Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1977, Blaðsíða 3

Frösögn Skúla fögeta sjölfs af svaðilförinni sem varö
Grími Thomsen yrkisefni.
Jön Kristvin Margeirsson töksaman.
Það er vart umdeilanlegt, að
Skúli Magnússon landfógeti hef-
ur verið mestur ferðagarpur
þeirra manna, er íslendingar
telja þjóðhetjur sinar. Því er það
mjög að vonum, að ferðalög hans
urðu íslenzku skáldi að yrkisefni.
Grímur Thomsen hefur á
ódauðlegan hátt lýst einni sigl-
ingu Skúla milli Danmerkur og
íslands og segir í kvæðinu, að sú
för hafi verið hin fjórtánda. Slík-
ar ferðir voru einatt hin mesta
þrekraun, þar til vélarorka leysti
seglbúnað af hólmi og gafst þá
ósjaldan tækifæri til að reyna á
karlmennsku og æðruleysi. Þetta
er og uppistaða i kvæði Grims.
Farkosturinn lendir í ofviðri og
allir láta hugfallast nema Skúli.
Einu sliku ferðalagi hefur Skúli
lýst sjálfur og var sú ferð farin á
síðasta fjórðungi ársins 1756.
Skúli átti á þessum árum í harðri
baráttu við Hörmangarafélagið og
urðu Hafnarferðir hans þá tiðar.
Á árunum 1751— 56 fór hann á
hverju hausti til hafnar, nema
árið 1754, og dvaldist þar til vors.
í marz árið 1756 var skipuð nefnd
til að rannsaka deilur hans og
íslendinga almennt við Hörmang-
arafélagið, og var þá í fyrstu
ákveðið að kyrrsetja Skúla í
Kaupmannahöfn vorið og sumar-
ið 1756, svo að hann væri jafnan
til taks, ef nefndina vanhagaði
um upplýsingar. Ber Skúli sig illa
i bréfum sinum vorið 1756, en vill
þó heldur vera kyrr en fjand-
menn hans eigi því að fagna að
mina
reisu
■Jl.
MQW-
haínar
1756”
„dansa á fráverandi hræi“ eins og
hann kemst að orði i bréfi til
Magnúsar Gislasonar amtmanns
7. mai þetta ár. Skúli er opinskár í
þessu skrifi og minnist þess, að
Magnús amtmaður hafi látið sér
þau orð um munn fara á Alþingi,
að ,,af engum hefur ísland haft
betra en Skúla og af engum kann
að hafa verra.“ Skúli heitir þvi í
bréfi sinu* að seinni hluti þessara
ummæla skuli vera sér „minis-
stæð hugvekja" og að hann skuli
„biðja guð sífelldlega að slíkt ei
skuli ske“ og kveður það ásetning
sinn að „deyja íslandi ærlegur.“
Það varð úr, að Skúla var leyft
að fara til íslands um sumarið, er
nefndin hafði spurt hann spjör-
unum úr. Dvöi hans á íslandi varð
stutt að þessu sinni, enda var hon-
um ætlað að koma aftur til Kaup-
mannahafnar með vetrinum.
Hann sigldi frá Reykjavik rétt
fyrir miðjan oktober og kom til
Hafnar um átta vikum síðar. Um
þetta ferðalag hefur Skúli skrifað
frásögn þá sem hér fer á eftir.
Fyrirsögn hans er „Um mina
reisu til Kaupinhafnar 1756“.
Ferðasaga Skúla.
Þann 13-da oktober gékk ég til
skips I Reykjavík á húkkort-
unni Friðriksósk fört (undir
stjórn) af skipper Mörk.
Þann 15-da, — komist út af
höfninni og vestur á Flóann.
Þann 16-da, 17., 18. og til 22., —
slfellt suðaustan stórviðri og á
Framhald á bls. 16.
Grímur Thomsen
SKÚU FÖGETI
Þrekvaxnar eltir um íslands haf
öldurnar Góu stormur;
hafskipið faðmar og færir í kaf
fláraður Miðgarðsormur.
Brýtur kjölur i bylgjum hrygg,
svo bárurnar sáran stynja.
en laushentur Ægir lætur á brigg
löðrunga þétta dynja.
Ránar dætur fljúga á flaust,
faldinum hvíta hreykja,
og allt sem á þilfari liggur laust.
lafandi tungum sleikja.
Rifna þá voðir og slitna þá stög,
stengur og viðir molast,
fyllir knör og f freyðanda lög
fjórir af hásetum skolast.
En hinir leggjast í búlka á bæn,
þó bænahald sé þeim ei tamast;
skipstjóri æðrast og grenjandi græn
gjálpin á súðinni hamast.
Hann Skúli fógeti á farinu var,
ferðunum Hafnar vanur;
í fjórtánda sinni frægan bar
festar um hafið svanur.
Brá eigi Skúla þótt gnötraði gnoð,
á grönina mundi hann bíta;
í litklæði fór hann og studdist við stoð
stórhöfðinglegur að líta.
gildur á velli og gildur í lund
gulls var hann skrýddur baugum,
Fróða skein honum mjöliðá mund
og móðurinn út úr augum .
Til skipverja kallaði Skúli snjallt:
„Skreiðist þiðfram úrbælum;
heitt er í vfti, þó hér sé kalt.
og hættið þið öllum skælum."
„Þið munið fá að súpa á sjó,
þótt sitjið og bælið fletið.
og háttunum ná f helvfti, þó
þið hjarið á meðan þið getið."
Við kenningu þessa brá þeim f brún
og byrstir þutu á fætur,
þeir sinntu nú ekki, þótt hlunna hún
hömpuðu Ægis dætur.
Þeir hertu á stögum og hirtu nú ei,
þótt hörundið tæki af lófum;
en Skúli stóð sjálfur við stýri á fley
og stýrði þvf undan sjóum.
Slotaði rokinu og stilltist dröfn,
stormurinn vará enda, .
og Vfkur að endingu heilum í höfn,
heppnaðist þeim að lenda.
Mælti þá Skúli: „Þið skilduð ei gjör,
hvf skrautlega var ég klæddur,
meðan að öldurnar knúðu knör
og kuggurinn stundi mæddur.
Þótti mér Rán heldur halda sér til
með höfuðtrafinu bjarta,
og gera vildi ég gyðjunni skil
og gegn henni Ifka skarta."
„ En — hefðum við átt að sökkva f sæ,
sýna það vildi eg ef okkar
ræki á fjörur af hafi hræ,
að hunda það væru ekki skrokkar."