Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.1980, Blaðsíða 14

Vísnaþáttur:
Fellt hefur ennþá
ást til mín
engin kvenpersóna
Enginn, sem aö sér tekur aö setja
saman vísnaþátt, getur hjá því komist
aö leita ööruhvoru aö glettnisgulli í
sjóöi vestur-íslenska skáldsins Krist-
jáns Níelsar Jónssonar, sem tók sér
skáldanafnið Káinn. Hann var fæddur
á Akureyri 1860, dó í vesturheimi
1936.
Káinn hlaut þá viröingarstööu
helsta í lífinu, að honum var trúaö
fyrir fjósverkum á bæ vina sinna, en
hann var lengst ævi sinnar landbún-
aðarverkamaöur, dugandi og trúr viö
hvaö sem hann fékkst. En ekki sóttist
hann eftir mannviröingum. Hann var
mikilsmetinn af öllum sem þekktu
hann, sakir mannkosta, og þá ekki
síst vegna ódrepandi gamansemi
sinnar. Hann kvæntist ekki og átti
ekki afkomendur. Hann sagði:
Mín eru lóö ei merkileg,
mínir kæru vinir.
En oft á tíöum yrki ég
öðruvísi en hinir.
Ekki kemur mönnum saman um
hvert tilefni eftirfarandi vísu var.
Sumir ætla, aö hún sé ort um barn,
sem lifði stutt. Ég hef líka lesiö um
þaö, aö hér sé skáldið aö minnast
þeirrar einu konu, sem hann battst
svo sterkum tilfinningaböndum, aö
leitt heföi getaö til hjúskapar. Eitt er
víst aö, stúlka, sem Káinn unni, dó
ung.
Minning þín er mér ei gleymd,
mína sál þú gladdir.
Innst í hjarta hún er geymd,
þú heilsaðir mér og kvaddir.
En yfirleitt orti hann glettnisvísur
um konur.
Forðum daga fann ég snót,
þá flakk ég lagöi í vana.
Yröí saga ekki Ijót,
ef ég segöi hana.
Einhverju sinni þegar hann var
gestkomandi var mjótt á milli hans og
konu einnar, aöeins timburþil.
Míllibiliö fáein fet
farsæld skilur beggja.
Gegnum þilið fram í flet
finn ég ylinn leggja.
Viö annaö tækifæri orti hann:
Strax til hvílu glaður gengi
glaumi lífsins frá,
um tíma og eilífð, ef ég fengi
Önnu að sofa hjá.
Um vin sinn Aöalstein orti hann.
Aldrei gerir illt af sér,
oft hann fer til messu.
Laufagrér, sem listir ber,
líkist mér í þessu
Þessi ber þaö meö sér aö henni
hefur veriö kastaö fram við gott
tækifæri.
Aldrei brenni bragða ég vín,
né bragði nenni að tóna.
Fellt hefur ennþá ást til mín
engin kvenpersóna.
Ýmsir vissu aö ekki var allt satt
sagt í vísunni. — Þessa skrítnu vísu
orti Káinn um ritstjóra, líklega vestur-
íslenskan, en veit nú nokkur nafn
hans?
Illa stilltur unglingur
oft fer villt með penna.
hann er spilltur spjátrungur,
sparipíltur kvenna.
En konur þurftu ekki alltaf aö segja
honum allan hug sinn til þess aö
vekja samúö hans.
Um þaö er þessi vísa:
Gleðin hrein ei geymir sig
und gráti sollnum hvarmi.
Þeygi leyna þarftu mig,
þér hvað veldur harmi.
Hér eru nokkrar kunningjavísur
eftir Káinn.
Um Jóa rakara.
Marga Joe meö hnífi hjó,
hló og spjó í meinið.
Artir nógar á hann þó
inn við rófubeinið.
Til Jónasar Hall.
Flúði ég kenndur fyrst til þín,
fullur enn af gríni.
byrja og enda árin mín
öll á brennivíni.
Pétur lakari.
Fáa rægir, fáar níðir,
flestum spakari.
Noröurbæinn prúður prýðir
Pétur lakari.
Önnur Ijóölína í næstu vísu tjáir, aö
Helgi sá sem um er ort, sé ekki
frábitinn konum.
Helga á ég minnast má,
meyjum frá ég sinni.
Vöxtinn á er allur sá
á viö þrjá sér minni.
Káinn var beöinn um vísu og orti
þá:
Þegar fátt ég fémætt hef
í fórum mínum,
úr sálarfylgsnum gull ég gref
og gef þaö svínum.
