Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1977, Side 13

MATA
HARI
var tekin af lífi
fyrir 60 árum
en frægð hennar
lifir
Enn er dularfullur ævintýrablær yfir
sögunni af Mata Hari. Er 100 ár voru
liðin frá fæðingu hennar, var afhjúpuð
stytta af henni í fæðingarbæ hennar,
Leeuwarden norðarlega í Hollandi.
Og jafnvel þann dag bárust ferða-
skrifstofunni þar bréf, sem ýmist for-
dæmdu hina frægu „óheillakonu" eða
lofsungu hana.
Hinn fagri njósnari í hátindi frtagOar sinnar.
Styttan af Mata Hari, sem nú hefur
verið sett upp f fœSingarbœ njósnar-
ans, Leeuwarden f Hollandi.

60 árum eftir að Mata Hari féll
frammi fyrir franskri aftökusveit
eru menn enn ekki á eitt sáttir
um það, hvers konar hlutverk
hún lék. Sú skoðun mun vera al-
mennust í heiminum, að Mata
Hari hafi verið austurlenzk dans-
mær, sem hafi gerzt njósnari fyrir
Þjóðverja í fyrri heimsstyrjöld-
inni.
En var Mata Hari i reyndinni
njósnari eða flæktist hún óafvit-
andi inn í net njósna og undir-
ferla? Nýjar upplýsingar eru enn
að koma fram og gera málið að-
eins enn dularfyllra.
Hún fæddist 7. ágúst 1876 og
var skirð Margaretha Geertruida
Zelle. Hún var enn í skóla, þegar
foreldrar hennar skildu, og
frænka hennar I Utrecht tók hana
að sér og ól hanan upp. Að lokinni
skólagöngu var hún kennari um
hrið. En hún var 18 ára að aldri,
er hún svaraði hjónabandsauglýs-
ngu, sem höfuðsmaður í nýlendu-
her Hollendinga hafði sett í dag-
blað. Hann hét Rudolph MacLeod,
Hoilendingur af skozkum upp-
runa, og var tuttugu árum eldri
en hún.
Hann valdi hana úr hinum
mikla hópi, sem svaraði auglýs-
ingunni, og brúðkaupsveizlan fór
fram í ameríska hótelinu i
Amsterdam. Þau héldu til hol-
lenzku Austur-India og eignuðust
tvö börn — annað var drengur,
sem sagður var hafa verið drep-
inn með eitri af hefnigjörnum
þjóni, en hitt var stúlka, sem dó
21 árs gömul í Hollandi.
Hjónaband þeirra MacLeods
ieystist upp, og Margaretha sneri
aftur til Hollands — án fram-
færslueyris fráskilinnar konu.
Hún varð að vinna fyrir sér sjálf
og freistaði gæfunnar á leiksvið-
inu. 13. marz 1905 kom hún fyrst
fram opinberlega sem dansmær í
París og vakti glfurlega hrifn-
ingu. Hún tók upp nafnið Mata
Hari sem er indónesíska og þýðir
„Auga dagsins“, og það komst
brátt með stærsta letri á íeikskrár
leikhúsa um alla Evrópu, frá
Olympia i París til Scala i Mílanó.
Mata varð goðsagnapersóna og
átti elskhuga og aðdáendur á æðri
stöðum. En hún hafði þá áráttu að
segja hinu og þessu fólki alls kon-
ar sögur og virðst hafa talað
meira en heppilegt var fyrir hana.
Kennari hennar i Leeuwarden,
sem dó fyrir fáum árum, minntist
þess, að Margaretha hefði haft
„furðulegt hugmyndaflug" og
„búið til leikrit, leiki og sögur
fyrir hin börnin“.
Þegar Margaretha fullorðnaðist
þroskaðist imyndunargáfa henn-
ar einnig, og hún tók að lifa enn
meira i sinum imyndaða heimi.
Hún virtist ekki geta greint á
milli hvar hugmyndaflugið end-
aði og raunveruleikinn tæki.við,
og það var hennar ógæfa. Hún var
ásökuð um að fara með hreinar