Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1971, Side 6

Við Skeiðflatarkirkju beygj-
um við út af þjóðveginum og
höldum eftir afleggjaranum
fram í Dyrhólahverfi. Hér er
landið bœði aðlaðandi, ein-
kennilegt og fagurt. — Og
hvað skyldi raunar ekki vera
fagurt á þessum sólbjarta degi,
sem við fengum svo óvenjulega
marga á síðastliðnu sumri. Bæ-
irnir standa á ávölum, mjúk-
lendum sandsteinshæðum og
hóium, án þess að vera áveð-
urs eða kulsælir. Kringum þá
breiðast eggslétt túnin, sem
skera sig svo skemmtilega úr
við svartan sandinn fyrir fram
an. Handan hans hafið blátt
með hvítan fald við ströndina.
En upp úr sandflákunum hefja
sig biakkar bergþiljur Dyr-
hólaeyjar. Hér er nærvera
hennar ekki ógnvekjandi held-
ur verndandi, sterk og traust.
Hið efra að sjá eru grösugar
brekkur Mýrdalsfjalanna með
hreina tign jökulsins að baki
sér.
Upphaflega munu hér aðeins
hafa verið tvær jarðir —Dyr-
hóla-Austurhús og Dyrhóla-
Vesturhús. Út úr Vesturhúsun
um byggðust síðan Vatns-
skarðshólar, Litluhólar (þar
er nú ekki búið lengur), og
Garðakot. Úr Austurhúsum
byggðust Haugur (Dyrhólahjá
leiga), Skarðshjáleiga, Norður
garður og Loftsalahjáleiga.
Hún er nú ein í byggð og ber
nafnið Loftsalir.
Þetta voru ekki stórar jarð-
ir, enda að talsverðu leyti
treyst á sjósóknina til stuðn-
ings afkomunni. 1 jarðarmat-
inu 18C1 eru í Dyrhólahverfi
talin 9 býii samtals rúmlega 50
hundruð að dýrleika. Árið 1816
voru á jörðum þessum 9 bú-
endur og 46 manns heimilisfast
ir. Til samanburðar má geta
þess, að nú er aðeins búið á 4
bæjum og heimilisfólkið var
alls 17 manns í manntalinu
1968.
Allir áttu bæirnir í Dyrhóla-
hverfi ítök í Dyrhólaey. Fór
það eftir jarðarstærð en að því
gat orðið drjúg búbót jafnvel
fyrir þá smæstu, því eyjan var
gjöful ef vel var eftir leitað.
Þar var sumarbeit fyrir naut,
þar var lítilsháttar æðarvarp,
þar var lundatekja og þar
verpti krían ósköpum öllum af
sínum smáu, ljúffengu eggjum.
Mikið hafa þessi hlunnindi
dregizt saman og gengið úr sér
í seinni tið. Þó er eyjan grös-
ug, sumt af henni meira að
segja tún, og nokkur er þar
iundaveiði. En þetta eru ekki
stórir póstar í búskap þeirra í
Dyrhólahverfinu. Hann er í
dag líkur og hjá öðrum Sunn-
lendingum: Kýrin og kindin
standa þar við nægtajötu ratkt-
unarinnar og skila sívaxandi
afurðamagni.
Hið fagra bæjarnafn —
Loftsalir er sjálfsagt dregið af
heliinum fræga í berginu
fremst á Geitarf jalli. Hann
þurfum við að sjá og skoða.
Við göngum upp kafloðna
brekkuna. Hér fær grasið að
vaxa í friði. Hingað kemst
traktorinn ekki. Nú ber
enginn ljá i gras, meira að
segja sláttuvéiarljáirnir fara að
týna tölunni. Sláttuþyrlan er
að útrýma þeim. En við erum
hér ekki I neinum heyskapar-
hugieiðingum. Þessi forni þing-
staður Mýrdælinga á sér
merkilega sögu frá liðnum öld-
um.
En í dag ber Loftsalahellir
engin merki þess að hér hafi
þróazt félagslíf, að hér hafi
menn haldið þing, dómar
dæmdir eða sakamenn af tekn-
ir. Sauðataðið, skánin, sýnir að
hér hefur sauðskepnan vanið
komur sínar og staðið af sér
mörg hretin. Hér eiga fuglar
loftsins líka sína fulltrúa.
Laupur hrafnsins er hér uppi
á syllu, og fýlsungi situr keik-
ur og feitur í hreiðri sinu.
Skyldu foreldrar hans vera
hættir að færa honum
mat? Skyldi hann komast heill
á húfi til sjávar eða verða ein-
hverri hættunni að bráð?
Loftsalahellir er ekki stór
vistarvera, u.þ.b. 6 m á vídd við
hellismunnann og 8 m á dýpt.
