Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1974, Blaðsíða 12

Indríði Einarsson segir frá þvf f
Endurminningum sfnum, „Séð og
lifað“, að Vilhjálmur þögli, prins
af Óraníu, hafi verið innilegasta
ideal Jóns Sigurðssonar. Sérstak-
lega hljðti hann þð að hafa verið
það frá nýári 1874 og fram til
vorsins. Forseti hafi þá verið
ákaflega þögull um pðlitfk og tal-
að mjög lftið um eða á mðti
stjðrninni. Hann hafi beðið
átekta og muni hafa viljað, að
Kristján IX. byði sér heim tii
lslands. Indriði segir, að þeir
aðdáendur hans hafi vonað, að
honum yrði boðið heim og vonað
jafnvel lengra, — að Jðn Sigurðs-
son yrði Islandsráðherra upp úr
þjððhátfðinni.
En ekkert varð úr þvf, eins og
kunnugt er, að Jðni Sigurðssyni
yrði boðið, og stjórnin hélt þjöð-
hátfð á fslandi fyrir hundrað ár-
um, „hvor Jðn Sigurðsson ikke er
med“, eins og Drachmann kvað.
Danir buðu honum ekki, en ekki
fslendingar heldur. Telur
Indriði, að til þess hafi vantað
„bæði forgöngumenn og fé“.
Islendingar í Kaupmannahöfn
efndu til þjóðhátíðar 7. ágúst, og
skipaði Jón Sigurðsson öndvegi f
veizlunni. Benedikt Gröndal hafði
ort fyrir minni Jóns Sigurðssonar
og vék þar að því, sem mörgum
hefur búið í brjósti:
Hugðum vér, mundi
hertogi sjóta
sitja í sumar
Snælands við bú,
þjóðar á fundi
þakkir að hljóta,
þar sem að gumar
gleðja sig nú.
Hvar voru snjallir
heima á fróni?
Þú varst þeim áður
þekktur og kær.
Gleymdu þá allir
glampanda Jóni?
Hugur er bráður,
hjartað er fjær.
En hvergi verður séð, hvað Jóni
hafi sjálfum fundizt um þetta.
Hann var fyrirmyndinni, Vil-
hjálmi þögla, trúr.
En Indrið Einarsson getur þess,
að Jón Sigurðsson hafi lfka haft
annan stjórnmálamann til fyrir-
myndar. Það var frski stjórnmála-
leiðtoginn Daniel O’Connell. Þess-
ar tvær fyrirmyndir Jóns Sigurðs-
sonar hafa ekki einungis verið um
margt mjög ólíkar, heldur lifðu
þeir og störfuðu eða börðust við
gjörólíkar aðstæður. Vilhjálmur
þögli var uppi 1533 — 1584 og er
frelsishetja Niðurlanda. Hann var
prins af Öraníu og greifi af
Nassau og erfði 11 ára gamall
furstadæmið Orange í Suður-
Frakklandi og miklar landareign-
ir í Niðurlöndum. Hann varð
ríkisstjóri f Hollandi, en reis gegn
kúgun Filippusar 2. Spánar-
konungs. Þetta verður að nægja
hér um þann þögla mann, því að
ætlunin er að kynna lftillega hina
írsku fyrirmynd Jóns Sigurðs-
sonar.
Indriði Einarsson segir, að Jón
Sigurðsson hafi bent sér á, að
O’Connell hefði sprungið á því að
hvetja Ira svo til framsóknar
gegn brezku stjórninni, að þeim
hafi þótt sem hann mælti með
uppreisn. Síðan hafi hann haldið
mannmargan-fund á Clontarf, þar
sem Brjánn, konungur, sigraði
innrásarherinn, sem ætlaði að
leggja undir sig írland, þótt hann
félli sjálfur. Irar komu til fundar-
ins í þeirri trú, að nú ætti að gripa
til vopna og verja írland fyrir
Englendingum, enda þótti þeim
Clontarf greinileg bending til
þess. En þegar eftirvæntingin var
sem mest, réði O’Connell frá upp-
reisninni og glataði um leið
trausti Irlendinga. Segir Indriði,
að Jón Sigurðsson hafi greinilega
viljað varast að fara svo í málin.
Árið 1938 kom út ævisaga
Daniels O’Connells eftir Sean
O’Faolain, og nefndist hún:
,-,Konungur betlaranna". Betl-
aramir voru Irska þjóðin.
