Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1972, Blaðsíða 10

Alexander
Solzhenitsyn
Þanka-
brot
og
sma-
myndir
*
Gunnar Arnason
þýddi
er sannarlega að leita uilar í
geitarhúsi.
Nokkra menn hitti ég þama
að máli og voru þeir sammáJa
um, að mjög ákveðin steína
vœri í hraðri uppsiglingu með-
al yngri listamanna, en eink-
um og sér í lagi meðal nem-
enda við myndlistarskóiana.
Væri það taisvert nákvæm
raunsæisstefna (realismi) og
með predikunarinnihaldi. Nú
væri mál málanna að nota list-
ina réttilega í þágu hins eina
rétta málstaðar, en nemendur
væru annaðhvort Maoistar,
Trotskyistar eða Stalinistar.
Mikil velþóknun er á þeirri
myndlist, sem útskýrir skepnu-
skap og úrkynjun Amerí-
kana og hins kapítalíska heims.
Höfuðtema er að sjálfsögðu
Vietnamstyrjöldin. Hinir ungu
trúboðar hafna popplist sem
gömlum lummum og geta nú
Súmmarar og aðrir fyrrver-
andi forvígismenn séð sína
sæng út breidda. Ugglaust eig-
um við eftir að sjá þessi and-
legu afkvæmi hinna sænsku
iistaskóia hér. Sumir munu
telja að myndlist komist ekki á
iægra plan; það er álitamál.
Hins vegar telst alltaf mikil-
vægt að einhver endurnýjun
eigi sér stað, allt er betra en
kyrrstaða, jafnvel pólitísk list.
I fullu samræmi við þessa
stefnu hefur sænski máiarinn
Ameiin verið hafinn til vegs og
virðingar með yfirlitssýningu.
Hann hefur í áratugi verið
sinni köllun trúr og málað
pólitískar myndir, sem segja
meiningu sína og fjalia m.a.
um ofbeldið á vorum tim-
um en öiiu fremur þó um verka
iýðinn og kúgun hins vinnandi
manns. Amelín hefur naumast
verið mikils metinn þar til nú,
að hann lúsfellur saman við
tizkuna og er þá ailt í einu
orðinn hinn snjallasti málari.
Verksmiðjuleg
heilbrigðisþjónusta
Nýtt giidismat í mannlifinu
yfirleitt, er mjög á dagskrá í
Sviþjóð og mikið rætt, einkum
í útvarpi og sjónvarpi. Megin-
spumingin er sú, hvort ekki
sé rétt að fara eitthvað var-
legar í sakimar með sífellt
aukna framleiðslu, hærra
kaup og meiri neyzlu, þegar
það er sjáaniega á kostnað
náttúrunnar; þar að auki sé
starfsvettvangur manna oft
ömuriegur, einkum í verksmiðj
um. Það er viðurkennt að Sví-
ar séu illa haldnir af streitu,
sem meðal annars valdi því,
að heilbrigðisþjónustan hafi
aldrei undan. Þrátt fyrir stór,
ný og dýr sjúkrahús, heyrist
sú skoðun oft, að læknar hafi
engan tíma til að sinna sjúkl-
ingum og að þessi nýju sjúkra-
hús séu einstaklega ómann-
eskjuleg. Ég skoðaði eitt
sjúkrahús, sem sagt er að verði
hið stærsta í Evrópu allri; virt-
ist það að ýmsu leyti betur
íailið íyrir einhverskonar stór-
iðnað en meðhöndlun á sjúkl-
ingum. Harðneskjulegri bygg-
ingu hef ég naumast séð, enda
hefur þessi sjúkrahúsbygging
mjög verið gagnrýnd.
Erlendur fréttaritari í
Stokkhólmi kvaðst sannfærður
um, að miklu meira væri um
veikindi í velferðarþjóðfélagi
en annars staðar. íslenzkur
námsmaður í Uppsölum kvaðst
kunna skýringu á því. Fólk i
velferðarríki sætti sig ekki
við minnsta lasleika; þvi finnist
heilbrigðisþjónustan skyldug
að bæta úr á stundinni og því
sé krefið í Sviþjóð undir
feykilegu álagi.
1 staðinn fyrir heimilislækna
hafa Svíar tekið upp polyklin-
íkur eða læknamiðstöðvar.
Fyrir skömmu komst á
svonefnd „sjö króna endurbót".
Hún felst í því að maður snýr
sér til læknamiðstöðvar sé um
veikindi að ræða og læknis-
hjálpin, jafnvel sérfræðiþjón-
usta, kostar aðeins 7 kr. (126
ísl. kr.) En því miður þykir
þetta kerfi meingallað. Stund-
um er ekki hægt að komast að
fyrr en eftir dúk og disk og
sjúklingur getur farið allt að
15 sinnum, án þess að hitta
nokkru sinni sama lækni aftur.
