Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Qupperneq 2

ur Atlantshafsbandalagsins. All-
ir vita að hann er hér til ör-
yggis, en ekki árása. Með öðr-
um orðum: tii vamar ef með
þyrfti. Þið megið ekki heldur
gleyma því að bandarísku her
mermimir eru ungir menn
fjarri ættjörð sinni. Þeir hafa
svo sem engan sérstakan áhuga
á að þurfa að vera hér fjarri
ættingjum sínum. Þetta er ekki
einfalt mál. Það er slæmt fyrir
ykkur að þurfa að hafa okkur,
og bezt væri að þið þyrftuð
ekki á okkur að halda. Hætt-
urnar sem að steðja eru marg-
ar. Er ekki betra að hafa
bandarískan her til vamar
frelsi og lýðræði, ef einhver
ásælist land ytkkar, en hafa það
opið og varnariaust; bjóða okk
ur hingað í nafini sjálfsákvörð-
unar og frelsis, og losa Rússa
við þær freistiragar að senda
kannski rússneskan her hingað
í nafni einræðis og ofbeldis,
eins og á sér stað víða í
Evrópu, t.a.m. Eystrasaltslönd-
unum sem þeir hafa innlimað í
Sovétrikin.“
Ástæða var nú til að spyrja
skáldið, hvort hann teldi ekki
að ástandið í alþjóðamálum
hefði skánað eitthvað. Hann
svaraði: „Víst hefur það batn-
að. En ég er þess fullviss að
iýðræðisþjóðimar slaka ekki á
landvömum sínum. Þær þora
það ekiki, það væri of hættu-
legt. Það er styrkleiki þeirra
sem hefur mikið breytt ástand-
inu í alþjóðamálum til hins
betra og bætt samskiptin við
kommúnistaríkin. Lýðræðis-
þjóðimar vita hve mikil hætta
er því samfara að slaka á vöm
um og varðstöðu. Um þessar
mundir er mikið rætt um það,
að Rússar hafi farið frá Pork-
ala — en hvað fóru þeir langt?
Og þeir eru enn 1 ailri Austur-
Evrópu, eða er ekki svo? Ég
hef að vísu ekki hlustað á frétt
ir síðan ég kom hingað — hafa
þeir kannski kallað heri sína
heim úr öðrum löndum?"
Ekki gerði ég mér grein fyrir
því á þessari stundu, hversu
langt Rússar höfðu farið, þeg-
ar þeir kölluðu heri sína burt
frá Porkala, og skildi þvi ekki
napurt háð Faulikners. Bn nú
veit ég það. Mér skilst það hafi
verið um 15 kílómetrar, eða
sem svaraði þvi að þeir hefðu
farið úr úthverfum Reykjavík-
ur alla leið upp í Mosfellsdal!
— ★ —
Við snerum okkur nú aftur
að bókmenntum. Ég var ungur
á þessum árum, leit rithöfunda
stórum augum og hélt að þeir
hefðu svör við öllum spurning-
um, svo að ég spurði þeirrar
kjánalegu spumingar hvers
vegna rithöfundar skrifuðu.
Faulkner hristi höfuðið. Tók
samt út úr sér pípuna. „Þetta
er erfið spurning," sagði hamn.
„Ætli rithöfundar skrifi ekki
vegna þess að þeir vilja það.
Það er þeirra daglega brauð að
skrifa. Rithöfundurinn verður
að skrifa. Hann skrifar sjálfs
sín vegna. Ætli hann sé ekki
knúinn til þess af innri þörf?“
„Sumir segja að dagar skáld-
sögunnar séu taldir. Eruð þér
sömu skoðunar?" spurði ég.
„Nei. Upphaflega vilja marg
ir rithöfundar verða ljóðskáld,
en finna að það á ekki við þá.
Allir vilja tjá sig í eins stutt-
um texta og þeir geta og þvi
byrja margir hofoindar sem
ljóðskáld. En svo komast þeir
að raun um að þeir geta ekki
sagt ailt sem þeim liggur á
hjarta í knöx>pu Ijóðformi. Þá
skrifar rithöfundurinn smá-
sögu, en kemst að sömu niður-
stöðu. Að loíkum neyðast marg
ir rithöfundar til að skrifa
skáldsögu.
Ég vildi bæta því við að heil
brigður metnaður knýr rithöf-
undinn til að skrifa. Hann vill
láta fóik muna eftir sér, þegar
hann er horfinn af sjónarsvið-
inu — að hann var þama.
Hann krotaði narfn sitt á vegg
sögunnar og í framtíðinni rekst
kannski einhver á það.
Ég hef gefið út Ijóðabók. En
sá að ég var ©kki maður til að
yrkja og hætti — að mestu.
Nú yrki ég aðeins eitt og eitt
kvæði."
Ég sagði: „Sagt er að sum
skáld sjái eftir - að hafa birt
æskuverk sín. Er það yðar
reynsla?"
