Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Page 2

Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Page 2
ur Atlantshafsbandalagsins. All- ir vita að hann er hér til ör- yggis, en ekki árása. Með öðr- um orðum: tii vamar ef með þyrfti. Þið megið ekki heldur gleyma því að bandarísku her mermimir eru ungir menn fjarri ættjörð sinni. Þeir hafa svo sem engan sérstakan áhuga á að þurfa að vera hér fjarri ættingjum sínum. Þetta er ekki einfalt mál. Það er slæmt fyrir ykkur að þurfa að hafa okkur, og bezt væri að þið þyrftuð ekki á okkur að halda. Hætt- urnar sem að steðja eru marg- ar. Er ekki betra að hafa bandarískan her til vamar frelsi og lýðræði, ef einhver ásælist land ytkkar, en hafa það opið og varnariaust; bjóða okk ur hingað í nafini sjálfsákvörð- unar og frelsis, og losa Rússa við þær freistiragar að senda kannski rússneskan her hingað í nafni einræðis og ofbeldis, eins og á sér stað víða í Evrópu, t.a.m. Eystrasaltslönd- unum sem þeir hafa innlimað í Sovétrikin.“ Ástæða var nú til að spyrja skáldið, hvort hann teldi ekki að ástandið í alþjóðamálum hefði skánað eitthvað. Hann svaraði: „Víst hefur það batn- að. En ég er þess fullviss að iýðræðisþjóðimar slaka ekki á landvömum sínum. Þær þora það ekiki, það væri of hættu- legt. Það er styrkleiki þeirra sem hefur mikið breytt ástand- inu í alþjóðamálum til hins betra og bætt samskiptin við kommúnistaríkin. Lýðræðis- þjóðimar vita hve mikil hætta er því samfara að slaka á vöm um og varðstöðu. Um þessar mundir er mikið rætt um það, að Rússar hafi farið frá Pork- ala — en hvað fóru þeir langt? Og þeir eru enn 1 ailri Austur- Evrópu, eða er ekki svo? Ég hef að vísu ekki hlustað á frétt ir síðan ég kom hingað — hafa þeir kannski kallað heri sína heim úr öðrum löndum?" Ekki gerði ég mér grein fyrir því á þessari stundu, hversu langt Rússar höfðu farið, þeg- ar þeir kölluðu heri sína burt frá Porkala, og skildi þvi ekki napurt háð Faulikners. Bn nú veit ég það. Mér skilst það hafi verið um 15 kílómetrar, eða sem svaraði þvi að þeir hefðu farið úr úthverfum Reykjavík- ur alla leið upp í Mosfellsdal! — ★ — Við snerum okkur nú aftur að bókmenntum. Ég var ungur á þessum árum, leit rithöfunda stórum augum og hélt að þeir hefðu svör við öllum spurning- um, svo að ég spurði þeirrar kjánalegu spumingar hvers vegna rithöfundar skrifuðu. Faulkner hristi höfuðið. Tók samt út úr sér pípuna. „Þetta er erfið spurning," sagði hamn. „Ætli rithöfundar skrifi ekki vegna þess að þeir vilja það. Það er þeirra daglega brauð að skrifa. Rithöfundurinn verður að skrifa. Hann skrifar sjálfs sín vegna. Ætli hann sé ekki knúinn til þess af innri þörf?“ „Sumir segja að dagar skáld- sögunnar séu taldir. Eruð þér sömu skoðunar?" spurði ég. „Nei. Upphaflega vilja marg ir rithöfundar verða ljóðskáld, en finna að það á ekki við þá. Allir vilja tjá sig í eins stutt- um texta og þeir geta og þvi byrja margir hofoindar sem ljóðskáld. En svo komast þeir að raun um að þeir geta ekki sagt ailt sem þeim liggur á hjarta í knöx>pu Ijóðformi. Þá skrifar rithöfundurinn smá- sögu, en kemst að sömu niður- stöðu. Að loíkum neyðast marg ir rithöfundar til að skrifa skáldsögu. Ég vildi bæta því við að heil brigður metnaður knýr rithöf- undinn til að skrifa. Hann vill láta fóik muna eftir sér, þegar hann er horfinn af sjónarsvið- inu — að hann var þama. Hann krotaði narfn sitt á vegg sögunnar og í framtíðinni rekst kannski einhver á það. Ég hef gefið út Ijóðabók. En sá að ég var ©kki maður til að yrkja og hætti — að mestu. Nú yrki ég aðeins eitt og eitt kvæði." Ég sagði: „Sagt er að sum skáld sjái eftir - að hafa birt æskuverk