Það er hlægilegt en þægileg
þversögn, að postuli hins
óskipidagða málverks skuli
hvað skipulegast hafa unnið
að skráningu eigin verka. Eru
sjálfsvild og kerfi ósamþýðan-
leg? Max Loreau, einkaheim-
spekingur og skýrandi Dubuff-
ets segir: „Dubuffet sýnir fram
á að leita verður sjálfsvildar
kerfisbundið. Það er vandasam
ara að ná sjálfsviid en að koina
á röð og reglu.“
Dubuffet varði mörgum ár-
um í að koma tölu á verk sín.
Hann sendi söfnum og eigend-
um eyðublöð til útfyllingar
hann sendi Loreau til Banda-
rikjanna til að hafa upp á
týndum málverkum. Loreau er
afar skýr og skilmerkilegur
belgiskur heimspekiprófessor
um fertugt, sem hefur orðið
fyrir miklum áhrifum af mái-
verkum Duhuffets, en sú þró-
un hefur verið listamanninum
til óblandinnar ánægjn. „Það
er ekki oft sem málari á hlut
að verkum heimspckings,“ seg-
ir hann. Loreau sér um yfirlits
útgáfu um verk Dubuffets og
hefur slcrifað formála að
hverju Iiinna sautján binda,
sem þegar eru út komin. „Mað
ur getur keypt heildarútgáfu
af verkum Zola eða Victors
Hugo,“ segir liann, „liví skyldl
ekki vera hægt að kaupa
heildarútgáfu af Cézanne eða
Dubuffet?" Ómildari gagnrýn
endur Iíkja fyrirtækinu við
soldán á gægjum við glugga, til
að sjá tíu þúsund syni sína
fylkja sér upp eftir stærð. Það
sem eitt sinn var náttúrlegur
yndisauki, segja þeir, angar nú
af musterisolíum. Þrátt fyrir
gallharða einbeitni hefur
Loreau enn ekki tekizt að liafa
upp á eitt hundrað verkum og
eru þau táknuð með auðum
femingum í yfirlitinu.
1 skrifstofunni er ennfremur
safn þeirra bóka, sem ritaðar
hafa verið um listamanninn —
tíu-tólf ritverk þar af eitt á
kínversku, og fimmtán þykkar
úrklippubækur — auk þess
sem liún minnir á ýmsar liliðar
starfsgreinar Dubuffets. Marg-
ar hillur eru lilaðnar skrifum
hans, sem útgefandinn Galli-
mard hefur nýverið safnað í
tvö bindi, rúmar þúsimd síður
samanlögð. Að frátöidum minn-
isbókum Leonardos og bréfum
Van Goghs til bróður síns, hef
ur enginn iistamaður gert svo
ýtarlega grein fyrir vinnu-
brögðum sínum og fyrirætlun-
um. En Ðubuffet er meira með-
vitandi um stílbrögð sín en
þessir listamenn báðir og skrif-
aði eitt sinn að hann væri eins
og „kínverskur fjöilistaxnaður,
sem tíndi út úr höfði sér sindr
andi sheður fjarstæðmmar“.
Hann er einnig höfundur að
fjórum dellubókum, sem hann
prentaði sjálfur og dreifði með
al vina sinna, þeim til skemmt-
unar. Þær eru samdar á liljóð
fræðilegri frönsku, útfærðri af
Dubuffet sjálfum, órökrænu
hrognamáli í likingu við önnur
málfræðileg spéfyrirbæri eins
og Zazie dans le Metro eftir
Kaymond Queneau og In his
own Write eftir Jolm Lennon.
Bækumar eru prentaðar á
maskínupappír með frumstæðu
letri og handpressu, eins skot-
liríðin enn í andmenningarlegri
herferð listamannsins. í tilbót
við þetta hefur hann látið gera
sex hljóðritanir af eigin tón-
list, heldur óaðgengilegu sam-
spili framandi hljóðfæra og
ókennilegra liljóða, og á hún að
vera atlaga við hina hefð-
bundnu tónlist. Hver sá sltoð-
ari Dubuffets sem heldur sig
eiga að líta á málverk kemst
brátt að rann um að liann
stendur andspænis hinni fjöl-
skrúðugustu framleiðslu. Und-
ir öðrum kringumstæðum hefði
Dubuffet getað orðið ein þess-
ara einsmanns-hljómsveita,
sem áður léku á götum Parísar
borgar, barið bumbu með ann-
arri hendinni en spilað á
mandólín með hinni, hringt
klukkum með því að hrista ann
an fótinn og blásið í munn-
hörpu milli samanbitinna tann-
anna.
Dubuffet liefur orð fyrir að
vera erfiður í umgengni. Kona
hans Lili hefur sagt, að hann
sé „mesta hornliögld, relair
upp öskur áður en nokkur kem
ur nálægt honum“. Hann er á
varðbergi vegna þess að liann
telur aldrei hafa verið vegið
jajfnrækilega að nokkrum lista
manni og sér. Fyrir skömmu
fékk liann bréf frá gömlum
skólabróður sínum, sem liarm-
aði að „þú sem varst svo gáf-
aöur og verður liinna göfug-
ustu verkefna, krafsar nú upp
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. október 1971