Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1979, Qupperneq 4

BÆTT HEILSA - BETRA LIF
Þættir um sjúkdóma, lækningar og fyrirbyggjandi
aðgerðir Eftir Dr. Michael Halberstam
Eins og ailir vita er tekið hafa bílpróf
eru mönnum settir allstrangir kostir til
pess að fá ökuréttindi: sjón peirra er
mæld og peir skikkaðir til að nota
gleraugu við akstur ef hún pykir ekki
fullnægjandi, peim er gert aö læra
flóknar reglur um akstur og umferð, og
peir verða að sýna pað í verki aö peir
hafi stjórn á bíl viö flestar aöstæöur.
Það hafa líka margir mátt reyna á
sjálfum sér, aö pungar refsingar liggja
við pví að aka undir áhrifum áfengis.
En pað er oftar hættulegt aö aka en
einungis pegar maöur er drukkinn.
Menn geta verið undir sterkum og
hættulegum áhrifum af ýmsum toga,
öörum en áfengisáhrifum. Þau áhrif er
hins vegar yfirleitt erfitt eöa ógerlegt að
mæla, og viö peim eru engar varnaðar-
ráðstafanir af hálfu hins opinbera; par
verður hver aö reyna aö hafa vit fyrir
sér. Ég á viö pað t.a.m. pegar menn
setjast undir stýri og aka af stað æstir á
geðsmunum, svo annars hugar, ein-
hvern veginn og einhverra hluta vegna,
að peir geta ekki gefið akstrinum eins
mikinn gaum og pyrfti.
Ég get nefnt nokkur dæmi um fólk
hættulegt undir stýri og flestir munu
geta rifjað upp einhver fleiri: maður
sem rýkur af stað í vinnuna aö morgni
strax eftir hörkurifrildi viö konu sína,
kona sem getur ekki um annað hugsað
en pað aö maðurinn hennar var að
krefjast skilnaðar, maður sem missir
húsiö sitt undir hamarinn ef hann kríar
ekki út lán í dag — en getur meö engu
móti ímyndaö sér hvar hann ætti aö fá
pað, háskólanemi sem er á leiðinni í
míkilvægt próf og kvíðinn mjög, pví
hann er illa undirbúinn, maður sem er
eru pannig skapi farnir að peir skeyta
yfirleitt lítt um reglur, boö og bönn, og
rétt annarra. Þeir eru duttlungafullir,
bráðlyndir (t.d. fljótir að ýta á flautuna
ef eitthvað ber út af), verða yfirleitt
ópolinmóðir er peir veröa að stanza og
bíða viö umferöarljós, peim veitist afar
erfitt aö umbera galla annarra, og reyna
jafnvel alls ekki að umbera pá enda pótt
peir séu sjálfir haldnir sömu göllum, og
eru yfirleitt tillitslausir bæði við farpega
og aðra ökumenn.
Því miöur er ekki hægt að meina
slíkum mönnum að aka bíl pótt peir séu
bæöi hættulegir sjálfum sér og öðrum.
Þaö veröur víst bara aö reyna að vara
sig á peim.
En menn veröa seint of oft áminntir
um pað að aka hvorki undir áhrifum
áfengis né sterkra geöshræringa.
Maður kynni aö mæta öðrum ökumanni
líkt á sig komnum. Fólk er aö láta lífið af
pessum sökum á hverjum einasta degi,
hundruöum púsunda saman á ári.
hræddur um að missa vinnuna senn
hvað líður, o.s.frv. Fólki sem á við slík
vandamál eöa pvílík að stríða hlýtur aö
veitast erfitt að hafa allan hugann við
aksturinn og mætti raunar kallast gott
ef menn heföu pó ekki væri nema
hálfan hugann við hann. Þaö er vitan-
lega stórhættulegt aö aka í slíku skapi.
Að vísu eru hætturnar svolítið misjafnar
eftir geöshræringunum. Sem ökumaður
svartsýnn og punglyndur verður hann
sljórri og viðbrögð hans öll seinni en
ella; sé hann reiður og æstur pverr
honum á hinn bóginn dómgreind og
varkárni.
Okumaður í uppnámi
er lífshættulegur
I Bandaríkjunum fór fram athyglis-
verö könnun um petta efni. Rætt var viö
ættingja, vinnuveitendur og kunningja
25 manna er látizt höföu í bílslysum allir
undir stýri, og var ætlunin aö komast aö
raun um hugarástand hinna látnu rétt
fyrir slysin. Þaö kom á daginn, að 92%
peirra mundu hafa verið í óvanalegri
geöshræringu er slysin urðu, mismikilli
en sumir svo æstir aö peir voru gersam-
lega ófærir um pað að aka bíl örugg-
lega. Til dæmis hafði einn verið í slíku
uppnámi aö hann gat ekki beöið pess
við gatnamót að járnbrautarlest færi
hjá: pað voru 100 vagnar í lestinni en
pegar 70 voru komnir framhjá missti
maöurinn polinmæðina gersamlega,
bakkaöi allt í einu nokkurn spöl, skipti
síðan um gír, steig bensíniö í botn og ók
á fleygiferö á lestina.
Ástæðan til pessa æsings var sú, að
stúlka hafði sagt honum upp.
