Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1973, Síða 14

um orðræðurnar. En Ned
hafði verið svo fyrirhyggjusam
iuir að itroða sjái’ifur uipp á svið-
ið, þar sem hann gegndi bæði
hlutverki leikara og hvislara.
„Drspið nokkra XndíájTa! Og
bjargið hinni engilhreinu mey
úr djöfuls klónum á þeim!“
æpti hann í eyrað á Buffalo
Bil'l, þar til ihann vaknaði af
doðanum og byrjaði að æða um
sviðið og lófakiappið dundi í
áhorfendasalnum. Strax eftir
hlé áttu stríðsmálaðir rauð-
skinnarnir að pynda gamlan
veiðimann á leiksviðinu, áhorf
endaskaranum til reiðiblandins
unaðar, unz Buffalo Bill birt-
ist og sá fyrir þeim tuttugu,
sem var tala hinna rauðmál-
uðu leikara.
Sýniiinigin . geirði feikiiegia
luikku. Ned BumtJinia fullyrti
að 'lökiimiii feiikför uim himar
s'tiærri borgdr í Austiurrikjúin-
um, að hann hefði haft 200.000
dollara upp úr krafsinu. Buff
aío Bill fékk þar til í mai
1873 næstum 6.000 dollara í
sinn hlut að frádregnum öl'lum
kostnaði. 1 mi'llitiðinni hafði
Cody lært r.ullu sína og þurfti
nú ekki leng.ur hvislara. Hann
gaf Buntline reisupassann og
ákvaið aiS haida „sjóinu" áfram
á eigin rei'kning ásamt Texas
Jaek.
vísundadbAp sem
ATVINNA
Á einum degi drap visunda-
baminn Jim Biekerdyke oft
allt að 300 vísunda, og á stutt-
um tima — sem byrjaði í sept-
emiber o'g enida®i í október effa
móvembeir — 5968 af þeisisium
dýrum, sem vógu að meðaltali
1500—2000 pund. Ef reiknað er
með 1750 pundum sem meðal-
lþung3c, voru það 10 miilljóinir
og 444.000 pund af kjöti, sem
einn „veiðari" lét rotna á slétt-
unni aðeins til að nota húðir
hinna föl'lnu dýra. Fyrir húð-
ina fékk hann í mesta lagi tvo
dollara. Jim Bickerdyke- og
þúsundir annarra skotglaðra
pilta felldu t.d. vegna kænna
skdinniakaupmiainina frá Austuir-
ríki.unum árið 1870 næstum
tvær milljónir vísiunda, sem
voru að 'samaniögðum fall-
þungiai 3500.000.000 (þrlr mihj-
airðar og >fiim:m. hundiriuð miMjón
ir) pund, sem þeir létu rotna á
sléttunum.
Á árunum 1871—77 gekk
þetta meira að segja svo langt,
að árleg útrýming óx upp í
2.500.000 visunda, sem þýðir
4.370.000.000 pund af kjöti.
Árið 1890 náði merkileg dul-
trúarhreyfing — svokölluð
„Qhost-Dance" — tökum á Indí-
ániunuim og vatoti þá af dofain-
'Uim. U pp’ihaísTnafiur helgia't-
hafnarinnar var Wovoka, Pai-
'Uteiindíáni frá Nevaida, sem
hiotið hafði kristilegt uppeldi.
Hanin gerði Indiíáinuinium kunn-
ugt að komandi ár myndu
færa þeim nýjan Messáas, sem
vekti 'hina iföllmu Xndiiámahetj-
ur aftur tlil Mfsiins og leiddi þús
undir vísunda út á slétturnar.
Þar með yrði lokið herradómi
hvíta mannsins. Þetta gat ekki
gerzt með vopnavaldi, heldur
með stöðogum bæmium og
dansi.
IndíámiauTniboðsmieinn og .herimn
sáu i Afturgöngudansinum upp
haif .mótspymuhreyifimgair. Mc
'Louglhlim!, frá Stamdimg Rock
Agency, hugðist taka Sitting
Bull fastan vegna smávægilegs
grums. Þegar Imidiiánalögreglam
ætlaði að handtaka hinn aldna
stríðsmann upphófust handa
lögmál og var Sitting Bull
skotinn í þeirri rimmu.
VILLTA VESTRIÐ:
SA SEM SKÝTUK FYRST
— DEYR SÍÐAST!
