Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1980, Blaðsíða 13

tveir okkar hafa ekki notiö annarrar
menntunar en barnafræöslu.
Það má rétt heita viö kunnum aö
lesa sagði Hallvaröur. Og höföum viö
þó þennan afbragöskennara, hana
Þórönnu. Þú hefur sjálfsagt ekki heyrt
hennar getiö, Finnbogi?
Þóranna? Nei. Hvernig ætti ég að
þekkja einhverja kennarakerlingu sem
sennilega er dauö fyrir löngu?
Já sagöi Hallvarður, steindauö.
Sænsku menntamálaráðherrarnir kál-
uöu henni.
Alltaf heyrir maöur eitthvaö nýtt.
Komu þeir hingaö til þess aö drepa
kerlinguna?
Nei nei. Þeir sendu nokkra náms-
pilta til þess.
Fulltrúinn sneri sér aö hreppstjóra.
Til hvers varstu aö fara meö mig í
þetta bjánabæli? spuröi hann.
Ekki þarftu aö vera gramur yfir því
góurinn sagöi Guövarður eins og hann
væri aö leiöbeina skólabarni. Sagöi
ekki Kato gamli aö vitur maöur gæti
lært meira af flóni en heimskur maöur
af vitringi? Hinn greindi geröi sér far
um aö foröast annmarka bjánans en
hinn síðarnefndi kynni ekki aö notfæra
sér fordæmi vitringsins.
Fulltrúinn hnussaði fyrirlitlega.
Ég sé að hér er sími sagöi hann, ég
heföi betur sparaö mér ómakið og
hringt. En nöfn ykkar eru ekki í
símaskránni. Hvaö fer hér fram?
Hvaöa brögö eru í tafli? Af hverju má
ekki vitnast aö þiö hafiö síma?
Æ hver rækallinn sagöi Þorvarður,
viö höfum alveg gleymt aö vandi fylgir
vegsemd hverri og nú þarf aö stússa í
því aö láta prenta nöfnin okkar í bók.
Þau fengu ekki símann fyrr en i
haust sagði hreppstjóri til að skýra
máliö.
Gesturinn spratt á fætur, .reif hatt
sinn úr útréttum höndum húsfreyju og
snaraöist á dyr án þess að kveðja.
Hreppstjóri fór sér aö engu óðslega en
hristi hausinn og sagöi hlæjandi áöur
en hann hvarf á eftir fulltrúanum: ekki
er á ykkur Varðabræður logiö.
En Varöabræöur hlógu ekki heldur
settust niöur og sátu óvenju lengi fram
eftir þetta kvöld. Þorvaröi lá ekki á því
hann beiö eftir myrkva sem átti aö
veröa klukkan rúmlega eitt og engan
heimilismanna syfjaöi, því olli gesta-
koman. Þaö sem helzt átti að gleym-
ast, hinir miklu rósturtímar undanfarna
mánuöi, hinn skefilegi váboöi sem yfir
þeim voföi langa hríö, allt haföi rifjast
upp viö spurningar gestsins. Þó þau
mæltu ekki margt var engu líkara en
hugsanir þeirra bergmáluðu í stofunni.
Loksins leit Rannveig upp og sagöi:
þaö er naumast þaö kom gestur. Nú
helli ég upp á til þess að hressa ykkur.
Þeir fóru að tala um fiskkaup og
Óríon og hrognkelsi. Þorvarður vildi
hætta aö kaupa. Yrði hann einn í
sumar var nóg komið, hann réö ekki
viö meira.
Hætta að kaupa? spuröi Hallvaröur,
eitthvaö þarf ég aö dunda viö. Ég verö
ekki í Vitaösgjafanum nema fram aö
vertíð.
Vitaösgjafinn var álverið. Nafniö
haföi Valdi í Norðurvör gefiö vinnustaö
sínum þegar hann tók viö fyrstu
vikulaununum.
Ef drengurinn hættir í verksmiöjunni
þurfið þiö meiri fisk sagöi Rannveig.
Nú erum viö búin aö farga kúnum og
eitthvaö veröur aö koma í staöinn.
Viö ráðgerum hrognkelsaveiöar en
eigum enga kænu sagöi Guðvaröur.
Hún kostar sitt.
Ég tala bráöum viö sparisjóðsstjór-
ann sagöi Þorvaröur en fór svo aö
ræöa um stjörnur:
Ég hef veriö aö skoöa veiöimanninn
mér til skemmtunar aö undanförnu. Ég
veit ekki nema fjósakonurnar séu í
einhverjum bendingaleik viö mig.
Ætli þaö liggi ekki illa á þeim eins og
mér? spuröi Rannveig, ef til vill er líka
búiö aö farga kúnum þeirra.
En Guövaröur var meö hugann viö
peningamálin.
Viö komumst ekki hjá því aö kaupa
nokkrar netaslöngur sagöi hann. Þiö
lukuö vertíöinni í fyrra á því aö rífa
einar fjórar trossur.
