Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1974, Blaðsíða 14

Eveline
Daniel O'Connell
hin írska fyrirmynd Jöns Sigurössonar
Framhald af bls. 12
veitt svo vel í minni sér svo óhefl-
að orðbragð frá þvf forðum
daga?“ Hann vísaði á bug ásökun-
um á hendur hinum kaþólsku um
að hafa byltingaráform í huga og
stimplaði hvern þann, er slíku
héldi fram, helberan, ósvífinn
lygara. „Trúarlegir hleypidómar
saksóknarans og þröngsýnt um-
burðarleysi hefur sljóvgað dóm-
greind hans.“ Hann gerði grein
fyrir stefnu kaþólskra, sem væri í
því fólginn að fá hlutdeild í stjórn
landsins innan ríkjandi stjórnar-
fars. „í forsæti hins kaþólska ráðs
situr jarlinn af Fingall, maður,
sem jafnvel hinarkeyptu skepnur
valdhafanna hljóta að bera virð-
ingu fyrir. Sonur þess gamla jarls
getur ekki fengið neina þá stöðu í
föðurlandi sínu, sem stendur syni
sérhvers innflytjanda til boða. En
þetta kerfi getur ekki haldizt..
Leyfum saksóknaranum að svf-
virða, leyfum honum að rægja,
leyfum honum að ákæra, því að
málstað hinna kaþólsku miðar
ómótstæðilega fram á við. Við
munum og við skulum senn losna
úr ánauð, hvað sem honum líður.“
„Það er ekki erfitt að skilja
ástæðuna til þess, að saksóknar-
inn skuli eyða svo miklum tíma í
hið kaþólska vandamál og í að láta
í ljós hið bitra hatur sitt í okkar
garð og fastan ásetning sinn að
gera að engu vonir okkar. Þér
eruð — auðvitað! — allir mótmæl-
endur. Takið eftir því, hversu
mikinn sóma hann sínir trúar-
brögðum yðar og sínum, þegar
hann reynir að fá yður til að rjúfa
eið yðar með því að skírskota til
hleypidóma yðar. Skyldi honum
takast það? Munið þið af um-
hyggju fyrir trúarbrögðum yðar
leyfa honum að teyma yður með
sér til að fremja glæp?“
„Það er ekki af léttlyndi, sem
ég sný mér þannig til yðar. Það er
fremur af beizkju og sorg. Þér
hafið ekki átt von á smjaðri frá
mér. Hvaða gagn myndi fagurgali
gera, ef þér hafið komið hingað
með fyrirfram felldan dóm, og
þér hafið heldur ekki verið valdir
til þessa starfa vegna óhlut-
drægni. Ég virði og met af ein-
lægni trúarbrögð yðar. En ég fyr-
irlít hleypidóma yðar. Sérhver trú
er góð og sönn fyrir þann, sem
trúir af einlægni og hreinskilni.
Það er aðeins til ein slæm trú,
þess manns, sem játar án þess að
trúa. En hin góða trú afskræmist
af þvi umburðarleysi, sem álítur
skoðanamun vera ástæðu til hat-
urs.“
Dómararnir fengu sína lýsingu
innifalda í tilgátu: „Ef til vill
verður dómarasætið einhvern
tíma skipað mönnum, sem hlotið
hafa embætti sín vegna þess álits,
sem svo auðvelt er að ávinna sér
með hæfilegu kirkjuhaldara
frómlyndi ásamt alvöruþunga og
fágaðri framkomu, mönnum án
skapsmuna og þvf án -lasta, hlut-
drægum af þröngsýni og óréttlát-
um vegna hleypidóma. Slfkir
menn gætu notað það orð, sem af
þeim færi fyrir guðhræðslu, sem
vopn gegn hinu óstöðuga frelsi,
og þeir gætu hugsanlega haft
áhrif fyrirfram á réttarhöld og
sýnt hlutdrægni, meðan á mál-
flutningi stæði. Kviðdómendur!
Myndi og gæti heiðarlegur kvið-
dómur (ef heiðarlegur kviðdómur
myndi enn einu sinni verða til!)
fylgt boði slíkra dómara?"