„Ég sé ekki eftir að hafa biirt
neitt af æskuverkum mínurn.
William Faulkner. Myndirnar
tók ljósmyndari Mbi. Ólafur K.
Magmisson, þegar Faulkner
kom til íslands.
Þau eru vafalaust mörg slæm,
en ég hugsa ekki um þau. Ég
hef gleymt þeim. Það skiptir
mig engu, þótt fólk lesi ekki
bækumar mínar — og æsku-
verk mín eru þar ekki umdan-
skilin. Þegar ég hetf lokið við
bók vil ég ekki hafa meira af
henni að segja, vegna þess að
hún getur aldrei orðið eins góð
og ég hefði kosið. Ég vona að
minnsta kosti að ég eigi aldrei
eftir að skrifa verk sem ég
verð ánægður með. Þá væri
ekkert annað eftir -— en skera
sig á háls. Annars er ég ekki
skáld og bóndi, heldur bóndi
— og skáld í frístundum mín-
um. Margir bamdarískir rithöf-
undar hafa komið frá Suður-
rí'kjunum. Við biðum eitt sinn
lægri hlut í styrjöld og urðum
að sigrast á erfiðleikunum.
Kannski er það ástæðan fyrir
því, hvað við Suðurríkjamenn
höfum átt marga góða rithöf-
unda. Þegar menn eru ham-
ingjusamir og ekkert amar að,
láta þeir bókmenntir eiga sig.
En erfiðleikarnir eggja menn
til afreka, hiappa þeim saman,
gera þá frjálsa: maðurinn get-
ur unnið þrekvirki, þegar á
reynir. Þess vegna er þrosk-
andi að glíma við erfiðleika,
reyna að vinna bug á þeim."
Faulkner hafði mikinn áihuga
á æskunni og gerði sér far um
að tala við ungt fólk meðan
hann dvaldist hér á landi. „Ef
til vill getur reynsla mín kom-
ið einhverjum að gagni," sagði
hann. „Ég held að æskan sé
alltaf sjálfri sér lík. Nú á hún
við óvenjumörg og erfið vanda
mál að etja. Ég bendi aðeins á
„vélræn áhrif". Með þvi á ég
ekki endilega við flugvélar og
kjamorkutæki, heldur einnig
ríkisstjómir, ef hægt er að kom
ast svo að orði. í mínum augum
eru ríkisstjómir ekkl ósvipað-
ar verksmiðjum. Þær eru tákn
rænar fyrir vélmenningu okkar
tíma. En maðurinn verður að
njóta frjálsræðis, ekki sizt rit-
höfundar. Þess vegna eiga þeir
að styðja það stjómarform sem
kemst næst þvi að veita þeim
frelsi.
Lýðræðið er heidur klunna-
legt og þunglamalegt stjórn-
skipulag, en þð þaw nezta sem
við höfum erm komið auga á.
Kostir þess erú einkum fólgnir
í þvl að einstaklingarnir geta
haft hönd I bagga með, að
það sé ekki misnotað. Þegar á
allt er litið er maðurinn, ein-
staklingurinn, meira virði en
ríkisstjórn, hversu góð sem
hún er.“
— ★ —
Þegar ég talaði við Faulkner
undir lok dvatar hans hér á
landi, spurði ég, hvort það
hefði nokkurn tíma hvarflað að
honum að hann ætti eftir að
veita Nóbelsverðlaunum við-
töku. Það stóð ekki á svarinu:
„Já, um það bil tíu árum áður
en ég fékk þessi verðlaun, var
mér sagt að ég mundi fá þau
næst, þegar þau yrðu veitt
Bandaríkjamanni. Ég vonaði
samt, að þau færu fram hjá
mér, vegna þess að þau féllu
hvorki í hlut Sherwoods And-
ersons né Dreisers, sem ég dáð
ist að og mat mikils. Aftur á
móti hrepptu Sinclair Lewis og
Peari S. Buch þau af einhverj
um ástæðum. Ég hef litlar mæt
ur á verkum þeirra. Ég lét mér
því í léttu rúmi liggja, hvort ég
fengi þessi verðlaun eða ekki.“
Hann sagðist alltaf hafa skrif
að eitthvað frá því hann myndi
eftir sér: „En ég ákvað samt
ekki að verða rithöfundur fyrr
en ég hitti Sherwood Ander-
son.“ Hann sagðist hafa séð fá
leikrit, kannski fimm eða sex,
og myndi bezt eftir Ben Hur.
„Ég sá það þegar ég var sex
eða sjö ára. Annars eru leikrit
of hávaðasöm fyrir mig. Ég vil
heldur lesa þau. Þegar ég var
ungur, las ég ailt sem ég komst
yfir. Nú les ég heldur lítið —■
og þá helzt gömlu, góðu bæk
urnar aftur. Ég veit því lítið
um bandarískar nútimabók-
menntir; þekki aðeins nöfn
nokkurra yngri höfunda. Ég
held að bækur minar séu alis
ekki vinsælar, hvorki í Suður-
ríkjunum né Norðurríkjunum.