Það var nú meira sagöi Rannveig,
og Þorvaröur meö drenginn hann
Helga í vitlausu veöri að reyna aö
bjarga netunum.
Þaö er alltaf hroði viö Hraunsskeriö
sagöi Hallvarður, þú lagöir of nærri
því.
Já. Ég var eina tuttugu metra frá
koilinum. Ég hélt aö skerófétið væri
brattara.
Hvaö heldurðu að hallinn á því sé
mikill? Sextíu gráður?
Þaö er ekki fjarri lagi.
Reiknaöu út hvaö þaö er stórt á
sjávarbotni sagöi Hallvaröur. Mig
minnir aö dýpið í kringum þaö sé um
átta metrar.
Eigum viö að sjá til?
Ætli það væri ekki munur aö vita
svolítiö um stæröina á helvítis skerinu
sagöi Hallvaröur. Ég held að þaö sé
flennistórt, víst ekki minna en kálgarð-
urinn hennar Veigu.
Ólíkt stærra.
Jæja góöi sagöi Guðvaröur viö
Hallvarð, þér ferst eins og Anaxagor-
asi sem hneykslaöi alla þegar hann
fullyrti aö sólin væri jafnstór Pelóps-
skaga.
Þetta átti viö þá. Þeir settust og fóru
að reikna. Viö svona góöa skemmtun
gátu þeir unaö von úr viti og gleymt
öllum áhyggjum.
Þegar svariö kom sagöi Hallvaröur:
þaö er ekki hægt aö leggja þarna
nema í rakinni blíðu.
Enda allt fullt af marfló og krabba
sagði Guövaröur.
Og krossfiski. Viö lögðum aldrei
svona nálægt skerinu, bróöir minn.
Það er engu líkara en ég heyri refinn
tala um súru berin sagöi Rannveig
ávítandi. Hallvaröur, Er nú ekki mál aö
þjónustu þinni hjá Svissurum linni?
Honum bróöur þínum veitir ekki af aö
hafa þig meö sér.
Ég fer aö hætta fóstra mín. Jæja
strákar, eigum viö ekki aö huga aö
myrkvanum?
Búöarbræöur stóöu upp og þökk-
uöu fyrir sig, tóku tvo matarpinkla sem
Rannveig haföi látiö á boröiö viö
dyrnar, sögöu báðir hátt og snjallt
guðlaun og gengu út.
Guðvaröur og Rannveig höföu fyrir
nokkru tekiö á sig náöir þegar knúiö
var dyra og þrammað í bæinn af
talsverðum asa. Þar var Hallvarður
kominn og gat heldur betur sagt
tíöindi. Þorvaröur bróöir þeirra haföi
fundið halastjörnu. Hann var búinn aö
taka tímann á myrkvuninni eins og til
stóð og meðan hann beiö fór hann aö
skoöa Óríon og kom auga á daufan
hnoöra austan viö Sveröþokuna. Og
klæddu þig nú Guövarður bróöir minn
og komdu meö mér.
Ekki þurfti lengi aö hvetja þann sem
í rúminu lá því hann vatt sér fram úr og
hljóp til dyra. Rannveig kallaði á eftir
bóndá sínum og baö hann í guðanna
bænum að fara í buxur, það slægi aö
honum á nærbrókunum einum. En karl
lét ekki segjast heldur hljóp niður í
túnfót meö Hallvarö á hælunum. Og
þaö var ekki fyrr en þeir höföu skoðað
hnoörann í rúman hálftíma, uppnumdir
og fjálgir, aö hann fór aö skjálfa.
Hvaö er aö sjá þig Guövaröur bróöir
minn sagöi þá Þorvaröur, hlauptu nú
heim til kellu og láttu hana hlýja þér.
Hvar er nú
Þorgeir
Nýlega las ég viötal, sem amer-
ískur fréttamaöur átti viö tyrknesk-
an fulltrúa á þingi Sameinuöu
þjóöanna. Meöal spurninga var
það, hvers vegna ofbeldi væri svo
ríkur þáttur í lífi tyrknesku þjóöar-
innar og heföi nú síöast gengiö svo
langt, aö herinn heföi taliö nauð-
synlegt aö taka í taumana. Tyrkinn
kvaöst ekki hafa neitt einfalt svar
við spurningunni, en hugsanlegt
væri, að þaö kynni aö felast í
einhverju hugarfari eöa skapgerö
þjóöar, þar sem lýöræöi væri ungt
og ekki hefði enn tekist að mynda
venjur um pólitískt umburðarlyndi.
Samskiptin drægju þá oft dám af
einhverju ööru, svo sem trúarlegum
einstrengingshætti eins og ætti sér
stað í Iran í dag, þar sem ekki
viröist geta veriö um neina tilslökun
aö ræöa í samskiptum skoöan-
anna.
