Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1974, Blaðsíða 2

Þverá f Laxárdal. merkur þingeyskur bær. Þarna var Kaupfélag Þingeyinga stofnað á sfnum tfma og í þessum bæ
var búið fram yfir 1960.
Um 1910 til ’25 var eiginlega
enginn sveitamaður farinn að
byggja hús, rækta tún eða sjá vél,
hvað þá bíl, ellegar að tala í tregt,
styðja á hnapp, hvað þá augum
líta flugvélina. Þetta var allt í
vonum. Og hugur manna var
léttur af því þeir áttu mikið í
vonum. Þá þurfa menn að hafast
eitthvað að. Þeir mega tæplega
kyrrir vera. Stakan, kvæðið var
tiivalið viðfangsefni og ennþá
eiginlega það eina tiltækilega.
Hún var þá ekki búin að fá á sig
tiibúinn ellisvip og afturfarar. En
hún var kjörin til að lyfta vængj-
uðum vonum með margvíslegu
móti heima fyrir, sem enn voru að
mestu bundnar við heimahagana
fremur en að bæta allan heiminn
með umbyltingu. Og úr því að
ekki var strax hægt að steypa
hellu undir hamingjuhúsið var
ágætt að tala um það, kveða um
það, eða bara um eitthvað. And-
inn var kominn út á víða velli úr
fjósinu eftir ægilega langan
vetur.
Indriði á Fjalli var liðtækastur
í okkar héraói að kasta fram
lausavísum. Hann orti um allt,
sem á bæ var titt, nágrennið, ná-
ungann, þjóðfélagið, útkanta til-
verunnar, höfuð og hjarta.
Það var ekki mikið efni þó hey-
flekkur týndist á Fjalli og fyndist
ekki fyrr en á slætti næsta sumar:
AJlir hafa einhvern brest,
öllum fylgir galli,
öllum getur yfirsést
og einnig þeim á Fjalli.
Samt varð þessi glötun á einum
flekk til þess að forsætisráðherra
notaði hana til að afsaka mistök
ríkisstjórnar 50 árum seinna.
Það telst ekki til útvarpstíðinda
þótt bóndasonur hagi sér á frum-
legan hátt:
Ailavega Ketill kann
kúnstum sfnum að haga.
Laufabrauðið heyri ég hann
hengja upp á snaga.
Indriði sendi Jóhannesi bróður
sinum þetta með útsvarsseðii:
Allt er vald hjá einum drotn,
álög tvinna og þrinna
Þeir sem aldrei, aldrei botn
eigna þinna finna.
Þegar sú vlsa Indriða, sem enn
er frægust, kom fyrst á flot, lærð-
um við, er heyrðum, hana svona:
Eina þá sem aldrei frýs
úti á heljar vegi
kringda þykkum álnar fs
á sér vök hinn feigi.
Löngu seinna var hún prentuó i
Baugabrotum, og þriðja hending-
in þá svona:
Kringda römmum álnarfs ...
Hin gerðin finnst mér betri. Og
á þá að taka saman til óbundins
máls: Kringda álnarþykkum ís, og
er þesskonar samantekt á öllum
tímum.
Oft hef ég verið um það spurður
um hvern þetta sé:
Hrós um dáið héraðsiið
hamast sá að skrifa,
sem var ávallt illa við
alla þá sem lifa.
Ég held að margar vísur Indr
iða þessu marki brenndar séu
ekki um einstaka menn, heldur
einskonar smásögur um lifið og
tilveruna og tækifæri notað um
leið til að komast aó orði á hnit-
mióaðan hátt.
Þannig held ég sé t.d. um Odds-
vísur:
Ekkert gott um Odd ég hermi,
eitt er samt:
Sfna lofar hann upp f ermi
öllum jafnt.
Ekkert gott sér Oddur temur,
eitt er samt:
cngan svfkur hann öðrum fremur
— alla jafnt.