Bændurnir, vinir mínir, lesa
þær til dæmis ekki. Raunar hef
ur einhver sagt að „aliir í Missi
sippi geti skrifað, en enginn
lesið." Ég hef vist áður tekiS
fram að ég er ekiki bókmennta-
maður eins og sagt er og hugsa
ekki um, hver les hvað. Og þó.
Nú er ég að virana að nýrri
bók, sem mig langar dálítið til
að verði lesin, hafi áhrif. Hún
á að heita „The American
Dream — what has happened
to it?“ Þetta verður ritgerða-
safn. Ég hef skrifað tvo eða
þrjá kafia, en veit ekki hvenær
ég get lökið bókinni. Það er
sumt í bandarísku þjóðfélagi,
sem mér geðjast ekki að og
álít nauðsytnlegt að gagnrýna.
Því hef ég ákveðið að kveðja
mér hljóðs.
Svo bavnaði hann, varð
hugsi. Samtali okltar var lok-
ið. Ég rr,ér bess til að hann
væri kr»ir>’r>n á vit síns banda-
riska dranms — hvort hann
ætti eft>r að verða að veruleika
og þá á hvcrn hátt.
Nú er Faulkner allur. Von-
andi eiga draumar hans eftir
að rætast eins og hann óskaði.
Eitt er vist: að sjálfur lifir
hann enn í verkum sínum,
áþreifanlegri staðreynd um
reisn Bandaríkjanna en flestar
þær dægurflugur sem nú suða
hvað hæst i glugigakistum vest-
rænnar menningar.
Listin er löng og Hfið er
stutt. Sanit geymist sum list
lengur en önnur og sum lif
eru ekki aðeins lengri en önn-
ur, heldur og margfalt áhrifa-
meiri. Það gildir í ríkum mæli
um líf Pablo Picassos, sem níi
er níræður orðinn og ekki er
aðeins frægasti listamaður
vorra tfma, heldtir eftir því
sem nefnt hefur verið í ýmsum
nýlegum afmælisskrifum, hinn
frægasti listamaðnr allra tíma.
Á þessum tímamótnm liefur
Picasso ekki farið varhluta af
hástemmdu lofi; ferill hans hef
ur verið rakinn í blöðum heims
ins og söfn hafa haldið yfir-
litssýningar á verkum hans.
Eina slíka opnaði Pompidou
Frakklandsforseti í hinu
kunna safni, Louvre, og kvað
það gert til heiðurs þessum
mikla listamanni, sem „valið
hefur land vort til að lifa og
starfa í.“
Það var eftir öðru og í fiillu
samræmi við skapliöfn Picass-
os, að hann var þar livergi
nærstaddur, né heldur við aðr-
ar samkomnr, þar sem hann
var heiðraður. Hann hefur
hvorki látið í sér heyra um allt
það tilstand, né heldur þann
atburð, sem litlu síðar varð á
Spáni, þegar öfgasinnar réðust
inn á eina afmælissýninguna
og stórskemmdu eða eyðilögðu
allmargar myndir eftir Picasso,
sem þar voru í láni. Sjálfur
stígur þessi Spánverji ekki
fæti sínum á spánska grund
og niun einhverntíma hafa heit-
ið þ\i að gera það ekki meðan
Franeó og hans legátar eru við
völd. Aftur á móti lokar hann
sig inni í siinim fílabeinsturni
í sífellt auknum mæli og vinn-
ur sem aldrei fyrr; tíminn gæti
farið að verða naumiir, telur
hann, og víst er um það, að
siimir liafa lagt upp laupana
yngri.
ÞJÓÐSAGNAPERSÓNA
MEÐ LfKAMLEGT
ATGERFI
Maðurinn á bak við listina,
maðurinn Pablo Picasso, er að
ýmsu leyti furðufugl. Likam-
lega er hann óvenjulega vel
byggður, hraustiegur eins og
ungur tarfur þrátt fyrir háan
aldur og heilsugóður,' nema
hvað heyrniíi er eitthyað far-
in að gefa sig. Andiiitið er sér-
kennilegt og minnir að sumu
leyti á apa, en augun eru bæði
stór, hvöss og áhrifamikil
Ýmsum getum hefur verið leitt
að þvi, hvemig Picasso harfi
farið að því aS halda svo ung-
legum og stæltum likama fram
á tíunda áratuginn. En'það virð
ist vera nokkuð, sem- komið
hefur af sjálfu sér, svo og
óvenjuiega góðu . upplagi.
Picasso hefur ebki svo vitað
sé stundað íþróttir. En hann er
fremur hófsmaður á vin og mat
og lætur sér nægja nú orðið
rauðvinsglas með matnum.
Þjóðsagnapersónan • Picasso
hefur stundum verið gerð
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. nóvember 1971