Þykir þessi sjúkraþjónusta
hafa miður góð sálræn áhrif og
vera í meira lagi verksmiðju-
leg og ópersónuleg. Neyðartil-
felli eru að sjálfsögðu af-
greidd tafarlaust.
Hin nafntogaða streita Svia
er að einhverju marki talin
stafa af ákvæðisvinnufyrir-
komulagi, sem einkum og sér í
lagi gildir í iðnaðinum og hef-
ur átt þátt i góðum afköstum.
Nú er mikið um það rætt, að
ákvæðisvinnumenn séu alla
daga undir pressu, sem smám
saman hafi miður heppileg
áhrif á taugakerfið. Einu sinni
þótti gott og gilt slagorð að
menn ættu að bera úr býtum
í hlutfalli við afköst; nú
er krataflokkurinn hinsvegar
fylgjandi því, að upp verði
tekin mánaðarlaun í öll-
um verksmiðjum. Atvinnurek-
endur berjast á móti og telja
afkomu fyrirtækianna stefnt í
voða með stórum minnkandi
afköstum. Samt berast svo að
segja á hverjum degi fréttir af
stórfyrirtækjum og samsteyp-
um sem hafa tekið upp mánað-
arlaun.
Skattarnir o<? vinnugleðin
Fróðlegt er að virða f.vrir
sér kjör og lifnaðarhætti
manna hér og þar í þjóðfélags-
stiganum og bera saman við
ástandið hér heima. Þrátt fyr-
ir fræga velmegum og velferð,
er helzt að sjá að meðalmað-
urinn í Svíþjóð búi við held-
ur knappan fjárhag. Ég hitti
að máli og kom heim til Per
Eric Johansson; hann er ung-
ur maður og kvæntur með 2
börn og vinnur í verksmiðju,
sem framleiðir rafreiknivélar.
Per Erik var mjög bitur út í
þjóðfélagið og kerfið; helzta
umkvörtun hans var, að maður
væri skattpindur svo úr hófi
fram, að það tæki frá manni
vinnugleðina. Per Erik á 1700
sænskar kr. eftir, þegar skatt-
heimtan hefur tekið sitt og
húsaleigan í blokkinni, þar
sem han leigir er 700 kr. Eft-
ir á hann þá 1000 kr. (18.000
íslenzkar krónur). Per Erik
taldi velferðarkerfið hryggi-
lega dýrt og að afleiðing-
in yrði sú, að menn mundu
hætta að nenna að leggja sig
fram. Per Erik sagðist lifa þol-
anlegu lifi af þessum launum,
þvi hann' gerði ekki miklar
kröfur.
Framhald á bls. 14.
AÐ DRAGA A» SÉK
ANDANN
Það hefur úðað úr loftimi
undir náttmálin. Himinninn er
áfram alskýjaður, og það ýrir
úr honum við og við.
Ég stend undir næstum ful'l-
blómguðu epiatré og drekk í
mig loftið.
Höfug angan streym'r e'klki
aðeins frá epiatrénu, held-
ur e’.n.niig frá grasinu ailt í
kring, og þessum unaðsilm, sem
fyllir ioftið verður ekki með
orðum lýst. Ég soga það niður
í lungiun og finn angan þess
breiðast um brjóst mitt, anda
og anda, ýmist með opnum eða
luktum augum, ég get ekki gert
upp við mig hvort er betra.
Þetta er eitt frelsið, eitt en
einniig dýrasta frelsið, sem
fangavistin sviptir oss, að fá að
anda á þennan hátt, anda hér.
Engin jarðnesk faíða, ekkert
vin, ekki einu sinni konukoss
er mér ljúfari en þetta loft,
þrungið blómailmi, raka og heil
næmi.
Hverju máli skiiptir þótt síð-
ar sé ekki um neitt annað að
ræða en lítinn og fátæk egan
trjágarð, umluktan búrum
fimm hæða húsanna.
Ég heyri ekki lengur skelli
mótorhjólanna, gargið í radio-
glymiskrattanum eða gjöllin í
hátöJurumum. Á meðan manni
auðnast að draga að sér and-
ann undir eplatré eftir rign-
ingu, er lifið enn vert þess að
liifa þvi.
VIÐ UPPHAF DAGSINS
1 dagrenningu hlupu þrjá-
tíu ungmenni út á mörkina, röð
uðu sér í fylkingu mót sólu og
tóku til að beyigja sig, setjast
á hækjur sínar, lúta allt
til jarðar, kasta sér flötum,
teygja út handleggina, krjúpa
á kné og reigja sig aftur á bak.
Þetta höflðiust þau að í stundar-
fjórðung.
Ur fjarlægð gat maöu.r látið
sér til hugar koma að þau
væru að biðjast fyrir.
Enginn undrast nú á dögum,
þótt maðurinn hirði dag-
lega um líkama sinn af stöku
þojgæði og nálkvæmni. En ef
hann hirti eins um sál sína,
mtund; oss hrjósa huigur við.
Nei, hér var ekki um neina
bæn að ræða. Þetta var mong-
unleikfimi.
