Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1977, Page 11

Moshe Dayan kornungur ásamt foreldrum sfnum. I
miðju: Við landbúnaðarstörf i æsku. Til hægri: Árið
1937: Moshe Dayan er kominn í lögregludeild Gyðinga
sem þá heyrði undir brezka herinn. Hann var fljðtlega
yfirmaður deildarinnar.
Valgerður Þóra
BÖRN OG BLÓM
Moshe
Dayan
Framhald af bls. 7
formlega heldur hófu strax skær-
ur. Meðal þeirra var sértrúar-
flokkur, er Drúzar heitir. Hinn
14. arpíl 1948 féll Zorik, bróðir
minn, fyrir kúlu úr liði Drúza.
Okkur tókst að koma f kring fundi
við leiðtoga Drúza. Fór ég með
nokkrum félögum minum að
finna þá. Er Drúzarnir fréttu, að
ég væri bróðir Zoriks urðu þeir
skelkaðir mjög. Héldu þeir, að ég
hygðist hefna bróður mfns og
væru þeir gengnir í gildru. En ég
var ráðinn f því, að láta ekki
tilfinningar mfnar hafa áhrif á
ákvarðanir mínar. Okkur tókst að
fá Drúzana til þess að hætta að
berjast gegn okkur og fór jafnvel
svo, að sumir slógust í lið með
okkur.
Mér var nú falin yfirstjórn her-
fylkis og tók ég því fegins hendi.
Brátt dró til tíðinda. 14. maf lýsti
Ben-Gurion yfir stofnun ísraels-
ríkis. Skipti þá engum togum, að
herir sex Arabarfkja réðust inn f
landið. Þessir herir voru allir
búnir góðum og öflugum vopnum
frá útlöndum. Við vorum hins
vegar léttvopnaðir og áttum ekki
vígvélar, nema nokkra heima-
smfðaða brynvarða bíla og fáeinar
kennsluflugvélar.
Um þetta leyti hafði mér farið
svo fram f sjón, að ég gat farið
allra minna ferða, enda þurfti ég
nú mjög á þvf að halda. Einn
daginn vorum við á ferð. Eg kom
þá auga á brynvagn, sem
Jórdaniumenn höfðu látið eftir. Á
honum var tveggja punda byssa
og þótti mér hér bera vel í veiði.
Við vorum á leiðinni til bæjarins
Lod. Nú datt mér f hug, að við
skyldum koma óvinunum á óvart
og taka Lod með áhlaupi. Kallaði
ég undirmenn mina á minn fund
og sagði þeim þetta; en þeir
héldu, að ég væri ekki með öllum
mjalla. Bærinn var stór, þar voru
margir hermenn, en við illa vopn-
um búnir. Ég spurði einn
vélvirkjann, hvort hann vildi
skreppa með mér spölkorn og
sækja brynvagninn, sem ég hafði
séð fram undan. ,,Já, já“, svaraði
hann, „það er alveg óhætt að fara
með þér“. Sóttum við svo vagn-
inn, gert var við hann og var hann
tilbúinn til orrustu eftir klukku-
tíma. Ég hélt skyndinámskeið í
skotfimi, það stytzta, sem ég
minnist. Svo héldum við áleiðis til
Lod. Við brutum okkur leið inn í
bæinn, æddum gegnum hann —
og náðum honum á okkar vald,
þótt ótrúlegt mætti virðast. Þegar
við héldum aftur út úr bænum lftt
sárir en ákaflega móðir mættum
við fótgönguliðinu. Það var komið
til að taka bæinn en við höfðum
þá tekið af því ómakið. Gátu
fótgönguliðarnir rölt áhyggju-
lausir inn í bæinn og búizt þar
um.
Skömmu eftir þetta var ég
skipaður yfirmaður f allri
Jerúsalemborg. Reyndi þá lítið á
hermennsku mína; voru það
helztu verk mfn að semja við
foringja Araba og Jórdanfu-
konung um ýmis atriði.
1 október 1949 var ég hækkaður
I tign og skipaður yfirmaður
suðurhersins. Upp frá þvf var ég
mjög á ferðinni; fór ég könnunar-
ferðir með mönnum mfnum yfir
landamærin og inn á Sfnafskaga.
Bæði vildi ég kynna mér landið og
enn fremur var þetta ágætt tæki-
færi til þess að komast hjá
skrifstofusetum. Ég hef aldrei
verið gefinn fyrir kyrrsetur.
Eitt sinn um þetta leyti var ég I
veiðiferð með Udi, syni mínum. í
Tel es-Safi, miðja vegu milli Gez-
er og Lachish rákumst við á leir-
ker f fornum vegg. Þau voru heil
og virtust nýleg. Mikið hafði rignt
þarna undan farið og regnið
bersýnilega skolað jarðveginum
frá kerjunum. Eg hélt, að þetta
væru ósköp venjulegar krukkur.
En það kom á daginn, er ég fór
með þær til athugunar, að þær
voru frá nfundu öld fyrir Krists
burð.
Þetta voru fyrstu kynni mín við
ísrael hið forna. Ný veröld
opnaðist mér. Þessar krukkur
voru gerðar af höndum manna,
sem lifðu og störfuðu f landi mfnu
fyrir 3000 árum. Það rann upp
fyrir mér, að alls staðar undir
vegum og húsum, trjám og ökrum
lágu faldar leifar og minjar for-
feðra minna, sem byggt höfðu
landið áður en Gyðingar
flæmdust I útlegðina löngu. Þessi
fundur kveikti með mér mikinn
áhuga á fornleifafræði; hef ég
ekki haft annað tómstundagaman
upp frá þvf.