Mér varð hugsað til eigin lands,
þegar ég las þessi orö. Hverju
myndum viö svara, ef einhver
spyrði okkur, hvernig stæði á þeim
linnulausu og oft óbilgjörnu um-
ræöum, sem hér eiga sér staö milli
manna meö breytilegar stjórnmála-
skoðanir? Líklega yröi svarið líkt og
hjá Tyrkjanum, aö það hlyti aö vera
eitthvað ígerö sálarlífs okkar, sem
veitti okkur svo erfitt aö ræöa
stjórnmál með umburöarlyndi og
fílósófiskri ró. Sviptingarnar í lífi
þjóöarinnar og snögg breyting frá
sveitalífi í óróa nútíma borgarlífs
kann að eiga hér einhvern þátt í og
stundum finnst mér, að fílósófisk ró
finnist aöeins hjá sveitafólki og
fólki í smábæjum og þorpum og
mun þó einnig þar vera á undan-
haldi. Raunar hafa íslendingar
aldrei verið heimspekilega sinnuö
þjóð og mætti t.d. nefna, aö eftir aö
viö fengum háskóla, naut heim-
spekikennsla lengi vel lítillar virö-
ingar og kann þó að vera einhver
breyting á því nú á síöustu árum.
Svo var sagt um Þjóstólf, fóstra
Hallgeröar, aö „hann var ekki
skapbætir Hallgerði". Þaö hefur
fariö á sama veg meö fjölmiölana,
svo sem blöö, sjónvarp og útvarp,
aö þau hafa lítið rækt friöarsjón-
armiö í afskiptum af deilumálum,
heldur kynt eldana á margvíslegan
hátt. Þessi afskipti hafa vafalaust
oft orðiö hrjúfari og illskeyttari
vegna þess, aö þeir sem stjórna
málgögnum eru sjaldnast foringj-
arnir sjálfir, heldur eins konar
málaliö ungra og blóöheitra
manna, sem oft skortir þá gætni og
reynslu, sem aöeins vinnst meö
aldri og árum. Þessa menn skortir
auösjáanlega þá mýkt og kímni í
rithætti, sem starfsbræörum þeirra
erlendis veitist oft svo létt aö beita
til aö milda oröræöur og draga úr
höggi. Ef til vill á tungan sjálf
einhvern þátt í því, hve umræður
eru harðar, oröin fá og stigmunur
merkinga minni en æskilegt heföi
verið. Þannig blandast engum hug-
ur um, aö skammir eru skammir á
íslensku en ekki eitthvaö, sem
gætu allt aö því veriö skammir, ef
menn vilja skilja það þannig, eins
og stundum er í ensku máli.
Þáttur sjónvarpsins í deilumálum
er meö allt öörum hætti en blaö-
anna, en er engu aö síöur skaöleg-
ur og kannski hættulegri og vanda-
samari í meöförum ef starfsmenn
kunna ekki með hann aö fara, sem
oft vill henda. Hér á ég viö þaö,
þegar andmælendum er stillt upp í
eins konar sýningarbása og síðan
spurðir oft hrjúfra og nærgöngulla
spurninga meö tilheyrandi raddblæ
og svipmóti, sem margir munu
kannast við. Viömælendum er
þannig stillt upp viö vegg frammi
fyrir alþjóö án tiltækra hjálpar-
gagna og verjendum því gert miklu
erfiðara fyrir en sækjendum. Slíkar
umræður vilja oft snúast upp í
ósannanlegar ásakanir og órök-
studdar fullyröingar, sem ekkert er
á aö græöa. En sársaukinn og
illviljinn hefur vaxið og umræöurnar
ekki náö neinum hagnýtum til-
gangi. Hér er sjónvarpiö því aö
leika hlutverk skrattans á fjósbitan-
um, sem batt saman halana á
kúnum svo aö þær brytust um og
mölvuðu fjósbásana og ylli þaö
síöan bölvi og ragni fjósamanna —
en skratti fitnaði á bitanum. En það
fitnar enginn af illdeilum á íslandi,
hvorki einstaklingar, flokkar eöa
stofnanir og síst af öllu þjóöfélagiö.
Þaö eru nú orðin rúm ellefu
hundruö ár síöan einn af forystu-
mönnum íslensku þjóöarinnar stóð
upp á Alþingi og stillti svo rækilega
til friöar, þegar viö lá aö andstæö-
ingar beröust og þjóðfélagiö leyst-
ist upp, að ætíð veröur munaö. Þó
er skemmra aö muna eöa aöeins
um sjö hundruö og þrjátíu ár frá því
viö glötuöum frelsi okkar og hlutum
kúgun og fátækt, sem hélst meira
og minna fram á okkar daga fyrir
þaö eitt aö viö gleymdum góövild
og umburðarlyndi.
Hvar er nú hann Þorgeir á þingi?
Þórir Baldvinsson