Upp úr þeim marglita skara,
sem lagði slétturnar undir sig,
skaiut „coiwboy“-.imm upp kollim-
um: tilorðinn í suðrinu og
vestrinu var hann summan af
einkeminum alte lanidsims. „Cow-
boy“-imin rak miaiuitpemímig, en
því má halda fram með jafn
mi'klum rétti að nautpeningur-
inm rælki „cowboy“-3inin' tii' himma
svokölluðu „cowbowns", þar
sem komu saman þúsundir þess
a.ra piftai, setm greim'iite.ga voru
óagaðri og oft minna virði en
dýr þeirra. Á markaðinum
mættust aumustu þorparar og
heiðarlegt fól'k; rakkarnir
réðu ríkjum, og lögin voru að-
edms tlil í bóksflaifinum.
Ævisögur um þá frægustu
frá þessum tímum geta alltaf af
mikilli nákvæmni verðsins, sem
hetja iþeirra var metim á í doil-
urum. Beimit siamhenigi er rniffi
slíkra upptalninga og hinna
meiri háttar afreka þessara
„Herkúlesa" með s'miar 45
millimetra Colt. Líkamlega og
siiðferði.is:ga var bver þorparí
jafnvirði þyngdar sinnar í döl-
um (10.000 dollarar, lifandi
effia dauffiuir), og sú sitaðreynd,
að æruverðugir borgarar opn-
uðu pemimgiaiskáp'a s'ina itii' þess
að tryggja sér ábyrgð undir-
strikar áhrif þessa iýðs. Hinn
ungii. Biffly 'th.e Kid baiffiaði sig
í vinsældum sínum og var stolt
ur yfir að leika svo stórt hlut-
verk á síðum dagblaðanna.
NOKKUR ATVIK 1 ÆVI
BUFFALO BILLS
1846 William F. Cody fæðist
26. febrúar í Le Claire,
Iowa.
1866 Geronimo gefst upp.
1868 William Cody tekur að
sér að afla fæðu handa
jármibrautairsita'rfsimönmum.
Drepur 4280 vísunda. Fær
viðurnefnið „Buffalo
Bill“ (Vísunda-Vilii).
1869 BuffaJo Bill, konungur út
varðanna, tiu sien’ta saga
eftir Ned Buntline, gerir
Buffa’lo Bill að þjóðhetju.
1872 Leiðangur vestur á bóg-
inn til heiðurs rússneska
stórhertoganum Alexis.
Buffalo Bill er leiðsögu-
maður.
1876 Orrustam við Little Big
Horn. Cusiter fellur.
1877 Höfðinginn Joseph gefst
upp.
1878 Buffalo Bill leikur sjálf-
an sig í Útverðir sléttunn
ar, leik eftir Ned Bunt-
fflme.
1879 Villti Bill Hickok fer að
leika á sviði með Buff-
alo Bill.
1883 Sitting Bull gefst upp, er
sendur á Indiánasvæðið
við Standing Rock.
1883 Fyrsta sýning á „Buffalo
Biffl í villta .ves'tirim:u“, er
mjög vel tekið. -
1885 Sitting Bull leyft að taka
þátt í sýningunum, ferð
ast með leikflokknum í
heilt ár.
1886 Nefnd frá Bandarikja-
þingi send á svæðið við
Standing Rock til að
rannsaka kvartanir Indí-
ána.
1890 Sitting Bull myrtur 15.
desember.
1890 Bióðbaðið við Wounded
Knee 25. desember.
Stuðzt er við þessa athurða-
rás í leifcritinu, en henni ekki
fylgt nákvæmlega.
Veðurbarin
kona úr
f jörðum
Framhald af bls. 11.
Hún HóhnMður kom ekki
oft, en Iþar sem hún sfiór þessi
mikilbrýnda en kurteisa kona
fann maður affltaf, að þar var
einhver á ferð.
Ég hef kannski ekki veitt
því athygli þá, en mér finnst
ég finna það núna hvernig tím
inn, á 'sinni ósýnilegu ferð virt
ist flytja þessa litlu byggð
lengra og lengra úr alfara
leið.
Ég kynntist henni Hóimffiði
betur seinna, þá aldurhniginni
konu, er hún var flutt í næsta
nágrenni við mig, Grýtubakka
í Höfðahverfi, en þar átti hún
heima i nokkur ár.
Brún hennar var oft svolítið
síð, og fortíðin hafði rist and-
'lit hennar djúpum rúnum. Mér
virtist stundum sem hún væri
of.urlítið veðurbarin. Hún lað-
aði ef til vffl ekki að sér
ókunnuga við íyrstu sýn þessi
svipríka kona, en hún ávann
sér traust, ef menn kynntust
henni. Bar ekki svipur hennar
aðeins merki um sigur hennar í
átökum við storm og brim?
Hólmffíður var alin upp við
andstæður og stórbrotna nátt-
úru og bjó við slikt umhverfi
allt sitt líf.