Meðan hér var þinghaid var
mannhæðarhátt þil fyrir hell-
ismunnanum, sem óneitan-
lega hefur gert þennan stað
dáiítið vistlegri. Og hér voru
borð og bekkir eftir því sem
Sveinn Páisson segir í ferða-
bók sinni frá 1793. Annars var
hér fátt um þægindi en
hér hefur hvorki verið skortur
á heilnæmu lofti né fögru út-
sýni. En hér er undarlegt til
iofts að líta. Hvelfingin er með
ótai raufum og glufum. Eftir
þeim er hægt að fikra sig of-
ar og ofar og loks út úr hell-
inum efst á berginu.
Fáum föðmum austan við
Loftsalahelli er Þinghóll og
vestan við hann Gálgaklettur.
Nöfnin segja til um þær at-
hafnir sem þarna fóru
fram. Og einhvern tíma hefur
Jón Krukkur, góðkunnur lát'.ð
hér til sín taka, því að hér í
nánd eru bæði Krukkshamar og
Krukkshellir.
En þótt þinghaldi linnti hér
á sinum tíma hefur þessi stað
ur verið til ýmsra hluta nyt-
samlegur, því hér var gott að
geyma þá hluti sem ekki máttu
feyskna eða verða vætu og raka
að bráð, svo sem reipi, yfir-
breiðslur o.fl. Hér var betra
að þurrka þvott heldur en í
nokkrum hjalii. Og hér getur
fénaður staðið af sér öll óveð-
ur.
Dyrhólar eiga mikla sögu í
kristni- og kirkjulífi Mýrdæl-
inga. Á ýmsu hefur gengið í
þeirri sögu í aldanna rás. Á
Dyrhólum var Mýrdælingum
fyrst boðuð kristin trú af
Þangbrandi er hann kom aust-
an, og varð nokkuð ágengt.
Snemma á öldum kristninnar
reis þar kirkja og var annexía
(útkix-kja) í brauði þvi, sem
kallaðist Sólheimaþing. Þá var
prestssetur á Felli.
Þegar sr. Jón Steingrímsson
kom frá vígslu sinni í Skál-
holti austur að Dyrhólum og
bað kii-kjuvaktarann um lyk-
ilinn taldi hann á því öll tor-
merki, sem von var eins og síð-
ar kom i ljós. — Þvi þegar lyk-
illinn loks fékkst, vildi hurðin
ekld upp ganga að heldur „því
kii-kjan var full með snjó inn
að prédikunarstól. Var hui'ðin
þá sett upp af járnum með
járni, og fékk sá, er þar upp
á vakta skyldi, sléttar þakkir
fyrir vanhirðing sina. Þetta
var mín fyrsta koma til þeirra
og viðtektir," segir sr. Jón í
Ævisögu.
1 ágúst 1848 vísiteraði Helgi
biskup Thordersen bæði
Skaftafellsprófastsdæmin. Þá
var prestlaust í Sólheima-
þingum, því að sr. Jón Torfa-
son hafði drukknað í Mai’kar-
fljóti um vorið og Fell drúpti í
sorg sinni.
I vísitazíugerðinni segir
biskup, að kirkjan eigi land að
Rauðhálsi og Steig, fjöru
sunnan undir Dyrhólaey, sem
kölluð er Kirkjufjara og er
með þeim hætti að stundum sér
ei nema til urðar en stundum
skýtur upp eyri fyrir framan.
1 fríðu á hún 4 málnytukúgildi
en presturinn upp ber árlega
eftir kirkjunnar eign 14
fjórðunga smjörs.
Sjálf er kirkjan fyrir fáum
árum stei’klega og snotui’lega
upp byggð með veggjum á 3
vegu úr vandlega tilhöggnu
mógrjóti með tvöföldu timbur-
þaki, skarsúð innra og renni-
súð ytra, standþili ófóðruðu
fyrir gafli en slagþili fyrir
framan með innra þili upp að
bita, gamalli hurð fyrir með til
hlýðilegum umbúningi, járnum,
gamalli skrá og járnlykli. Hús-
ið er í 6 stafgólfum, að lengd
12V2 alin, á vídd 7% alin.
Stafir kirkjunnar standa á
aui-stokkum, sem settir eru á 2
álna hátt þrcp af steini en á
miðjum aurstokkunum er bald-
járn, sem gengur í gegnum all-
an vegginn og er beygt til
beggja enda bæði að innan og
utan. Allt er húsið að innan
lagt með fjalagólfi. Kórinn er i
þrem stafgólfum og predikun-
arstóllinn, útskorinn og málað-
ur stendur þar við kórgaflinn,
altari, sem er málað og all
sæmilegt með dragloki fyrir,
þar fyrir framan er gráða með
knefalli. Milligerð er milli
Dyrhólabæírnir. (Ljósm. G. Br.)

Séð til Reynisfjalls og Reynisdranga af Dyrhólaey. (Ljósm. Páll Jónsson).
Gísli Brynjólfsson
GENGIÐ
*
A
DYRHÓLA-
EY
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. október 1971