Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1974, Blaðsíða 7

Hér veröa ekki aðskilin verk-
tækni og skapandi list. En svo
gerist það, að þessir tveir þættir,
sem við getum litið á sem mann
og konu í ágætu hjónabandi
hrökkva hvor í sína áttina fyrir
tilverknað iðnbyltingarinnar.
Hún gerir það að verkum, að
verkfræðin bólgnar út, en listin
verður hornreka, einangrast og
hefur lítil áhrif á daglegt líf fólks-
ins. Rómantíkin er að vissu leyti
svörun við þessari þróun. Lista-
maðurinn er vonsvikinn, þvf að
hann telur sig ekki lengur
nauðsynlegan í þjóðfélaginu.
Múrarinn hefur leyst arkitektinn
af hólmi og vélin handverks-
manninn. Það varBaukaus-hreyf-
ingin I Þýzkalandi, sem reyndi
fyrst að stemma stigu við þessari
þróun. Vitaskuld var ekki hægt að
útiloka vélina, en í stað þess að
láta hana rikja yfir manninum
skyldi hlutverkum snúið við, því
að vélin var í raun réttri einungis
sams konar milliliður milli huga
mannsins og verksins og hand-
tólið var áður. Vinnslan var bara
orðin flóknari, og þess vegna var
nauðsynlegt að tæknimaðurinn og
listamaðurinn ynnu saman. Lista-
maðurinn varð að hafa einhverja
innsýn inn í tæknina, sem gerði
verk hans að raunveruleika, og til
þess að tæknimaðurinn gæti rækt
hlutverk sitt, þurfti hann að hafa
kunnáttu og skilning á Iistum.
Þetta er grundvallaratriði í stöðu
listanna í nútíma þjóðfélagi.
Hafa íslendingar síður gert sér
grein fyrir þessu en aðrar þjóðir?
— Já, við erum svolítið sér á
parti, og það á sér sögulegar
orsakir. Frá upphafi landnáms og
fram á 13. öld er íslenzkt sam-
félag samstiga Evrópuþjóðum.
Eftir þjóðflutningana miklu,
brambolt og ævintýramennsku,
eru menn að finna sig og skapa
sér nýtt samfélag, og þetta endur-
speglast í listinni. Rómönsk list er
afurð bændasamfélags, og hún
lifði góðu lífi hér. En svo erum
við ekki lengur með. Á meðan
borgarsamfélögin myndast í
Evrópu peningaviðskipti blómg-
ast og gotneska listin
sprettur upp sem afsprengi þess-
arar þróunar, höldum við áfram
að vera rómanskt bændasam-
félag. Við erum heldur ekki með í
barokkskeiðinu og nýklasslkinni
og jafnvel iðnbyltingin fer fram
hjá okkur. I hinu frumstæða sam-
félagi okkar renna list og not
saman fram á sfðustu öld, og þá
vöknum við upp við vondan
Til vinstri: islenzkt stafailát, kerald vestan
úr Dalasýslu. dæmigert fyrir gerð þesskonar
Iláta, sem mjög voru mismunandi að stærð.
Að ofan: Skilgetið afkvæmi tæknialdar:
Fiskkassar til notkunar I frystihusum. Hann-
að hefur Ernst Bachmann.
draum, og veltum yfir okkur
áhrifum vestrænnar menningar,
sem enn er f deiglunni. Nú þetta
var þó alltsaman þolanlegt á
meðan áhrifin komu aðallega úr
einni átt, þ.e. Kaupmannahöfn, og
það er ekki fyrr en sambandið við
hana rofnar á strfðsárunum, að
allt fer á hvolf. Við höfnum öllum
okkar hefðum og gefum okkur á
vald óskapnaði og ringulreið, og
það er fyrst núna, sem menn eru
farnir að átta sig, farnir að meta
það, sem gert hefur verið i sjón-
menntum á þessu landi og farnir
að velja og hafna úr erlendum
áhrifum.
— Nú vilt þú kannski að við
séum umfram allt þjóðleg f list-
sköpun?
— Nei, nei, nei, nei. Það rfsa á
mér hárin, þegar minnzt er á þjóð-
lega list. Þetta er alger firring á
hugtakinu list. Heldurðu kannski,
að fornmenn hafi fundið upp torf-
bæinn, af þvf að þeir voru að
rembast við að vera þjóðlegir?
Ekki aldeilis. Torfbærinn varð til,
af því að umhverfið bauð upp á
þetta, og það er mismunandi um-
hverfi, en ekki mismunandi líf-
fræðilegt skyn þjóða, sem veldur
því, að verk, sem mótuð eru í
anda einnar og sömu stefnu, eru
oft breytileg frá einu landi til
annars. Fleiri en ein þjóð varð
gagntekin af gotíkinni, en ef
maður virðir fyrir sér gotnesk
verk í Englandi, Hollandi eða
Þýzkalandi má sjá töluverðan
mismun. Þessi mismunur varð
ekki af því að menn ætluðu sér að
vera þjóðlegir, heldur af því, að
sums staðar var til marmari, en
annars staðar bara kalksteinn,
sums staðar varð listamaðurinn
að taka tillit til flatneskju, annars
staðar tók hann mið af hallandi
landi. Og hvernig er ekki með
okkur, þessa abstraktmálara? Það
er alltaf verið að skamma okkur
fyrir að vera óþjóðlegir, og
sannarlega er þetta þjóðlega
kjaftæði eitur í okkar beinunt, en
ef þú virðir fyrir þér á sýningu
verk fslenzkra og danskra
abstraktmálara, sérðu greinilegan
mun á litavali. Við verðum óafvit-
andi fyrir áhrifum af umhverfinu
og þess vegna verðum við óafvit-
andi þjóðlegir, en maður, sem
skapar list, hugsar ekki um neitt
annað. Kunnur danskur málari
sagði eitt sinn: „öll þjóðleg list er
SkartgripagerS fyrr og nú. A8 ofan: Silfurnæla frá Trölla-
skógi. Hún er talin vera frá ofanverðri 11. öld. Að neðan:
Nútíma skartgrípur, silfursmiSi eftir Jens GuSjónsson.