Nærri helmingur ökumannanna í
pessum hópi hafði annað tveggja verið
punglyndur eða reiður pegar slysin
urðu. 60% peirra drukku svo mikið að
Það háði peim í starfi og félagslífi og
heilsu peirra sömuleiöis. Attu peir pað
sameiginlegt, aö peir voru jafnvægislitl-
ir, pjáðust af streitu og veittist erfitt að
létta henni af sér meö eölilegu móti.
E.t.v. eru peir pó hættulegastir sem
Finnbogi Hermannsson, Núpi
í nafni
sauðkindarinnar
Þá er upp runnin sú tíð að
gengur maöur undir manns hönd
að afneita uppruna sínum í sauð-
kindinni. Svo langt ganga ofsókn-
ir á hendur skepnunni aö nálgast
kynpáttafordóma í öðrum lönd-
um. Alls kyns hyski sem drollað
hefur í Evrópu og annars staöar
kemur heim og oröið „gúrmeyjar“
og keppist viö aö úthúöa sauð-
kindinni og pví sem hún gefur af
sér.
Allt fram undir seinna stríö var
sauðkindin útgangspunktur
mannlífs á íslandi. Gott ár fyrir
sauöskepnu pýddi framhaldslíf
hjá mannskepnu. Fellivetur pýddi
líka hordauða á vori meö mönn-
um. Út um gluggann sem ég er aö
skrifa petta er dæmigerö sjávar-
gata ísaldarjökuls. Freömýrar og
grjóttögl. Þó móar í græna bletti
inn á milli, rækt og órækt. Þarna
Þrífst sauöfé meö ágætum og
litlum kostnaöi. Þaulsannaö er, aö
par sem slíkar snapir er upp á aö
bjóöa er sauðkindin sú allra ypp-
arsta skepna sem völ er á. Þess
vegna er pað umrædd skepna
sem menn hafa sér til viöurværis
hvort heldur tekur aö nálgast
heimskautabauga eöa eyðimerk-
ur. Því hafa menn orðið varir viö
skyldleika með pjóöum sem
hokra aö pessari skepnu og hefur
sýnt sig ýmsum skikk pó hvorug-
ur hafi vitaö um hinn.
i fyrndinni og áöur en peir fóru
aö veita vatni á eyðimerkur gengu
Gyöingar viö sauöfé. Var pví
augljóst mál, aö dæmisögur Jesú
Krists af daglegu amstri manna í
sauðlandinu Galíleu fjölluöu um
sauöfjárbúskap. Þar er ein dæmi-
sagan dæmisagan af góöa hiröin-
um. Það hét smali eöa sauöamað-
ur á vora tungu. Þótti sagan
athyglisverö lesning á íslandi upp
úr miðri sextándu öld, pegar
biblíur tóku aö berast á móður-
málinu frá Hróarskeldu. Er hér ef
til vill komin enn ein skýring
hvers vegna sióskipti gengu pó
petta snuröulausara fyrir sig en
með mörgum öðrum pjóöum sem
eigi báru virðingu fyrir sauðkind-
um.
Til pess tíma aö Oddur
Gottskálksson tók að starfa aö
undergroundpýðingum á biblí-
unni undir kýrrössum í Skálholti,
haföi latínulausum sauófjár-
ræktarbændum runniö í brjóst
undir sönglistinni viö fractio
panis (brot brauösins), pá sungiö
var agnus dei qui toilis peccata
mundi og enn hjá katólskum í
prígang viö sama tækifæri. Þvert
á móti porruöust menn allir upp
viö aö heyra sauöfé blandaö í
málið og hófu aó skýra biblíuna
skv. eigin reynslu sbr. kallinn sem
ekki gúteraði annaö en aö guös-
lambiö síöan í fyrra væri nú oröiö
veturgömul ær og gerði athuga-
semd í miöri athöfn.
Svo vikiö sé aftur aó pjóðum
sem tengja uppruna sinn auöfé,
pá er svo mikiö vist, að menn sem
kynnst hafa báöum pjóöflokkum
íslendingum og gyöingum og
minnst hefur veriö á áöur, telja sig
heyra samhljóm í frumstefi
beggja er lýtur aö sauöajarmi.
Vitna ég par til ónefnds guöfræó-
ings og hálærös manns í
semítískum fræóum.
Þess sér og staó í bókmenntum
fyrri tíðar aó vegur sauöskepnu
var meiri en nú. í Grettissögu á
hrúturinn Hösmagi aóild aó örlög-
um peirra bræóra, Grettis og
llluga og heldur peim paról í
Drangey par til yfir lýkur. „Hann
var hösmögóttur aö lit, og
hyrndur mjög.“ „Af honum geröu
peir mikiö gaman, pví hann var
svo spakur, aö hann stóö fyrir úti
og rann eftir peim par sem peir
gengu. Hann gekk til skála á
kvöldin og gneri hornum sínum
viö huröina.“ Þáttur fléttunnar
sem Hösmaga vió víkur gengur
svo upp, er banamenn peirra
bræóra, drepa á dyr, en peir halda
hrútinn. Og mælir lllugi paö oft er
í vitnað: „Knýr Hösmagi huró,
bróðir.“ „Og knýr heldur fast,“
sagöi Grettir, „og heldur ópyrmi-
lega.“ Og í pví brast hurðin sund-
ur.