Og kviðdómurinn: „Kviðdóm-
endum verður ekki mútað. En þér
vitið, við vitum allir, að hægt er
að velja þá með ruðningi. En þér,
sem hafið ekki verið valdir á þann
hátt, þér, sem hafið verið út-
nefndir án annarrar ætlunar en
þeirrar að tryggja réttlátan dóm,
þér munuð komast að raun um, að
þær setningar, sem ákæran er
byggð á, eru hrein blfðumál í sam-
anburði við hinn sögulega sann-
leika.“
Sem einkunnarorð varnarinnar
vegna greinar Magees hafði
O’Connell þá setningu, að „í um-
ræðum um opinber málefni og
opinbera embættismenn er sann-
leikurinn skylda en ekki glæpur.”
Og það var svo langt frá því, að
hann reyndi að afsaka eða draga
úr merkingu þeirra orða, sem
Magee var ákærður fyrir, að hann
sýndi þvert ámóti fram á réttmæti
þeirra með því að telja upp helztu
afbrotin, sem framin hefðu verið
gegn stjórnarlögum írlands, og
nota í sambandi við þau hvert
einasta lýsingarorð, sem Magee
hafði tengt við nöfn hinna ensku
konunga. (Siðlaus, samvizkulaus,
grimmúðugur o.s.frv.) Hann lýsti
fjölda hneykslanlegra gjörða í op-
inberu lífi og blygðunarlausum
svalllifnaði í einkalífi. „Ég sé á
meðal yðar nokkra, sem deila út
biblíum og berjast gegn löstun-
um. Ég sný mér til yðar. Hvað
kallið þér siðleysi? Ef allt þetta
hefur átt sér stað, kallið þér það
þá siðleysi? Það er auðvelt að fá
fangstað á löstum hinna fátæku.
Þér getið kallað á kirkjuhaldar-
ann og lögregluna til þess að bæla
lesti þeirra niður. Héraðsdómar-
inn mun styðja viðleitni yðar.
Dómstólarnir munu fella dóma.
En, þér ötulu fjandmenn last-
anna, hverjir eiga að aðstoða yður
við að ráða niðurlögum lasta
hinna stóru? Eruð þér hreinskiln-
ir, eða eruð þér, svo að notað sé
yðar eigið mál, kalkaðar grafir?
Eruð þér hræsnarar? Ef þér eruð
hreinskilnir, þá spyr ég yður:
hvar búizt þér við að fá hjálp við
að berjast gegn löstum hinna ríku
og stóru? Frá kirkjuhaldaranum?
Frá lögreglunni? Dómstólunum?
Þeir eru of önnum kafnir við að
dæma hina smáu til að þóknast
hinum stóru. Hverjir geta þá
hjálpað yður? Engir nema blöðin!
Aðeins blöðin geta afhjúpað sið-
leysi hinna stóru. Blöðin eru yðar
einu hjálparhellur. Þér skulið
bara dæma Magee, þér samvizku-
sömu og trúuðu menn, af því að
hann lét það á þrykk út ganga, að
Westmoreland væri siðlaus.
Dæmið og snúið svo aftur að
biblíudreifingunni og útrýmið
gleðiefnum hinna fátæku undir
nafninu lestir.”
Ræðu sinni lauk O’ConnelI með
þessum orðum: „Er hér á meðal
yðar nokkur einasti vinur frelsis-
ins? Nokkur einasti, sem skilur
gildi réttlætis? Sem lítur á rétt-
indi þjóðar sem grundvöll að
gæfu og gengi einstaklingsins og
telur lífið einskis virði án frelsis?
Nokkur, sem hatar kúgun og vill
verja stjórnarskrána? Sé svo,
skírskotar Magee til skoðnabróð-
ur. En sé hér enginn slíkur, ef þér
eruð allir þrælar og hræsnarar,
mun hann bíða dóms yðar og fyr-
. irlíta hann.”