Hágöngin og torfurnar aust-
an Knarareyrar voru effiðar
ungri 'smalastúlku, brimið var
lika sterkt við Eyrarkamb, er
það 'komst í algleyming. Ég
fann heldur aldrei neitt smátt
í fari hennar, og samskiptin
við þetta umhverfi gáfu henni
svip og stærð að hluta.
Hvergi á landi ökkar 'fer
sunnanþeyrinn hlýrri og rnild-
ari höndum um lífið en í Fjörð
um og á Flateyjardal. Spegil-
sléttur Skjálfandi með vidd
slna og hæð, skreyttur óttusól
júnínætur er fagur.
Ilmur gróinna llfgrasa á þess
um norðurslóðum er sterkur
Kannski hefur þessara áhrifa
einnig gætt í 'skapgerð Hólm-
fríðar, og stækkað hana enn
meir, því undir sínum alvör.u-
svip átti hún hlýtt hjarta, og
henni var nautn að hlúa að
gróðri og lífi.
„Þá var hún stærst, er menn
sóttu hana heim með sín vand-
ræði,“ segir mér Þórhailur
bóndi í Ásgarði á Svalbarðs-
strönd, „þá var gott tii 'hennar
að leita. Hún gerði sér aldrei
imannamun,” bætir hann við.
Það var bæði langt og erfitt
að vitja læknis, eða Ijósmóður
úr Fjörðunum, en í hornskáp
við höfðalag hvílu sinnar átti
Hólmfríður nokkrar meinlaus-
ar algengar meðalategundir.
„Það var eins og hún mamma
ætti meðul við öllu“ segir Guð
rún dóttir hennar.
Hún tök líka á móti ölum
börnunum, sem fæddust þarna
um 20 ára iskeið, þessi sjálf-
lærða og ólaunaða ijósmóðir.
„Ég fékk þakklæti þeirra,
sem aðstoðar minnar nutu, og
það voru mér nóg laun. Ég er
l'íka Guði mínum þakklát fyrir,
að þetta gekk afflt vel.“ Þetta
isagði Hólmffíður mér sjálf.
Hún isagði mér Mka ein-
hverju sinni, að sér 'hefði ekki
liðið neitt vel um kvöidið eftir
að hann Guðlaugur var jarð-
sunginn, þegar Mtill opinn vél-
bátur fór með fólkið undir
myrkrið til Grenivíkur. „Eins
og veðrið var þá.“
„Ég vissi þó, að það myndi
ekkert illt koma fyrir í sam-
bandi við manninn minn. Hann
Þorskabítur litli í Fiatey var
iíka svo mikið happaskip, og
Bjami formaðurinn, þekkti
grunnbrotið við Kjálkanesið.
öldurnar við Flatey voru upp
eldissystur hans, enda fór
þetta vel.“
Á vökunni þetta kvöld átti
húsfreyjan á Tindum margar
ferðir mffli ibaðstofu og bæjar-
dyra. Hún rifaði útidyrahurð-
ina öflítið frá staf, og rýndi
út í sortann, kófþykkt nætur-
myfkrið. Stundum eins og syrti
fyrir Birninum I svona veðri,
'fjallinu norður og ytfir, en
aldrei þessa nótt.
í nótt hefur þrlátt fyrir alit
skinið söl og hlýr vorþeyr far-
ið um sál Hólmfríðar. Hún hef
ur séð skært Ijósið á Kaðal-
stöðum, bænum handan við ána
sem þó var slökkt fyrir ali-
mörgum árum, séð aUa byggð-
ina eins og hún var blómleg-
ust í hennar tíð, fundið ihn af
grænu heyi í görðum.
Húni veit ia.ð þessi gialmii itiími
er farinn, og nýr tírni kveður
ekki dyra í Fjörðum um sinn.
Hún sjálf var Ibam þess tima,
sem liðinn er, hinn nýi á barna
Ibörnin hennar vestan við háls
inn.
Hún veit aið henmar hlut-
venki er lokið héir og ákveðiur
að flyitijiaist .burt með vorinu,
hún viil enigam biinda hér sín
vegma.
Eins o.g Lúturinn efra lítur
hún litla stund mannlausa
byggð, togar sæng ýfir höfuð,
og flytur Guði þökk í bæn
sinni.
Ferðalangur, ef þú leggur
leið þína í Fjörðu í gróandan-
um, og veðurguðinn sýnir þér
miskunn, þá verður þú ekki
fyrir vonbrigðum.
