Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1979, Blaðsíða 13

hafa notað sem efniviö. Sú stefna, sem
Einar aðhylltist, viidi helst rúma allt: Hafa
fagurfræðilegt gildi, byggja á bók-
menntalegri frásögn og hafa umfram allt
táknrænt gildi. Talaö var um, að listin yrði
á þennan hátt „fjöltækari". Einar blandar
saman þrívíðri mótun og lágmyndum og
segir sjálfur í ritum sínum: „í mínum
augum er listgrein því aöeins heilsteypt,
að hún meir eða minna samtímis innifeli í
sér eitthvað af eöli annarra lista."
Þegar Einar Jónsson kom heim til
íslands, með síðustu skipsferðinni sem
féll frá Danmörku fyrir fyrra stríð og hafði
þá verið ytra í 21 ár, stóð það nálega á
endum, að Alþingi samþykkti að kosta
heimflutning á verkum listamannsins.
Það hlýtur að hafa verið mikill sigur fyrir
Einar og sýnir raunar, hvað menn gátu
verið framsýnir og stórhuga í þá daga,
enda þótt ekki væri síður í mörg horn að
líta með fé landsmanna en nú á dögum.
Þótt menn þekktu enn sem komið var*
lítið til verka Einars, var hróður hans
mikill og með samþykkt Alþingis frá
1914, var litiö á verk Einars sem „gjöf til
þjóðarinnar". Hann fékk föst laun og varð
fyrsti ríkislistamaðurinn hér.
En hugmyndir Einars um útlit safnhúss
voru eins og í mörgu ööru utan við
alfaraleiöina og fremur undir áhrifum frá
rómantískum fornaldarbyggingum. Það
veröur að segja landsmönnum til hróss,
aö þeir studdu dyggilega hugmyndina um
safnhús og bættu ríkulega viö með
frjálsum framlögum þegar Alþingi sam-
þykkti sumariö 1915 að veita 10 þúsund
krónur til þessarar byggingar. Húsiö
Hnitbjörg varð að veruleika uppi á
Skólavöröuholti, — á stað sem Einar
valdi sjálfur, þótt þar væri þá naestum
samfelldur ruslahaugur, enda utan viö
meginbýggðina. Það má því segja, aö vel
hafi til tekizt á þessum fátæktarárum;
Einari tryggð lífsafkoma í listgrein, sem
hann engan veginn gat skapað sér
nægilegar tekjur af og raunar fylgdi því
umtalsveröur kostnaður að vera með
annað eins safn listaverka á sínum
snærum. í annan stað var tryggt, aö
verkin eignuðust samastað. Um þetta
segir Björn Th. Björnsson listfræöingur
svo í sinni ágætu myndlistarsögu:
„Og meö engum öörum hætti stæði nú
safn hans með svo að segja öllum
verkum er hann gerði um dagana, undar-
legt en brotlaust minnismerki um þennan
mann, er reis til listar í myndlistarsnauöu
landi, með bókmenntir þess og sagnir að
bakhjarli, evrópska menningu 19. aldar
undir fótum og blikandi trúarstjörnu sína
aö leiöarvísi. Þannig mun þaö standa um
ókomna tíma, óhreyft með öllu, hver
mynd þar og þannig sem hann kaus
henni sjálfur stað, hvert fótspor hans
ómáö um þennan kastala drauma og
starfs. Arfleiðsluskráin sér fyrir því, að
viröing þjóðarinnar við Einar Jónsson
ætti að vera henni meira en næg trygg-
ing“.
Ef síðari tímar líta einnig þannig á
arfleiðsluskrána, þá er hún sorglegt plagg
og kemur í veg fyrir um aldur og ævi, að
nokkur mikilfenglegustu myndlistarverk
okkar fái að njóta sín eins og vert er og
þau eiga skiliö. í fyrsta lagi er lýsingin
mjög bágborin og fátt skiptir þó meira
máli fyrir höggmyndir en rétt lýsing. í
annan stað standa verkin alltof þétt, bera
hvert í annaö, trufla hvert annaö og njóta
sín ekki þar af leiöandi. í þriöja lagi
stendur fjöldi þeirra á alltof háum stöll-
um, þaö sést uppundir þau, en safngest-
urinn veröur aö ímynda sér, hvernig þau
líta út frá eölilegri sjónhæö.
Ef allir eru sammála um, að listasafn
Einars Jónssonar eigi að vera grafhýsi,
dimmt og þröngt og óaölaðandi, þá er
aðeins ein leið fær til þess að verk Einars
geti komiö fyrir almenningssjónir svo sem
vert er. Hún er sú, að teknar verði stórar
afsteypur af öllum meiri háttar verkum
hans og þeim komið fyrir — ekki bak við
skógarlundi — en á almannafæri, eöa
látin prýða opinberar byggingar, sem nóg
er af og vantar alit sem gleður augað.
Gísli Sigurösson
®
svona álíka gáfuleg og segja aö Halldór
kunni ekki stafrófiö.
Þessi umkvörtun Halldórs um ranga
vöðvabyggingu í mannslíkömum Elnars,
er reyndar það síðasta sem ég hef heyrt
til niðrunar frá samtíðarmönnum hans. Á
dögunum kom ég í Hnitbjörg, þetta
ómögulega safnhús og þá var þar slangur
af fólki. En það voru að yfirgnæfandi
meirihluta útlendingar. Flestir þeir sem
ég þekki og hef spurt, hafa alls ekki
komið innúr dyrum í Hnitbjörgum. En svo
vildi til, aö með mér var í þetta sinn ungt
fólk, sem virti agndofa fyrir sér myndirnar
og þótti mest til um hugmyndaflugiö,
skáldskapinn og feguröina, sem nálega
allsstaöar birtist.
Hinn svokallaði síörómantíski symból-
ismi blómstraði á öldinni sem leiö og því
hefur verið haldiö fram, að Einar hafi
veriö síöasti Móhíkaninn, — síöasti
listamaðurinn í bili, sem þá stefnu
aðhylltist. Hann skipti ekki um skoöun;
varð ekki fyrir sýniiegum áhrifum, né
heldur að hann reyndi nýjar leiöir eins og
Ásgrímur Jónsson til dæmis.
Hjá Einari er hugmyndin, — andlegt
inntak myndarinnar — aöalatriði. Þess-
vegna skiptir efniö hann ekki máli, tré
eða málma viröist hann yfir höfuð ekki
Að ofan: Dög-
un. Einfalt
vcrk, táknrænt
og sterkt.
Hvíld. Þessi glæsilega mynd mundi bregða stórum svip yfir dálítið
hverfi, hvar sem væri, en á safninu nýtur hún sín ckki fremur cn
önnur verk Einars.
Til hægri: Útilegumaðurinn — einasta frjálsa
myndverk Einars, sem komið hefur verið fyrir úti
við í Reykjavík — og þá á stað þár sem það sést
yfirhöfuð ekki.
Alda aldanna, eitt stórfenglegasta verk Einars og dæmigert fyrir
þau verk hans, þar sem táknræni þátturinn skiptir miklu máli.
Fæðing Psyches, margbrotin lágmynd og skáldleg.