Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 17

Mennirnir em ekki einir nm
nð halda jólin 110.115168:. Huldu
fólkið hefur gania sið. I>á er oft
mikið um dýrðlr hjá því, veizl-
ur os: dans. Fer það þá stund-
um að heiman og lieldur gleði-
leilta sína á víðavangi. Hafa
menn þráfaldlega orðið jiessa
varir og- liafa séð dansandi
hópa álfafólks á svellum og
hjarni. Er huldufólkið þá prúð-
búið og stígur dansinn af
miklu fjöri, en mánageislar
glóa á skarti þeirra og skrúð-
klæðum, svo að menn, sem á
hafa horft, hafa stundum líkt
dansinum við dans norðurljós-
anna. Mennirnir hafa reynt að
Mkja eftir þessum dansi og
kalla „Álfadans".
Stundum kom það fyrir hér á
landi fyrrum, að liuldufólkið
fór inn í bæi mennskra manna
á jólanótt og hélt þar veizlu
og gleðskap. En af breyttum
aldarhætti Itemur þetta trauð-
lega fyrir nú orðið. Fram að
1744 var það skylda presta liér
á Iandi að liafa aftansöng í
kirkjum sinum á aðfangadags-
kvöld. Var þá meiri viðhafnar-
bragur en venjulega og sóttu
þá allir kirkju, ef þeir áttu
þess nokkiirn kost. Tæmdust
þá bæirnir af fólki, nema
livað ein manneskja var skilin
eftir heima til þess að gæta
bæjarins. Þetta var ástæðan til
þess, að luildufólkið fór heim á
bæina — líklega þar sem bezt
og rýmst voru húsakynni —
og liélt þar jólin. Sá, sem var
settur til þess að gæta bæjar-
ins, varð þá annað livort að
fela sig, eða þá að láta svo sem
hann sæi ekki huldufólkið.
Yrði honum það á, að þiggja
liátíðamat huldufólksins eða
g-anga í dansinn með því, þá
var hann annað livort dauður
eða æðisgenginn að morgni, eða
jafnvel horfinn með öllu. Eru
imi þetta margar sögur, er
gerzt liafa víðs vegar um Iand
og eru flestar svipaðar. Hér er
ein frá Vestfjörðum:
— Einu sinni voru tvær syst
ur frumvaxta hjá foreldruin
sinum, er liöfðu aðra þeirra að
alnbogabarni. Um jólin bar svo
við, að allt fólkið af bænum
ætlaði til aftansöngs, og þar á
meðal langaði hóndadótiur,
sem út undan var höfð, mjög
til að fara. En sökum þess, að
einliver varð að vera eftir
lieima, þá var hún látin sitja
kyrr, þótt lienni væri það
nauðugt. Og er allt fólkið var
að helman farið, tók lnin að
lireinsa bæinn bæði uppi og
nlfiri, og setti ljós livarvetna.
En er liún liafði lokið þeim
starfn, liauð lnin lieim hiildu-
fólki og gekk í kringum aiian
bæinn með iiimim tíðkanlega
formála:
Koml þeir, sem koma vilja,
verl þelr, sem vera vilja,
farl þelr, sem fara vllja.
Síðan gekk lnin inn á loft og
fór að lesa í guðsorðabók, og
leit aldrei upp úr henni, fyrr
en dagiu* rann.
En jafnskjótt og liún var
sezt, kom inn í luisið f jöldi álfa
fólks, og var það allt búið gulli
Huldukona í málverki Kjarvals.
Árni Óla
HULDUFÓLK
HÁTÍÐAR
og skrautklæðum. Raðaði það
um gólfið alls konar gersemum
og bauð bóndadóttur, en hún
lét sem hún heyrði ekki. I>á tók
það að stíga dans og bauð
henni að koma í dansinn, en
liún sinnti því ei. Og þessu at-
ferli liélt huldufólkið allt til
dags. En er dagur rann, leit
iHindadóttir út í gluggann og
mælti: „Guði sé Iof, nú er kom
inn dagur!“ Og er huldufólk-
ið lieyrði jietta, þaut það burt
og skildi eftir allar gersemarn
ar. —
I»annig fór oft, að liuldufólk
ið hljóp á brott í ofboði, ef
því var sagt að dagur væri
kominn, og skildi allt eftir,
I>orð og glitol’na dúka, silfur-
borðbúnað og dýrindis yfir-
liafnir. Þannig liafa margir góð
ir gripir frá huldufólki borizt
til manna, og enn munu ganga
sögur um gripi sem sagt er að
komnir séu frá huldufólki.
Mun þar einna frægastur ka-
leikurinn í Breiðabólstaðar-
kirkju í Fljótslilíð. Þessa ka-
leiks er getið í sögunni af Álfa-
Árna, sem gerðist á árununi
1741—43 og skráð var eftir
lians eigin sögusögn 1752. Árni
liafði orðið fyrir álögum liiildu
meyjar og tekið þunga og
ókennilega veiki. Að lokum ráð
lagði hulduprestur honum að
vera til altaris hjá séra Hall-
dóri Pálssyni á Breiðabólstað
(hann var þar prestur 1728—
1749) og fá að bergja af álfa-
kaleikniim. Þessu lilýddi Árni
og varð hann þá albata.
Aftur kemur álfakaleikurinn
við sögu á ofanverðri 19. öld.
Bræður tveir, Jón og Bjarni
ættaðir úr Öræfum, reistu bú
nýgiftir á Geirlandi á Síðu.
Konur jieirra vóru systnr. Hét
Hagnhildur kona Jóns, en Sig-
ríður kona Bjarna. Báðar voru
þær efnilegar, hraustar og lieil-
brigðar, greindar vel, og þóttu
liinir beztu kvenkostir. Þeir
bræður ákváðu að hafa í seli
um sumarið og reistu sel í svo
nefndu Garnagili í Geirlands-
lieiði. Þótti það þð ekki væn-
legt, því að huldufólk átti
þetta gil. Ungu konurnar voru
í selinu um sumarið, en leið
þar ekki vel, þvi að þær þótt-
ust verða fyrir ýmsum dular-
fullum glettingum þar. Og þótt
þær væru kjarkmiklar að eðlis
fari, þá urðu {>ær sniám saman
liræddar, og þá er heim var
flutt úr selinu, voru þær orðn-
ar svo úrvinda af kvíða og
ótta, að þær náðu sér aldrel
eftir það, og hvorug þorði að
vera á Geirlandi áfram. Upp
frá þessu var Bagnhildur liug-
sjúk langa ævi og óttaðist það
stöðugt að verða blind. A
liverju kvöldi var lnin sann-
færð um, að hún niundi vakna
sjónlaus að morgni. Hélt hún
þó góðri sjón og vissi sjálf að
ekki var með felldu um ]>essa
liræðslu. En liiin fékk ekki við
gert, og kenndi hún þetta
huldufólinu í Garnagili. Þessi
kváði liennar læknaðist ekki
fyrr en hún var orðin gömul
og fékk að bergja af álfaka-
leik Breiðabólstaðarkirkju. En
þá varð hún líka albata Jiegar
í stað. Frá þeim Jóni og Bagn-
hildi eru miklar a>ttir komnar.
Einn sonur þeirra var Eiríkur í
Hlíð, faðir séra Sveins í Ásum,
föður Gísla sýslumanns og
sendiherra.
Alþýða trúði því, að huldu-
fólk ætti miklu fegurri og dýr-

9. janúar 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17