O’Connell lifði frá 1775 til 1874,
svo að Jón Sigurðsson hefur verið
36 ára, þegar hann lézt. Þeir hafa
því verið samtímamenn að
nokkru leyti, og af mörgum
ástæðum öðrum hlaut O’Connell
að standa Jóni nær en Vilhjálmur
þögli. En nú skal seilst til ofan-
nefndrar ævisögu til að afla
nokkurs fróðleiks um Daniel
O’Connell og þann vettvang, er
hann barðist á.
Konungur betlaranna var mála-
færslumaður. Hið sögulega hlut-
verk hans var stjórnmálalegs
eðlis, en hann hefur einnig tryggt
sér sess f sögu dómstólanna fyrir
að hafa haldið eina af djörfustu
ræðum, sem nokkru sinni hafa
verið haldnar í réttarsal.
Þegar O’Connell fæddist^ hafði
Irland verið kúgað I sjö aldir, og
það hafði orðið að þola kúgun í
orðsins andstyggilegustu merk-
ingu. Þjóðinni var haldið niðri f
fátækt, vesöld og vankunnáttu á
kerfisbundinn hátt. Sérlög, sem
stórlega takmörkuðu mannrétt-
indi, giltu fyrir kaþólska, sem
voru yfirgnæfandi meirihluti
þjóðarinnar. Börn þeirra fengu
enga kennslu til dæmis, og tækist
þeim að afla sér menntunar í öðr-
um löndum, var þeim meinað að
njóta hennar í sínu eigin landi.
Sökina átti ekki aðeins enska
stjórnin, heldur og afkomendur
hinna ensku, innfluttu landeig-
enda. Ahrifa amerfska frelsis-
stríðsins og frönsku byltingarinn-
ar gætti sáralítið í írlandi. Það
var eins og utan við allar hræring-
ar í frelsis átt og mannúðar.
O’Connell var kominn af
kaþólsku fólki, en hann var s^o
lánsamur að eiga frænda, sem
hafði komizt í góð efni með smygli
og gat kostað menntun hans í
Frakklandi og Englandi. Sama ár
og hann hóf störf sem mála-
færslumaður f Dublin, gerðust
þeir atburðir, sem urðu til þess að
vekja hann til meðvitundar um
alvöru hinnar stjórnarfarslegu
stöðu landsins. Uppreisnin 1798
var bæld niður með blóðugri
grimmd, og 2 árum síðar var frska
þingið afnumið. Eftir þetta var
barátta Ira bundin við eitt
ófrávfkjanlegt takmark: Algjör
sambandsslit við England. Þetta
varð stefna hans, sem hann barð-
ist fyrir á sinn hátt, sem Jón
Sigurðsson hefur kunnað að
meta, og hlutverk hans í stjórn-
málunum var fyrst og fremst að
vekja þjóðina til meðvitundar um
þetta takmark og telja í hana
kjark.
En það voru þó málflutnings-
störf hans, sem færðu honum
forystuna í hendur. Það krafðist
engu minni kjarks og hugrekkis
að flytja mál fyrir kaþólska f
réttarsölunum í Dublin en að taka
þátt í hinni stjórnmálalegu bar-
áttu. Dómararnir voru mót-
mælendur, kaþólskir voru úti-
lokaðir úr kviðdómi og réttlætið
bjó við rýr kjör. Það var grunnt á
mannlegri samúð í þjóðfélagi, þar
sem háð var svo hatrömm stétta-,
trúarbragða- og þjóðernisbarátta.
Fræg er sagan um dómarann, sem
var svo ómannúðlegur í kald-
hæðni sinni, að hann gat ekki
stillt sig um meinfyndni á kostnað
dauðadæmds manna. Hinn brot-
legi hafði stolið úri, og í þokkabót
við dauðadóminn varð hann að
þola þessa athugasemd hins glott-
andi dómara: „Haha, þú ætlaðir
að höndla tímann, en greipst
eilífðina!”
O’ConnelI var sannur Iri að
eðlisfari, herskár, hugrakkur og
baráttufús og ávallt reiðubúinn
að gjalda lfku líkt. Þegar dómari
nokkur ávítaði hann með þessum
oröum: „Ég hagaði mér ekki
svona, þegar ég var málflutnings-
maður”, var O’Conell nógu
óskammfeilinn til að svara: „Ég
tók yður heldur aldrei mér til
fyrirmyndar, þegar þér voruð
málflutningsmaður.” Snemma
tók hann að sýna þá dirfsku að
grfpa fram i frá áheyrendabekk,
þegar honum fannst dómarinn
ganga of langt gagnvart starfs-
bróður, sem skorti hörku. Hann
mótmælti þá þvf, sem hann
kallaði móðgun gagnvart stétt
málflutningsmanna.