Hann orti og þessa nýtískulegu
vögguvísu:
Farðu að sofa, blessað barnið
smáa,
brúkaðu ekki minnsta fjandans
þráa.
haltu kjafti, hlýddu og vertu
góöur.
Heiðra skaltu föður þinn og
móöur.
J.G.J.
Hversvegna er
andúð á
Gyðingdómi?
Framhald af bls.’7-
margbrotnum rannsóknum sem fóru
fram hjá flóttamannanefndinni, er álit-
inn um 2.000.000 manna! Gott og vel,
þjóðverjar voru á því tímabili um
65.000.000 og vafalaust er þaö rétt, aö
almenningi var ekki kunnugt um návist
og tilgang gasklefanna og brennslu-
ofnanna, enda var sú „herferð gegn
óvinum ríkisins" skýrö á fagran hátt
með rómantísku nafni: Nacht und
Nebel (nótt og þokuslæða) en jafnvel
þótt hinn „venjulegi þjóöverji'* hafi
aldrei vitaö hvert var fariö meö
gyöingana, er heima áttu í sama húsi
eöa beint á móti, og vegna þess aö
hann aðhyllist Hitler sem og flestir
geröu, veröur ekki hjá því komist aö
hann samþykkti hinn viöbjóöslegasta
áróöur sem mannskepnan hefur skap-
að; aö hann tók undir öll „lög“ sem
geröu níö og misþyrmingar á sam-
borgurum hans aö sjálfsögðum hlut og
réttlættu þjófnað á gyöingum. Slík
„lög“ buöu víst auöveldlega útrás fyrir
margskonar sadismatilhneigingar: hef-
ur enginn skilið þaö?
Milli 1934 og 1940 voru kröfugöngur
gegn „júöum" anzi tíðar og langflestar
enduöu í „götubardaga" þar sem nú
var heföin aö „refsa" nokkrum júöum,
brjóta rúöur í verzlunum gyöinga eöa
brjótast inn í samkunduhús til aö
fremja þar skemmdarverk. Eftir kvik-
myndina „Holocaust" vita flestir um
„glernóttina" (Kristallnacht) þar sem
aö sögn SS-örygqissveita, meirihluti
þjóöarinnar tók þátt í, en á þessari
nótt voru um 200 gyöingar lamdir til
bana á götunum og í viöurvist mikils
fjölda „venjulegra Þjóöverja". Fjöldi
slasaöra fórnarlamba (menn, konur og
börn) er álitinn um 25.000. 125.000
verzlanir voru annaö hvort lagðar í rúst
eöa brenndar; eldtungurnar teygöu sig
upp úr samkunduhúsunum í öllu
Þýskalandi. Hefur þá almenningur ekki
tekiö eftir neinu? Hefur hann lokaö
augum og haldiö fyrir eyrun þegar
angistaróp bárust frá öllum götum
Þýskalands? Hefur virkilega enginn
tekið eftir því, þegar SS-sveit réöist
inn í hús gyðingafjölskyldu og sparkaöi
konum og börnum út á götuna?
Þórir K. Þóröarson minnti á „þögla
meirihlutann" í þessum þætti og einnig
á „kollektiva sekt": menn veröa aö
gera sér gein fyrir aö allir sem fylgdu
Hitler, völdu hans kenningar og eru
meðsekir annars vegar fyrir alvarlegt
brot á samborgurum sínum og hafa
hins vegar meö afstööu sinni til
stjórnarinnar, gert henni kleift aö reisa
útrýmingarbúöir þar sem 6.000.000
manna voru myrtir.
„Hinir góðu Þjóðverjar“
Á stríösárunum var faðir minn
blaöamaður. Hann skrifaði í svissn-
eska tímritiö „La Patrie Suisse" og
einnig í dagblaöiö „La Gazette de
Genéve". Eitt kvöld eftir langt samtal
um þessi mál, spuröi ég hann, hvort
hann vissi um „góöa" þjóöverja. Hann
hló hæversklega og svaraöi mér svo:
„Ég er nú svo heppinn að þekkja
nokkra ...“ Síöan bætti hann viö og
glotti, „einn þeirra, Heinrich M., var
leiðtogi í andspyrnuhreyfingu í Noregi,
annar er búsettur í Zúrich; hann flutti
þangaö 1933, hinn þriöji og hinn fjóröi
búa núna í Bandaríkjunum, og hinn
fimmti er gyðingur...“
Hinir rauverulega „góðu" Þjóöverj-
ar, sem uröu eftir í þriöja ríkinu, ýmist
fóru í andspyrnu gegn Hitler (meöal
annarra: Lichtenberg prestur, Kanaris,
Von Staufenberg ásamt mörgum öör-
um hugrökkum mönnum) eöa frömdu
sjálfsmorö (Rommel, Von Rath, Kleist).