sín. Er það yðar reynsla?" „Ég sé ekki eftir að hafa biirt neitt af æskuverkum mínurn. William Faulkner. Myndirnar tók ljósmyndari Mbi. Ólafur K. Magmisson, þegar Faulkner kom til íslands. Þau eru vafalaust mörg slæm, en ég hugsa ekki um þau. Ég hef gleymt þeim. Það skiptir mig engu, þótt fólk lesi ekki bækumar mínar — og æsku- verk mín eru þar ekki umdan- skilin. Þegar ég hetf lokið við bók vil ég ekki hafa meira af henni að segja, vegna þess að hún getur aldrei orðið eins góð og ég hefði kosið. Ég vona að minnsta kosti að ég eigi aldrei eftir að skrifa verk sem ég verð ánægður með. Þá væri ekkert annað eftir -— en skera sig á háls. Annars er ég ekki skáld og bóndi, heldur bóndi — og skáld í frístundum mín- um. Margir bamdarískir rithöf- undar hafa komið frá Suður- rí'kjunum. Við biðum eitt sinn lægri hlut í styrjöld og urðum að sigrast á erfiðleikunum. Kannski er það ástæðan fyrir því, hvað við Suðurríkjamenn höfum átt marga góða rithöf- unda. Þegar menn eru ham- ingjusamir og ekkert amar að, láta þeir bókmenntir eiga sig. En erfiðleikarnir eggja menn til afreka, hiappa þeim saman, gera þá frjálsa: maðurinn get- ur unnið þrekvirki, þegar á reynir. Þess vegna er þrosk- andi að glíma við erfiðleika, reyna að vinna bug á þeim." Faulkner hafði mikinn áihuga á æskunni og gerði sér far um að tala við ungt fólk meðan hann dvaldist hér á landi. „Ef til vill getur reynsla mín kom- ið einhverjum að gagni," sagði hann. „Ég held að æskan sé alltaf sjálfri sér lík. Nú á hún við óvenjumörg og erfið vanda mál að etja. Ég bendi aðeins á „vélræn áhrif". Með þvi á ég ekki endilega við flugvélar og kjamorkutæki, heldur einnig ríkisstjómir, ef hægt er að kom ast svo að orði. í mínum augum eru ríkisstjómir ekkl ósvipað- ar verksmiðjum. Þær eru tákn rænar fyrir vélmenningu okkar tíma. En maðurinn verður að njóta frjálsræðis, ekki sizt rit- höfundar. Þess vegna eiga þeir að styðja það stjómarform sem kemst næst þvi að veita þeim frelsi. Lýðræðið er heidur klunna- legt og þunglamalegt stjórn- skipulag, en þð þaw nezta sem við höfum erm komið auga á. Kostir þess erú einkum fólgnir í þvl að einstaklingarnir geta haft hönd I bagga með, að það sé ekki misnotað. Þegar á allt er litið er maðurinn, ein- staklingurinn, meira virði en ríkisstjórn, hversu góð sem hún er.“ — ★ — Þegar ég talaði við Faulkner undir lok dvatar hans hér á landi, spurði ég, hvort það hefði nokkurn tíma hvarflað að honum að hann ætti eftir að veita Nóbelsverðlaunum við- töku. Það stóð ekki á svarinu: „Já, um það bil tíu árum áður en ég fékk þessi verðlaun, var mér sagt að ég mundi fá þau næst, þegar þau yrðu veitt Bandaríkjamanni. Ég vonaði samt, að þau færu fram hjá mér, vegna þess að þau féllu hvorki í hlut Sherwoods And- ersons né Dreisers, sem ég dáð ist að og mat mikils. Aftur á móti hrepptu Sinclair Lewis og Peari S. Buch þau af einhverj um ástæðum. Ég hef litlar mæt ur á verkum þeirra. Ég lét mér því í léttu rúmi liggja, hvort ég fengi þessi verðlaun eða ekki.“ Hann sagðist alltaf hafa skrif að eitthvað frá því hann myndi eftir sér: „En ég ákvað samt ekki að verða rithöfundur fyrr en ég hitti Sherwood Ander- son.“ Hann sagðist hafa séð fá leikrit, kannski fimm eða sex, og myndi bezt eftir Ben Hur. „Ég sá það þegar ég var sex eða sjö ára. Annars eru leikrit of hávaðasöm fyrir mig. Ég vil heldur lesa þau. Þegar ég var ungur, las ég ailt sem ég komst yfir. Nú les ég heldur lítið —■ og þá helzt gömlu, góðu bæk urnar aftur. Ég veit því lítið um bandarískar nútimabók- menntir; þekki aðeins nöfn nokkurra yngri höfunda. Ég held að bækur minar séu alis ekki vinsælar, hvorki í Suður- ríkjunum né Norðurríkjunum. Bændurnir, vinir mínir, lesa þær til dæmis ekki. Raunar hef ur einhver sagt að „aliir í Missi sippi geti skrifað, en enginn lesið." Ég hef vist áður tekiS fram að ég er ekiki bókmennta- maður eins og sagt er og hugsa ekki um, hver les hvað. Og þó. Nú er ég að virana að nýrri bók, sem mig langar dálítið til að verði lesin, hafi áhrif. Hún á að heita „The American Dream — what has happened to it?