ASKA SKÁDDSINS
Bærinn kallast nú Ljgovo. Áð
ur Oljigov, eldforn borg, sem
stendur hátt i brattri hliðiinni
upp frá Okafljóti. 1 fyrndinni
mátu Rússar fegurðina næst
drykkjarvatni og rennandi
vatni. Ingvar Igorevitj, sem
með undursamlegum hætti
bjargaði lífi sínu undan rýt-
ingsstungum bræðra sinna,
reisti hér Uspenskijklaustrið til
minningar um frelsun sina.
Á heiðum dögum sést héðan
óralangt út yfir áiveituengin
meðfram fijótinu og í sömu hæð
sést gnæfandi ki'ukkuturninn á
Jóhannesar Bogoslovs kiaustr-
inu i 35 míina fjarleagð.
Batyj hinn hjátrúarfulli hiífði
hvoru tveggja við eyðilegg-
ingu.
Skáldið Jakob Petrovitj Poi-
onskij kaus sér hér leg og
baðst þess að vera þar graf-
inm. Og enn finnst oss, sem
andi hans svifi yfir gröfinni
og skimi yfir hljótt víð-
ernið. En nú sjást ekki ienigur
neinir hvolfturnar eða kirkjur.
Aðeins hálfur klaustui-múrinn
stendur uppi og hefur verið
hækkaður m,eð plönkium og
gaddaviírsgirðingu. Nú eru það
varðturnarmir í simmi ógm-
þrungnu viðurstyiggð, sem
gmæfa yfir öllum fommenjun-
um, þessir alkunnu, já, alJltof
kunmu varðturnar.
í klausturhliðinu stendur
VÖRÐURINN. A'Uiglýsinga-
spjald: „Friöur riki þjóða í
milli“ — mynd af rússnesfcum
verkamamni með svertimigja-
bann á handleggnium.
Við lá'tum sem við séum öllu
ólkunnug. EPtirlitsmaður, sem á
frí og gengur um á skyrttmni,
fer með okkur um varðmanna-
búðirnar og fræðir Oklkur:
„Hér var áður klaustiur. Það
kvað hafa verið annaö í röð-
inni af þeim, sem reist voirn í
veröldinni. Það fyrsta var i
Róm, en það þriðja víst
í Moskvu. Þegar barma-
hælið var hérna, ötuðu strák-
amir út aila veggina og brutu
helgimyndi.rmar. Þeir vonu ekki
betur að sér. Siðan keypti sam
yirkjan báðar kirkjurnar
vegna tiguisteinsins fyrir 40
þúsund rúblur. Ætluntn var sú
að reisa fjós með sex básaröð-
um. Ég var einn af þeim, sem
lögðu hönd að ndðurrifinu. Við
femgum 50 kópeka fyrir heila
tigulsteima og 20 fyrir þá
hál'fu. En það var nið að losa
sumdur steinana, þeir voiru
svo fastlímdir i stórum sements
klumpum. Við rátoumst á graf-
hvelfingu undir kirkýunni. Þar
hviOdi biskup. Af honum sjál'f-
um var nú ekki annað eftir en
beinagrindin, en kápan
var heil. Við reyndum tvei.r að
s’.íta hana sundur i miðju, en
tökst það ekki.“
„En segið mér, samkveemt
uppdrættinum á gröf Polomsk-
ijs að vera hér, Poionsikijs
skállds. Hvar er hún?“
„Þangað er ektki unnt að
komast. Hún er innan varð-
svæðisins. Og hvað er svo sem
þar að sjá? Aðeins grafarrúst?
En biðið annars við“ — eííir-
liitsmaðurinn vék talinu að
konu sinni — „eru þeir ekki
búmir að grafa upp þenn-
an Polonskij?“
„Jú, þeir fl'uttu hanm til
Rjasan,“ svarar konan og
kimkar kolli til samþyikkis þar
sem hún situr á andidyriströpp
unum og japlar á sólrósarf'ræi.
Eftirlitsmanninum finmst þetta
sniðugt:
„Þeir hafa sem sagt iátið
hanm lausan .. .“
SJARIK
Á landsetrinu okikar er
drengur, sem leiðir humd
í bandi. Hann er kallaður Sjar-
ik og hefur verið í band: frá
því hanm var hvolpur. „
Einu sinmi bauð ég honum
upp á heilimikil hænsnabein,
volig og iimandi. Drengiurimn
var þá rétt búinm að sleppa
hom'UTn lausum, svo að hann
gæti hoppað og skoppað
úiti við. Það var talsiverð mjöH,
létt oig dúnmjúk. Sjarik hent-
ist um o.g hoppaði hiátt i loft
eins og héri, ýmist á aftur- eða
framfótunum. Hamm þaiut
uim úr einu hornimu i annað
innam garðs, úr horni í hoirn
með trýrnið niðri i snjónum.
Þetta liitla loðina skinn
skoppaði til min, hoppaði upp
um mig, nasaði af hænsna-
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. mai 1972