Aðeins einu sinni var gripið
fram í fyrir O’Connell af hálfu
réttarins. Hann var spurður:
„Hvað kemur þetta málinu við?“
Hann visaði þessari athugasemd á
bug með þessum orðum: „Réttur-
inn hlustaði á saksóknarann sví-
virða okkur og rægja. Rétturinn
hlýddi með þolinmæði og jafnað-
argeði á hann. Hlustið þess vegna
nú á málsvörn okkar.”
Flutningur ræðunnar er út af
fyrir sig nægur vitnisburður um
það, hvílíkur atgervismaður
Daniel O’Connell var.
Á kviðdóminn og dómarana
hafði hún engin áhrif. Magee var
dæmdur, áður en réttur var sett-
ur. Hann hlaut sfðan 2ja ára fang-
elsi, 500 punda sekt og að auki
frestun á lausn úr fangelsi, unz
2000 punda trygging hefði verið
lögð fram fyrir góðri hegðun í 7
ár. Ævisöguhöfundurinn, Sean
O’Faolain, getur ekki orða bund-
izt um það, hvílík skömm það hafi
verið fyrir Irland, að landar hans
skyldu hafa aðstoðað hina er-
lendu kúgara við þennan verkn-
að.
En áhrif ræðunnar urðu þcim
mun meiri fyrir utan réttarsalinn.
Ræðan var gefin út sérprentuð og
dreifðist þegar um allt landið.
Þjóðin skildi, að hún hafði eignazt
málssvara. Eins og svo oft hefur
skeð í enskri sögu, varð réttarsal-
urinn jafnveigamikill vettvahgur
og brezka þingið.
O’Connell varð leiðtogi irsku
þjóóarinnar á dapurlegum tfm-
um. Meðal fáfróðrarog sárfátækr-
ar þjöðar skapaði hann hreyfingu
sem þolir samjöfnuð við samtök
vorra tíma. Hin persónulega staða
hans innan hreyfingarinnar
minnir einnig á seinni tima. Þjóð-
verji nokkur sem viðstaddur var
fjöldafund á Irlandi eitt sinn, hef-
ur lýst þvi, hvernig mannfjöldin
hafi skyndilega skipzt í tvennt til
að mynda gangbraut fyrir
O’Connell að ræðustólnum. Kvað
hann þetta hafa minnt sig á sög-
una af þvf, er Móses gekk yfir
Rauða hafið.
Brátt kom að því, að hann birt-
ist aðeins í réttarsölum, er tekin
voru fyrir mál, sem voru mjög
mikilvæg frá stjórnmálalegu sjón-
armiði. En þó voru undantekning-
ar, eins og þegar hann fór 150
km. á einni nóttu til að mæta við
réttarhöld, þar sem dauðadómar
höfðu þegar verið felldir yfir
nokkrum bændum. Nú stóð nýr
hópur bænda fyrir framan dómar-
ana, ákærðir fyrir hið sama og
hinir, þegar O’Connell bar að
garði. Honum tókst að fá þá sýkn-
aða og sfðan hina náðaða á sömu
íorsendum.
Að lokum skulu hér tilfærð um-
mæli franska rithöfundarins
Balzacs: „Fjórir menn hafa lifað
lifinu til fullnustu: Napoleon,
Cuvier, O’Connell — og ég sjálf-
ur.“
Framhald af bls. 3
við ganginn og úti var leikíð þung-
lyndislegt Ttalskt lag. Lirukassa-
leikaranum var skipað burt og
honum gefin króna. Hún mundi er
faðir hennar kom aftur inn i
sjúkrastofuna og sagði:
„Fjandans italir! Endilega að
koma hingað!"
Hún lét hugann reika og átakan-
leg sýnin um lif móðurinnar gagn-
tók sjálfa sál hennar. Þessi ævi
algengra fórna, sem lauk F æði.
Hún titraði við er hún heyrði á ný
rödd móður sinnar, sem sagði án
afláts með kjánalegum ákafa:
„Derevaun Seraun! Derevaun
Seraun!"
Hún þaut á fætur, gripin
snöggum ótta. Flýja! Hún varð að
komast burt! Frank mundi bjarga
henni. Hjá honum mundi hún
öðlast líf, og kannski lika ást.