Ég fæ ekki skiliö hvernig einum
þátttakendanna tókst aö komast í
kynni viö „góöa" Þjóöverja í Þýska-
landi á þeim tíma, þegar heimsfrægir
menn eins og Thomas Mann, Re-
marque, Kástner og Böll flúöu einmitt
nazisma og yfirgáfu heimaland sitt, á
sama hátt og fáeinir hugrakkir en
sjálfstæðir víkingar sem fóru burt frá
haröstjórn og hryllingi Haralds hins
hárfagra.
Mér var einnig mikiö undrunarefni,
að fylgjast meö, hvernig einn þátttak-
andi reyndi af fremsta mætti aö verja
mál Þjóðverja. Sem pólitískur flótta-
maður sjálfur ætti hann aö vita best
um stríösglæpi nazista, en þvert á móti
virtist hann ekki hafa neinar marktæk-
ar upplýsingar um þetta tímaskeiö.
Spánskt kemur mér fyrir sjónir, aö
einmitt þessi maður ætti aö svara fyrir
hönd gyðinga í þættinum. Mér er
spurn, hvers vegna maður varö ekki
fyrir valinu sem ekkert á skylt viö
gyðingdóm og þar af leiöandi er ekki
gyðingur?
Fyrir tveimur árum var mér boðiö á
páskahátíö gyöinga sem haldin var í
Bústaðakirkju. Auk smáhóps kristinna
gesta voru þar staddir gyöingar, bæöi
íslenskir og bandarískir. Hvers vegna
var engum af þeim boöiö sæti viö
umræðuboröiö til aö svara fyrir hönd
gyöinga? Ég hef grun um, að lúmsk
gyöingaandúð sé þar á bak við. Til eru
sannarlega margir sem fullyröa hátt og
skýrt: ég hef ekkert á móti gyðingum,
svo framarlega sem þeir eru alveg eins
og viö ölt." En þaö þýöir í rauninni: svo
framarlega sem þeir snúa sér frá
gyðingdómi og eru ekki lengur gyö-
ingar. Til eru einnig „gyöingar" sem
vilja alls ekki vera „stimplaöir", því það
er skammarlegt aö játa sína eigin trú
og mikil skömm aö vera barn sinnar
eigin menningar, hneyksli að viður-
kenna, aö sín eigin saga sé ólík sögu
samborgaranna og nái, í óslitinni
atburðarás, 5741 ár aftur í tímann. Hve
óþægilegt hlýtur aö vera aö geta talað
mál er mælt var í Asíu fyrir 6000 árum,
þegar enginn veit lengur hvernig
Egyptar, Súmerar, Föníkar, Persar,
Medar, Filistear. . . töluðu.
Ég er sannfæröur um, að íslending-
um mun koma þetta tal mitt mjög á
óvart, því þeir eru ein örfárra þjóöa er
háö hafa baráttu viö höfuöskepnurnar,
eldgos og hafa barist í 1100 ár fyrir
sjálfstæöi sínu og keypt dýru veröi
frelsi sitt, en í því felst aö varöveita
sína eigin menningu og tungu, að
halda bókmenntum hins íslenska
anda. Ekki veit ég betur en aö menn
hér á landi séu stoltir af því aö vera
íslendingar, aö vera enn til í nýtísku-
legu ríki. Ég skil þaö mæta vel. Hvaö
viövíkur gyðingum má bæta því viö, aö
rætur þeirra ná mun lengra aftur í
tímann.
Hinsta lausnin
Að lokum langar mig aö leggja
áherslu á tvennt. í fyrsta lagi er gamla
kynslóðin sem viðriðin var nazismann
aö hverfa og engum dettur í hug aö
færa gamla sekt á komandi kynslóöir.
í stuttu máli þykir mér alltaf jafn
gaman aö feröast í landi Goethes,
Schillers, Heines, Beethovens eða
Dúrers og hafa afskipti af íbúum þess.
í ööru lagi tel ég að myndin, þótt
hún hafi ekki sýnt atburöina meö