“ Þetta verður ritgerða- safn. Ég hef skrifað tvo eða þrjá kafia, en veit ekki hvenær ég get lökið bókinni. Það er sumt í bandarísku þjóðfélagi, sem mér geðjast ekki að og álít nauðsytnlegt að gagnrýna. Því hef ég ákveðið að kveðja mér hljóðs. Svo bavnaði hann, varð hugsi. Samtali okltar var lok- ið. Ég rr,ér bess til að hann væri kr»ir>’r>n á vit síns banda- riska dranms — hvort hann ætti eft>r að verða að veruleika og þá á hvcrn hátt. Nú er Faulkner allur. Von- andi eiga draumar hans eftir að rætast eins og hann óskaði. Eitt er vist: að sjálfur lifir hann enn í verkum sínum, áþreifanlegri staðreynd um reisn Bandaríkjanna en flestar þær dægurflugur sem nú suða hvað hæst i glugigakistum vest- rænnar menningar. Listin er löng og Hfið er stutt. Sanit geymist sum list lengur en önnur og sum lif eru ekki aðeins lengri en önn- ur, heldur og margfalt áhrifa- meiri. Það gildir í ríkum mæli um líf Pablo Picassos, sem níi er níræður orðinn og ekki er aðeins frægasti listamaður vorra tfma, heldtir eftir því sem nefnt hefur verið í ýmsum nýlegum afmælisskrifum, hinn frægasti listamaðnr allra tíma. Á þessum tímamótnm liefur Picasso ekki farið varhluta af hástemmdu lofi; ferill hans hef ur verið rakinn í blöðum heims ins og söfn hafa haldið yfir- litssýningar á verkum hans. Eina slíka opnaði Pompidou Frakklandsforseti í hinu kunna safni, Louvre, og kvað það gert til heiðurs þessum mikla listamanni, sem „valið hefur land vort til að lifa og starfa í.“ Það var eftir öðru og í fiillu samræmi við skapliöfn Picass- os, að hann var þar livergi nærstaddur, né heldur við aðr- ar samkomnr, þar sem hann var heiðraður. Hann hefur hvorki látið í sér heyra um allt það tilstand, né heldur þann atburð, sem litlu síðar varð á Spáni, þegar öfgasinnar réðust inn á eina afmælissýninguna og stórskemmdu eða eyðilögðu allmargar myndir eftir Picasso, sem þar voru í láni. Sjálfur stígur þessi Spánverji ekki fæti sínum á spánska grund og niun einhverntíma hafa heit- ið þ\i að gera það ekki meðan Franeó og hans legátar eru við völd. Aftur á móti lokar hann sig inni í siinim fílabeinsturni í sífellt auknum mæli og vinn- ur sem aldrei fyrr; tíminn gæti farið að verða naumiir, telur hann, og víst er um það, að siimir liafa lagt upp laupana yngri. ÞJÓÐSAGNAPERSÓNA MEÐ LfKAMLEGT ATGERFI Maðurinn á bak við listina, maðurinn Pablo Picasso, er að ýmsu leyti furðufugl. Likam- lega er hann óvenjulega vel byggður, hraustiegur eins og ungur tarfur þrátt fyrir háan aldur og heilsugóður,' nema hvað heyrniíi er eitthyað far- in að gefa sig. Andiiitið er sér- kennilegt og minnir að sumu leyti á apa, en augun eru bæði stór, hvöss og áhrifamikil Ýmsum getum hefur verið leitt að þvi, hvemig Picasso harfi farið að því aS halda svo ung- legum og stæltum likama fram á tíunda áratuginn. En'það virð ist vera nokkuð, sem- komið hefur af sjálfu sér, svo og óvenjuiega góðu . upplagi. Picasso hefur ebki svo vitað sé stundað íþróttir. En hann er fremur hófsmaður á vin og mat og lætur sér nægja nú orðið rauðvinsglas með matnum. Þjóðsagnapersónan • Picasso hefur stundum verið gerð 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. nóvember 1971

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.