Tindriðastaðir horfa mót
austri, annar bær norðan við
Þvefána í Hvalvatnsfirðinum,
lítill bóndabær í ásnum. Þök-
in eru sennilega fallin, vegg-
irnir snaraðir, það er svo langt
síðan hann Guðlaugur hefur
getað dittað að húsum þarna.
En sennilega heldur litli bæj
arlækurinn enn áfram að raula
þann lagstúf, sem hann var
byrjaður á, þegar hún Hólm-
fríður kom þangað, en hafði
ekki lokið við er hún fór það-
an. Er þá jafnvel löng manns-
ævi svona stutt?:
Messugatan frá Tindriðaistöð
um lá út og yfir há'lsinn, að
Þönglabak’ka í Þorgeirsfirði og
kannski við bregðum okkur til
aftansöngs þangað, hlustum á
hina fögr.u tónrödd næst síð-
asta prestsins, sem þar var bú
settur sr. Árna Jóhannessonar,
eða fyrirrennara hans Jóns
Reykjalins, er i skóla var litii
Jón nefndur.
Um raddfegurð hans segir
Báll Melsted, að aðeins eina
rödd sænska hafi hann heyrt
jafn fagra, og honum var gef-
in. Svo glíminn var prestur
þessi á sínum skóiaárum, að
svo virðist sem skóiasveinar
hafi átt sér það annað tak-
mark, að fella litla Jón í glímu,
og náðu iþví takmarki fáir.
Þessi aldatroðna messugata
gefur ekkert skóhljóð frá sér,
hún er grasi vaxin.
Við stöldrum a'ðednis við vest-
ain í ásnuim, rét.t upp aif Þönigla-
bakka. Æðurin er koimin með
unga sína á sólskyggndan
fjörðinn. Þarna undir kirkju-
garðsveggnum dró hún Hólm-
fríður á Tindum skó af fótum
sér áður en hún gekk í kirkj-
una til helgra tíða.
En „kirkja fyrirfinnst eng-
in“. Kirkjugarðurinn er ósærð
ur. Við hlustum eftir bergmáli
af samhringingu frá Lútinuin,
eða fjaliinu hinum megin við
fjörðinn, en heyrum aðeins
djúpa þögnina, sem rikir yfir
þessum litla gróna kirkjiu-
garði.
Inn og yfir af fjarðarbotn-
inum haida þær vörð um bæjar
rústirnar á 'Botni og Hóli, syst
urnar tvær, Háa-Þóra og hún
Lága-Þóra. Gætu þær verið
yngismeyjar í álögum, nöfnin
geta vel foent til þess.
Er þeim máis varnað? Eða
skyldu þær ekki einhrvem tima
hafa rætt með sér sín áhuga-
mál, svo náttúrlega og
skemmtilega sem gjafvaxta
nöfnur þeirra á Þingveili dæt-
ur Guðmundar gxiss, og Sol-
veigar Jónsdóttur.
Eldri-Þóra og yngri-Þóra,
en svo voru nöfn þeirra skilin.
„Seg mér, hvað þú tmundir
kjósa, hverr maður helst bæði
þin?“ Hún eldri-Þóra kaus Jón
Sigmundarson og þá vandaðist
kjörið, er hinn bezti karlkost-
ur var undan genginn.
Hin yngri segir: „Nú er þat
miMu torveldligra ok óTíkligra
er ek vilda at væri. Þat vilda
ek, at Jóra biskupsdóttir and-
aðist en Þorvaidur Gizurarson
færi hingat ok bæði mín.“
Þessar foriagatrúuðu systur,
sem áttu 'ást eða metnað til
sama manns báðar, fengu óskir
sínar uppfylltar. Voru þær
leystar úr álögum?
Skyldi ékki einhver koma
og leysa þær úr álög.unum,
systurnar fyrir handan fjörð-
imin?
Þeir gengu upp á fjöll og
litu, ef þeir sæju reyki, eða
önnur merki til mannafoyggða,
það rýfcur hvergi í Fjörðum,
en sjálfstæði byggist heldur
ekki á reyk nú.
Hún Hölmfríður á Tindriða-
stöðum hélt við eldinum þar i
44 ár og ég veit að hún hefur
ekki skilið eftir lifandi edd í
Fjörðum. Hún igæti þó ihafa fal
ið einn lítinn neista í sínu eig
in brjósti. Hún átti svo sterka
skapgerð og kunni að fela eld.
Líklega hefir hún aldrei
flutzt alveg öll úr 'Fjörðunum i
annað sinn. Það er stundum dá
lítið erfitt að 'festa gamla rót í
nýju umhverfi, hún festi held-
ur aildrei rót í nýjum tíma.
Hún var samt ein af konun-
um, sem gaf ykkur, ungu menn