Hún vildi lifa. Hvi skyldi hún búa
við óhamingju? Hún átti kröfu til
hamingjunnar. Frank mundi vefja
hana örmum, faðma hana að sér.
Hann mundi bjarga henni.
Hún stóð i riðandi mannþröng-
inni á stöðinni I North Wall. Hann
hélt f hönd hennar og hún heyrði,
að hann var að tala við hana og
nefndi sjóferðina, hvað eftir
annað. Stöðin var full af hermönn-
um með brúna bakpoka. Út um
stórar skýlisdyrnar sá hún svört-
um skipsskrokknum bregða fyrir;
það lá við hafnarbakkann og Ijós
í kýraugunum. Hún anzaði
engu. Hún fann, að hún var
föl og köld i vöngum og i
sárri örvæntingu bað hún til
guðs, að hann benti henni, að
henn segði henni skyldur
hennar. Skipið flautaði lengi og
dapurlega út F þokuna. Færi hún
nú. yrðu þau Frank á hafi á
morgun, é leið til Buenos Ayres.
Farmiðarnir höfðu verið keyptir.
Gat hún enn snúið við, eftir allt
það, sem hann hafði gert fyrir
hana? Hryggðin olli henni likam-
legri velgju og hún bærði varirnar
án afláts t þögulli heitri bæn.
Bjalla hringdi og rótaði við
henni. Hún fann hann taka um
hönd sér:
„Komdul"
Öll heimshöfin gengu um hjarta
hennar. Hann var að draga hana
út i sjóinn — hann ætlaði að
drekkja henni. Hún þreif um
járnriðið báðum höndum.
„Komdu!"
Nei! Nei! Nei! Það var óhugs-
andi. Hendur hennar héldu dauða-
haldi um járnið i æðinu. Hún rak
upp angistarvein i hrömmum
sjóanna.
„Eveline! Evvy!"
Hann þaut fram fyrir grindurnar
og kallaði á hana að fylgja sér.
Honum var skipað að halda áf ram,
en hann kallaði aftur til hennar.
Hún sneri fölu andlitinu við
honum, en hafðist ekki að; eins og
hjálparvana dýr. Augu hennar
sýndu honum engin merki ástar,
eða heillaóskar, né kennsla.
Verða flugmenn
öþarfir?
Framhald af bls. 5
lýsingum og koma þeim á fram-
færi. En þær upplýsingar getur
enginn notað, til góös eða ills,
nema sú tölva, sem er frummóðir
allra hinna — mannsheilinn sjálf-
ur.
Hann hefur gefið okkur augu,
sem sjá í myrkri og farkosti til að
skjótast út í geiminn. Hann er
líka sá eini, sem getur komið í veg
fyrir það, að þessir rafeindaþræl-
ar rísi upp og taki af okkur ráðin.
Arni Ola
Á
LÍÐANDI
STUND
Þúsund skrúfur á þúsund skipum
þrauthakka fslandsmið
með gelti og urri, skrækjum og skellum
svo skjálfa hafstraumar við,
og þar berast hljóðöldur hraðar og viðar
likt hljóðmúrsbroti vængja-Griðar.
Þannig er fagnað fiskigöngum
er flykkjast kynna til,
og múgurinn ærist og miljarðar æða
marklaust um dimman hyl,
tvistrast og eyðast á auðum vegum
undan glamranda skelfilegum.
En skyldu einhverjir undan komast
inn á dvalarlönd sin,
tekur ei betra við, blasir við augum
bölheima döprust sýn:
Vitagjafinn sá vænsti er horfinn,
vörpum plægður, dragnótum sorfinn.
Væri það ekki vitur bóndi
sem vorplægði stóran reit
og i flaginu öllum kúnum
ætlaði sumarbeit?
Þær mundu búnar vel undir vetur,
vera feitar og mjólka betur!
í
Gréta Sigfúsdöttir
H0RFT
TIL
BAKA
Að leiðarlokum
þegar ekkert er framundan
sem vekur eftirvæntingu
er horft til baka,
dvalið við valkosti
liðinna augnablika
sem ekki eiga hlutdeild
i nútiðinni —
dagdraumar gamalmennis
sem biður dauðans.