Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1979, Page 3

háðinu var beint að andatrúnni, Bræðingn-
um, síðferðinu eða kvenréttindakonqm.
Um það ber þeim saman, sem muna, að
nokkrir þjóðkunnir menn voru skopstældir
svo vel, að allt ætlaði um koll að keyra at
hlátri og lófataki. Að sögn leikhúsgesta sem
minnast þessar leiksýningar, voru þeir Einar
Hjörleifsson, Guðmundur Finnbogason,
Jón Þorkelsson og Klemens Jónsson
ettirminnilegast skopstældir. Þegar rödd
Hannesar Hafstein barst frá „furðuströnd-
um“, hafði farið mikill kliður um salinn. Svo
vel var hún stæld, að sumir töldu trúlegt (þó
ótrúlegt mætti teljast) aö Hannes heföi
sjálfur verið þar. Aldrei upplýstist hver
röddina stældi, en ekki mun neinn vafi á, að
það hafi verið Andrés Björnsson. Það atriði,
sem mest hneykslaöi var, er William Stead,
hinn heimsfrægi miðill, sem dáið hefði
hetjudauða, þegar Titanic fórst ári áður kom
fram sem draugur. Þá var kirkjurækiö fólk
ekki sátt við það, er séra Einar var færður i
hempu þekkts bankamanns, sem tekið hafði
prestsvígslu. Um þetta atriði áttu sér staö
orðaskifti milli prófessoranna við Háskólann,
sem lengi var minnst innan veggja hans. En í
þeim orðaleik sneri próf. Haraldur Níelsson
máli sínu til próf. Siguröar Sívertsen:
„Myndir þú, séra Siguröur, geta hugsað þér
aö hafa lánað þína hempu og kraga til slíks
leiks?" Þá var séra Siguröur ekki seinn til
svars, og va_r fljótmæltur. „Nei, guð
almáttugur hjáípi mér.“ Þekktur embætt-
ismaður, sem þá var á unga aldri, minnist
þess enn í dag, er foreldrar hans komu heim
af sýningunni, að faðir hans hló ennþá hátt
og glatt, en móöir hans átti ekki nógu stór
orð um þaö, hve hneykslanlegur leikurinn
væri.
Lögreglu8tjóri bannar
fleiri sýningar
Næsta dag uröu þeir, sem keypt höföu
aðgöngumiða á aöra sýningu fyrir
vonbrigðum. Fáum klukkutímum áöur
en sýning átti aö byrja kom tilkynning
um það, aö lögreglustjórinn heföi
bannaö sýningu leiksins.
Vegna þessa banns, og eftirkastanna,
hefur meira veriö rætt um þennan leik en
annars hefði orðið. Bannið við fleiri
sýningum á leiknum var sett eftir kröfu
Einars Hjörleifssonar, skálds. Þá kröfu var
talið, að Guðmundur Flnnbogason hafi
stutt. Enda er það sýnilegt á blaðaskrifum
hans, að hánn fordæmir þetta leikform
harðlega.
Á fundi í Studentafélaginu, sem haldinn
var um þetta mál, uröu harðar umræður
um leikinn og banniö. Þar veittist Gísli
Sveinsson mjög að Guðmundi og þeim,
sem ekki þyldu slíkt græskulaust gaman.
Hann hélt því fram, að viöbrögö Guö-
mundar á sýningunni hefðu sýnt, að hann
Iðnó — þar var leikurinn sýndur.
kynni aö meta skopið, þar til þaö næöi til
hans sjálfs. Sveinn Björnsson taldi, aö
ekki heföi verið rétt af bæjarfógeta að
banna leikinn, og aðrir töldu, að mjög
óformlega hefði verið staðið að banninu,
þar sem fógetaréttur heföi ekki verið
settur til aö .fjalla um þaö, bæjarfógeti
heföi ekki'séö leikinn, né lesið og sá, sem
mest hefði hneykslast á honum heföi
heldur hvorki heyrt hann né séö.
Eftir þennan fund mögnuöust deilur í
bænum um leikinn. Margir lágu Einari
Hjörleifssyni á hálsi fyrir það að láta
sýninguna ekki afskiptalausa, en margir
tóku málstað hans. Því varð ekki neitað,
aö hann persónulega og mál, sem honum
voru hugstæðari en flestum öðrum, var
þungamiöjan. Hann hafði öðrum fremur
barist fyrir einingu Stjórnmálaflokkanna
um stjórnarskrármáliö, og leitt saman
forystumenn úr Heimastjórnarflokki og
Sjálfstæöisflokknum, sem áður höföu
staðið í hatursfuliu stríði. Hitt aðalvið-
fangsefni leiksins, var andatrúin, sem
Einari var heilagt mál. Ekki síst særöi þaö
Einar, að flestir þeirra stúdenta, sem að
leiknum stóðu og léku, voru prestssynir
eða guðfræðinemar. Ekki mun það hafa
farið fram hjá honum án sárinda, að sonur
eins vinar hans og samherja var fljótlega
nefndur einn af höfundunum, en þaö var
Sigurður frá Vigur, síðar sýslumaöur.
Seinna fór Sigurður ekki leynt með það,
að hann hefði að mestu samið-drauga-
senuna.
Tveir aðstandendur
eru enn á lífi
Það hefur verið tafsamt verk að ná
heimildum um þetta mál. Aðeins tveir
menn, sem voru í innsta hringnum eru
enn á lífi, þeir Valgeir Björnsson,
fyrrverandi hafnarstjóri og Sígurður
Thoroddsen, verkfræðingur. Valgeir
Björnsson var hvíslari, og fylgdist vel með
leiknum og undirbúningi sýningar. Hjá
honum kom í leitirnar samtímaafrit af
leiknum, og í þaö hafði hann skrifað
hlutverkaskrá, sem flestum var annars
Sjá nœstu
síöu A
Sigurður Thoroddsen verk- Valgeir Björnsson verkfræð-
fræðingur. ingur.
Þeir cru einir eftir lifandi af aðstandendum fiimleiksins.
Jón Magnússon lögreglustjóri,
sem fenginn var til að banna
frekari sýningar á flimleikn-
um.
Sveinn Björnsson forseti var
meðal þeirra, sem tóku til máls
á Stúdentafélagsfundi um flim-
leiksmálið.
Benedikt Sveinsson alþingis-
maður. Hann var ásamt fleiri
virðulegum mönnum í stjórn
Stúdentafélagsins 1913.