Sama er að segja um þetta:
Af stórum kominn,
en manna minnstur,
að mælgi fremstur,
en hugsun grynnstur,
í stöðu fremstur.
en framsókn hinztur
og fátt hann vissi,
en lærði kynstur.
En nú skulum við bregða okkur
frá Indriðabæ upp að Mývatni og
setja okkur i spor þess sem var
tvitugur 1920 og nokkurnveginn
fullveója að eftirtekt.
I hásveitinni reis alda aldarinn-
ar svo hátt að tvö þjóðkunn skáld
voru á einum og sama bæ, Arnar-
vatni, Sigurður og Jón, og Jón
Hinriksson á Helluvaði, næsta
bæ, en Þorgils Gjallandi á næst
næsta. Svo voru þærArnfriður á
Skútu___töðum og Þura í Garði í
svo sem þriggja bæjarleiða fjar-
lægð. Sex í einni sveit á milli
aldamóta og 1920 fyrir utan
marga aðra liótæka.
Á þessum árum var tæplega
haldin svo skemmtisamkoma í
sýslunni að ekki væri ljóð eða
vísur hennar aðalstolt. Á þeim
vettvangi var Indriði á Fjalli tíð-
ari gestur en Mývetningar utan
Sveitar og Guðmundur á Dandi þó
tiðastur. Kaupfélagsfundir og
sýslufundir, mestu alvörufund-
irnir, urðu Iíka að kveðskapar-
samkomum i og með. T-vö dæmi af
ótal:
Keldhverf ingar kynda enn
kolum óbilgirni.
Sé ég löngu liðna menn
lifandi f Birni.
Þessu var einu sinni laumað að
Birni Haraldssyni i Austurgörð-
um á einhverjum fundi aðsögn:
Þungt mun veitast Þórólfi
að þreyta móti Guðmundi
margháttaða meyhylli
og mannf jölgun f sýslunni.
Þórólfur var Þörólfur í Baldurs-
heimi og Guðmundur var
Guðmundur á Sandi, en Arni
Sigurðsson í Húsavik orti um
orðahnippingar á fundi.
III.
Einhver fyrsta vísa, sem fætur
fékk, eftir Egil Jónasson er á
þessa leið:
Upp er skorið, engu sáð,
allt er I varga ginum.
Þeir sem aldrei þekktu ráð
þeir eiga að bjarga hinum.
Raunar voru þeir saman um
þetta, Egill og Friðrik Krauni á
Helgastöðum.
1 meira en hálfa öld hefur Egill
verið mikill skemmtunarmaður á
allskonar samkomum, t.d. kaup-
félagsfundum, ferðalögum og
förnum vegi.
Ljót er þessi hrossahjörð,
hana vantar spikíð.
Sólin skfn á Skagaf jörð
og skammast sfn fyrir vikið.
Guðmundur Ilagalín hafði orð á
að hann væri að verða fótalítill
eins og Gyðingurinn gangandi:
Niður fyrr hann tyllti tám
taldi aldrei sporin sfn,
er nú genginn upp að knjám,
eftir er stutt af Hagalfn.
Um Þrílæki Kristjáns frá
Djúpalæk:
Gegnum landið Iygn og beinn
Ieið á slóðum kunnum
djúpur lækur áður einn
orðinn að þremur grunnum.
Til Baldurs á Ófeigsstöðum:
Ljómi skfn af Baldurs brá,
búkurinn er f góðu standi
en hægt er bæði að heyra og sjá
að höfuðið er f jarverandi.
Staddur í Reykjahlíð:
Óralangt sig auðnin teygir
útsýn bæði gleið og vfð
og hversu langt sem augað eygir
allt er þetta Reykjahlfð
Læknir einn festi bíl í skafli og
konur hjálpuðu honum með því
aðýta á bifreiðina:
Lækni tel ég lingerðan
og leiðan konum,
þær verða að ýta undir hann
og eftir honum.
Ekki er allt þó af þessu taginu:
Sólin grðan gyllir kamb,
geislinn spáir hlýju,
dreymir á og dreymir lamb
dögg á strði nýju.
