Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1977, Blaðsíða 9

Til vinstri: Lizzie
Ashe býr t ellinni
( þessu steinhúsi
og hefur hvorki
rafmagn né vatns-
veitu. Hjá Lizzie
hanga þrjár
myndir á vegg;
ein af Jesús Kristi,
ein af John F.
Kennedy og ein
af bróður hennar,
sem varð fræg
hetja í páskaupp-
reisninni 1916.
Til hægri: Fisk-
veiðar eru stund-
aðar frá Dingle-
skaga og hér eru
þrír sjómenn að
hressa sig á barn-
um hjá Jonnic
Frank Sullivan
eftir árangurslít-
inn veiðitúr.
brjósti mér. Ég er írskur í aðra
ættina. Mamma min er fædd í
Cork og ég var á sumrin þegar ég
var lítill, í Eest Clare ekki ýkja-
langt fyrir norðan. Ég var kallað-
ur Brian Ög, hinn ungi Brian —
og líka Brian Boru, en ég var
mjög uppmeð mér af því, af því
það var sama nafnið og 11. aldar
stríðshetja frá Munster hét. Hann
hiaut síðast konungstign.
Síðan hefur mér verið tíðhugs-
að um írska þjóðtungu og ensk
áhrif á hana. Ég man vel tignar-
legan hljóm hennar frá því ég var
lítill. En John Hanifa talaði ai'ls
ekki það mál, sem ég mundi eftir.
Það eru um 70.000.- manns á öllu
írlandi sem tala enn hina upp-
runalegu írsku.
Hvað gat valdið þessu? írska
þjóðin átti sínar eigin bókmennt-
ir tveim öldumá undan Englend-
ingum.
Ef til vill var upphafið að þessu
árið 1014, þegar nafni minn Brian
Boru lét lífið í orustunni við Clon-
tarf og hrakti víkingana frá völd-
um í írlandi. Eftir hans dag var
enginn nógu voldugur írlending-
ur til að sameina þjóðina. Árið
1169 réðust engilsaxneskir vík-
ingar inn í landið og þá hófst á ný
valdabarátta Ira. Þeir réðu
ríkjum í 400 ár og áttu i stöðugum
orustum við ensku krúnuna. En
þeir tóku upp irska siði og hætti
írsku konunganna.
í Corca Dhuibhne urðu hroða-
leg manndráp í nóvember 1580.
Þá fengu kaþólikkar í Desmonds
spánskar og ítalskar hersveitir
sér til hjálpar 600 manns að tölu.
Þeir voru allir sigraðir i Fortress
of Gold í Dún an Óir. Lýsing Grey
lávarðar á verknaðinum til Elísa-
betar drottningar hljóðaði eitt-
hvað á þessa leið:
„Ég lét menn mína afvopna þá.
Síðan setti ég á fót aftökusveit og
þessir 600 útlendingar voru allir
teknir af lífi .. .“ Yfirmaður af-
tökusveitarinnar var Sir Walter
Raleigh. Hann var heiðraður með
40.000 ekrum af irskum landi fyr-
ir verknaðinn. Næstu öld var ír-
land þjakað af hroðalegum upp-
reisnum og ruddalegum gagnárás-
um. írsk menning og þjóðtunga
drukknaði í sínu eigin blóði. Jarð-
ir írskra lávarða voru teknar af
þeim og írsk skáld voru hrökt út í
sárafátækt. Þúsund ára gamlar
þjóðsögur og rímur voru sagðar
mann fram af manni á sveitabýl-
unum. Þjóðtungan var aðeins töl-
uð yst á vesturlandinu, en þar var
fólkið of fátækt og hrjáð til að
geta staðið í orustum.
í Dunquin, vestasta bænum á
írlandi, fóru ég og konan min,
Linda að nema irska tungu. Það
fyrsta sem við lærðum var irsk
bæn. „Dias ’ Muire dhuit — Guð
og Maria séu með ykkur", sagði
Micheál O Duláane.
„Dias ’Muire dhuit agus Pádrig
— Guð og María og Patrick", svar-
aði ég og krakkarnir í skólanum
hlógu að enska hreimnum hjá
mér.
„Hafðu ekki áhyggjur af þessu.
Þau gerðu ekkert annað en hlæja
af írskunni minni fyrst." sagði
Micheál. Hann er kennarinn í St.
Gohnet’s National School i
Dunquin. Skólaherbergið er frið-
samlegt á að líta og erfitt að
imynda sér að fyrir tveim árum
siðan urðu mikil átök í St.
Gobnet’s sem opnuðu augu allra
fyrir mikilvægi þess að vernda
írska þjóðtungu.
Arið 1970 lokaði stjórnin skól-
anum í Dunquin. „Þá hófust átök-
in“, sagði Micheál. „Fólkið í
Dunquin talar hreinustu írskuna
i landinu. Þvi skyldum við ekki
senda nemendur okkar til
Dunquin til að viðhalda og læra
málið okkar. Skólinn var opinn á
kostnað fólksins sjálfs og ég kom
frá Kildare sem sjáifboðakenn-
ari.“ Mótmælendur frá Gaeltacht
gengu til Dublin og hófu mót-
mælasetu fyrir utan þinghúsið í
Dublin. Mecheál og aðrir for-
sprakkar voru settir í fangelsi.
„Þetta olli mikilli óglu. Fólkið
átti erfitt með að horfa upp á
landsmenn barða og setta í tukt-
hús fyrir það eitt að vilja viðhalda
þjóðtungu sinni. Við réttarhöldin
neitaði fólk að tala annað en irsku
svo það varð að túlka fyrir dómar-
ann. Niðurstaðan varð sú, að írsk-
an væri ekki „opinbert mál.” Við
segjum irskuna vera sálina í okk-
ur og við eigum erfitt með að
halda líkama og sál sarnan."
Árið 1973 kom ný stjórn til
valda. Eitt af fyrstu verkum
hennar var að opna aftur skólann
i Dunquin. Micheál var kallaður
kennari.
„Foreldrar eru farnir að senda
börn á eigin kostnað út um landið
til að læra írskú og búa með fólk-
inu úti á landi. Við ætlum að veita
styrki til að heilir bekkir og kenn
arar geti farið og búið úti á landi
um mánaðartíma,” segir Micheál.
Um leið og Micheál er að Ijúka
máli hljómar írskur söngur frá 30
krökkum frá Dublin úr næstu
kennslustofu. Ég skil ekki orð.
Kona Micheáls, Aine, býður
okkur upp á írskan mat um kvöld-
ið, hafrasúpu með graslauk og
mjólk, kjúklinga með ferskum
sveppum og sveitaost úr mjólk
framhald á bls. 12
Vandantál mannlffs á Dingleskaga eru mörg, en eitt það
alvarlegasta er, að unga fólkið flytur á brott, einkum til
Englands. Skemmtanalff er lítið, en áður þandi þessi
aldni Iri harmonfkuna á böllunum.
®