Árið 1952 fór ég á yfirforingja-
námskeið hjá brezka hernum f
Devizes. Þar var ég vakinn á
hverjum morgni, mér fært te f
rúmið og skórnir mfnir burstaðir
samvizkusamlega. Svona langt
vorum við nú ekki komnir í
ísraelska hernum.
Kennarar og skólabræður mfnir
á námskeiðinu voru kurteisir við
mig en æði fálátir. Flestir þeirra
höfðu gegnt herþjónustu f mið-
austurlöndum og voru þeir engir
vinir Gyðinga. Gat ég lftt við
þessu gert, en hafði mér það eitt
til huggunar, að ég virtist þola
vetrarveðrið mun betur en hinir
brezku félagar mfnir; voru þeir
sfkvefaðir og hóstandi og bjuggu
sig jafnan eins og þeir væru að
fara f heimskautsleiðangur, en ég
var alltaf hinn hressasti. Bret-
arnir urðu heldur vingjarnlegri,
er dró að lokum námskeiðsins.
Höfðu þeir þá komizt að þeirri
niðurstöðu, að ég væri ekki svo
bölvaður. Eignaðist ég svo nokkra
kunningja meðal þeirra og
skiptumst við á skeytum, eftir að
ég kom heim. En námskeið þetta
varð mér að ýmsu gagni. Kynntist
ég þar viðhorfum Breta og
hernaðarlist þeirra.
I desember þetta sama ár var ég
skipaður yfirmaður framkvæmda-
ráðs herstjórnarinnar. Um þetta
leyti hafði liðsforingjum fækkað
nokkuð í hernum frá því, sem var
I sjálfstæðisbaráttunni. Nýir liðs-
menn voru flestir óvanir hernaði
og þurftu langrar þjálfunar.
Flestar herdeildir voru fámennar
og illa vopnum búnar.
1 ársbyrjun 1953 fóru Arabar að
færa sig upp á skaftið og lögðust f
skærur og hermdarverk. Okkar
menn fóru aftur á móti hefndar-
ferðir yfir landamærin. Stundum
sneru herdeildir okkar aftur, er
einn eða tveir menn voru fallnir
og fáeinir særðir, þótt þeim hefði
ekki tekizt ætlunarverk sitt. Ég
gerði það þá að reglu, að
framvegis yrðu afsakanir ekki
teknar til greina, nema
helmiiigur liðs a.m.k. hefði fallið f
herferðinni.
I desember 1953 varð ég for-
maður herforingjaráðsins. Ég
hófst þá handa um það, að brúa
bilið milli yfirmanna og óbreyttra
hermanna. Ég dró úr öllum
serimónfum og viðhöfn,
einfaldaði starfshætti hátt settra
foringja og skipaði unga en
strfðsvana menn úr sjálfstæðis-
baráttunni í mikils háttar stöður.
Ég fékk aðstoðarmanni sjálfs mín
annað starf og bjóst sjálfur um í
herbergi hans. Ég sneyddi bæki-
stöðvar mfnar öllum íburði; vildi
Framhald á bis. 16.
„Mamma, ég fann þessi fallegu
blóm handa þér í klóakinu, er
ekki skrftið að þar skuli vaxa
svona falleg blórn?" spurði gló-
hærði hrokkinkollurinn mömmu
sfna um leið og hann rétti henni,
fullur stolts, fallega útsprungnar
sóleyjar með dökkgrænum, safa-
ríkum leggjum.
„Frægt franskt skáld skrifaði
einu sinni ljóð um blóm sorans;
það er svo skrftið, að einmitt úr
skítnum koma oft fallegustu
blómin. Kvæðið heitir á útlenzku
„Les Fleurs du mal“, minnar mig“
sagði mamma hugsandi.
Þau röltu áfram eftir túninu,
framhjá klóakinu, yfir túnið, sem
var að skjóta upp nýgræðingnum
eftir harðan vetur. Sumarið var
alls staðar að skjóta upp kollin-
um, brumið á hálfvisnum trjánum
lét ekki á sér standa og fuglarnir
sungu um allt. Daginn áður höfðu
þau fundið hreiður ofar í túninu
með stærðar eggjum grænum að
lit með svörtum dflum. Það mun-
aði einum að þau hefðu stigið á
hreiðrið og brotið eggin. Þau gizk-
uðu á að þetta væru spóaegg. Þau
gengu lengra áfram, framhjá
hreiðrinu og á leiðinni heim
höfðu þau gætt þess að koma ekki
nálægt hreiðrinu svo að fuglinn
fældist ekki frá eggjunum sfnum.
Nokkrar telpur voru með f hópn-
um. Þær höfðu lært Ijóð í skólan-
um um veturinn eftir Þorstein
Erlingsson um fuglana, sem eru
að berjast við hörð, íslenzk vor og
sem biðja mennina ásjár að láta
börnin sfn smá f friði. Allt þetta
fléttaðist saman við lfðandi stund
og náttúruundrin, sem hvarvetna
blöstu við f einfaldleik sfnum. En
hvað það virtist samt einfalt fyrir
fuglana að liggja á eggjunum sfn-
um nægilega lengi þar til ungarn-
ir skriðu úr þeim og síðan þurftu
foreldrafuglarnir aðeins að kenna
ungunum að fljúga skamma hríð,
til þess að þeir gætu sjálfir orðið
sjálfstæðir fuglar og gætu flogið
út í hinn stóra heim. Ef mennirn-
ir bara hefðu vængi og gætu flog-
ið burt frá foreldravandamálum,
Framhald á bls. 15