Þegar Sigurður Sigfússon tók
sér ættarnafnið Bjarklind, kom
upp hulduvísa i Aðaldal:
Það var reyndar varla von
og við það yndi glaður
að vera bara Sigfússon,
svona tiginn maður.
Löngu seinna vitnaðist aó vísan
er eftir Steingrím i Nesi, en hafði
áður verið eignuð Indriða á Fjalli
og ýmsum öórum.
Einu sinni kom þessi feluvisa á
flot og var beint til Guðmundar á
Sandi, er einhverjir Kinnungar
vour farnir að yrkja i nústárleg-
um dúr — þessum:
Nú erGrðni fallinn frð
föðursonur pabba,
áratugi lifði hann þrjá
og er nú hættur að labba.
En viðvörunnin til Guðmundar
Friðjónssonar var svona:
Vara skaltu þig á Kinnarköppum,
kappi dalsins, þér skal
bent á vandann.
Þeir eru að verða liðugir
f löppum
á Leikskálunum þarna
fyrir handan.
Hún sór sig í Indriðaætt, þvi
tungutak hans var jafnan sér-
stætt.
Hagmælskan er bráðsmitandi
eins og hlátur, sem bætir lífið og
lengir það. Samt held ég að ætt-
fræðingurinn á Fjalli hafi haldið
hana meira ættgenga en að hún
væri eftiröpuð. Hvortveggja
mætti máske til sanns vegar færa.
Jón á Arnarvatni Þorsteinsson
þótti skemmtilega neyðarlegur í
orðum. Nefnum Biblíuljóðið um
Davíð konung og Batsebu við
lindina:
Aldrei mundi Urfa
orðið hafa viðskila
hefði ekki Batseba
baðað sig við lindina.
Og Davfð með sinn kvæðaklið
klifraði upp á húsþakið
og horft á þennan sómasið.
Svona er stundum hreinlætið.
Eða:
Fallega, stillta stúlkan sú
stökk f fangið á þér.
Hver er sá er segir nú:
Satan vfktu frá mér?
Svo er hér ein af öðrum toga:
Lfður allt, þó Ifði ei fljótt,
lán og sorgin Ifka.
Mér var þungbær þessi nótt —
þó er hún búin Ifka.
Utan um Þuru í Garði spratt
mikið af heimamanna fyndni. Á
vinsældir hennar jók mjög að hún
dró óspart dár að sjálfri sér, eins
og fyrr er getið, og raunar meira
en að nokkrum öðrum:
Ævin verður eins og snuð,
eða svíkin vara
þeim sem ekki góður guð
gefur meðhjálpara.
En það var meira en að heima-
manna fyndni sprytti kringum
hana. Hennar flugléttu gaman-
mál, blönduð ertni, fóru um land-
ið þvert og endiiangt og freistuðu
hagyrðinga i flestum eða öllum
landshlutum til að senda henni
skeyti. Enginn vissi til að þar léti
hún nokkurntíma í minni pokann,
hvort sem hún átti orðastað við
klerka eða listamenn, ellegar
aðra, er minna máttu sfn eða
meira.
Freymóð Jóhannsson listamálara
afgreiddi hún á þessa leið:
Þaö er illt að okkar snilli
og ástir beggja lentu f banni
Freymóðs mér er horfin hylli
— heimurinn varð af listamanni.
Og séra Einar á Borg svona:
Góði vinur, gamli minn'.
Gleðilegan vetur!
Klappa ég nú ð kollinn þinn.
— Kysstu mig ef þú getur.
Aftur á móti fengu heimamenn
margt af svipuðum toga og þetta:
Merin beit f Ragnars rass
og rótaði við fleiru.
Þetta er Ifka skrattans skass
með skaðræðiskjaft og eyru.
Beðið eftir bll.
Af þvf þú býður ekki mér
inn á gúmmísólunum
Framhald á bls. 16
©