O’Conell var feikilegur starfs-
maður og vann að jafnaði 18 tíma
á sólarhring. Varðveitzt hefur
bréf frá konu hans, þar sem hún
sárbiður hann um að gefa sér
tíma til að fá sér súpu einhvern
tfma dagsins, meðan á réttar-
höldunum standi, því að hún hafi
svo miklar áhyggjur af þvf, að
hann fái sér ekki neina næringu
frá morgni dags til kl. 9—10 að
kvöldi. Oft reið hann í sólarhring
til að ná réttarhöldum f öðrum
umdæmum.
En jafnhliða málflutnings-
störfunum vann hann sleitulaust f
þágu þjóðar sinnar og hinna
kaþólsku ibúa. 1813 tók hann að
sér mál, sem gerði hann að leið-
toga þjóðarinnar.
En jafnhliða málflutnings-
störfunum vann hann sleitulaust í
þágu þjóðar sinnar og hinna
kaþólsku íbúa. 1813 tók hann að
sér mál, sem gerði hann að leið-
toga þjóðarinnar.
John Magee var ritstjóri
„Dublin Post“. Þótt hann væri
mótmælendatrúar, var hann fyrst
og fremst Iri og birti f blaði sínu
grein, þar sem ráðizt var á yfir-
völdin vegna þess óréttlætis, sem
kaþólsku fólki væri sýnt. Vmsir
æðstu ptjórnendur Irlands hlutu
slikarumsagnir.að þær voru ef til
vill réttlætanlegar sem sögulegir
dómar, en engan veginn gagnvart
lifandi mönnum. Magee var
ákærður, og O’Connell tók að sér
vörn málsins. Málið var flutt fyrir
lútherskum dómurum og kvið-
dómendum að viðstöddum æðstu
borgaralegum og hernaðarlegum
embættismönnum brezku krún-
unnar, sem sátu beint fyrir neðan
sæti dómara og virtust þannig til-
heyra dómstólnum. Má nærri
geta, hvernig andrúmsloftið hef-
ur verið í réttarsalnum. Meðal
hinna háttsettu embættismanna
var hinn ungi Robert Peel, sem þá
hafði nýlega tekið við æðsta emb-
ætti á trlandi, en með þvf hófst
hinn glæsilegi stjórnmálaferill
hans. Þá hafði hann þó enn ekki
tileinkað sér það umburðarlyndi
gagnvart kaþólskum mönnum,
sem hann síðar sýndi og varð
einkennandi fyrir hann, er hann
fór með völd. Sjálfur lýsti hann
þá málaferlunum þannig m.a.
„O’Connell talaði í 4 klst. og
notaði tækifærið til að koma fram
með enn ofsalegri móðganir gagn-
vart stjórn írlands og rétarfari en
þær, sem hann átti að verja. Árás
hans á saksóknara ríkisins var
heiftarlegri en nokkurn tíma
hefur verið látið viðgangast innan
veggja nokkurs réttarsals. Hann
móðgaði kviðdóminn í heiid og
hvern og einn fyrir sig, ásakaði
dómarann fyrir spillingu og hlut-
drægni og gerði sig sekan um
svikráð gegn brezka ríkinu ef
ekki írlandi einnig”.
Lýsingin er ekki orðum aukin,
en einhliða. Ræða O’Connells
hafði að geyma óhefluð skammar-
og hnýfilyrði, og kaflar hennar
voru sem samdir fyrir útifund. En
hann lyfti málinu upp í æðra
veldi, frá því að vera mál Magees
til að vera málstaður Irlands.
Hann slöngvaði ákæru írlands á
hendur Englandi fyrir siðleysi,
kúgun, þjökun og misrétti beint
framan í valdhafana, sem þarna
voru sjálfir viðstaddir. Og á ræð-
una var hlustað.
Saksóknari ríkisins hafði sjálf-
ur sagt til vegar, hvað óheflað
orðaval snerti og reyndar beinar
svívirðingar, og O’ConnelI hóf
ræðu sína með því að lýsa undrun
sinni yfir því, svo háttsettur
embættismaður skyldi enn hafa á
valdi sfnu slíkt málfar eftir að
hafa umgengizt siðmenntað fólk í
30 ár sem einn úr hópi hinna
sómakæru málflutningsmanna.
„Hvernig getur hann hafa varð-
Framhald á bls. 14
©