Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Síða 6

Anna Soffia heima hjá sér i Wehr í Þýskalandi.
Helena Matheopoulos:
Uinhabarnið
Á æfingu með Claudio Abbado og sinfóníuhljómsveit Lundúnaborgar.
Alltaf síðan Mozart gerði samtímamenn
sína agndofa með hljóðfæraleik sínum og
tónsmíðum aðeins 6 ára gamall, hefur
undrabarn, fætt með þá snilligáfu tónlistar-
innar að hún þarfnast aöeins brots af
venjulegum þjálfunartíma til að blómgast,
vakiö óvenjulega forvitni og æsingu, bland-
aða tortryggni. Er nú þetta nýja undrabarn
eins framúrskarandi og af er látið? Mun
það með tímanum verða sannur listamaður
eins og Menuhin, Rostropovitch eða Bar-
enboim og önnur undrabörn aldarinnar?
Eöa er þetta aðeins bráðþroski, vígahnött-
ur, sem brennur upp á skammri stundu?
Þannig hljómuðu nokkrar þær spurn-
ingar, sem tónlistarfólk velti fyrir sér, þegar
Anna Soffía Mutter geystist fyrst fram á
tónlistarsviðið fyrir fimm árum, aðeins 13
ára gömul. Forvitnin um hana var óvenju-
lega mikil vegna þess að sá maður, sem
fyrst uppgötvaði hana og kom fyrstur fram
opinberlega meö henni var einn hinn
máttugasti og gáfaðasti tónlistarmaður
okkar tíma, þýski hljómsveitarstjórinn Her-
bert von Karajan.
Listræn ættleiðing Karajans á Önnu
Soffíu virtist birta heiminum þá staöreynd
að snilligáfa hennar væri ekta og frami
hennar á alheimsvettvangi byrjaði á toppn-
um. Hún gat valið um að leika með bestu
hljómsveitarstjórum í hinum miklu tónlist-
arborgum heimsins: með Subin Metha í
New York, Claudio Abbado í London,
Daniel Barenböim í París, Mstislav Rostro-
povitch í Washington og Salzburg og
Karajan í Berlín og Vín. Heima fyrir tók
sambandsstjórnin í Svartaskógi þá ákvörö-
un að kaupa Stradivariusfiðlu („Emiliani")
og lána henni um óákveðinn tíma.
Fyrsta hljómplata hennar með konsert-
um Mozarts (undir stjórn Karajans) var
hæst á sölulistanum jólin 1979.
Síðan hefur hljómplötufyrirtæki hennar
(og Karajans) Deutsche Grammophon,
látið sér eins annt um hana og þá miklu
listamenn, sem þeir geta gert sér vonur um
aö hagnast á í framtíöinni. Auglýsingastjóri
Deutsche Grammophon eltir hana frá einni
höfuðborginni til annarrar, en viðtölum við
fjölmiðla er haldið í algjöru lágmarki. Allir
eru ákveönir í að ofgera henni ekki með
6
frægðinni.
En þó að Anna Soffía hafi verið svo
heppin aö hljóta leiösögn Karajans og
vænti mikils af henni, gerir það líka
stöðugar kröfur til hennar. í hvert skipti,
sem hún leikur opinberlega, verður hún að
sýna fram á aö hún sé nú eins góð og
Karajan, allir aðrir og plöturnar hennar gefi
til kynna. Samt virðist þessi laglega,
venjulega 17 ára stúlka í gallabuxum með
tyggigúmmí taka þessu öllu með jafnaö-
argeði. Hún er — og hefur alltaf verið eftir
því sem móðir hennar segir — stillt, róleg
og í tilfinningalegu jafnvægi.
Við hittumst morguninn eftir að hún kom
í fyrsta skipti fram í Festival Hall með
Claudio Abbado og Sinfóníuhljómsveit
Lundúna. Þó aö hún hefði verið aö leika
Mendelsohnskonsertinn fyrir fullu húsi hrif-
inna áheyrenda, haföi hún ekki sofiö vel, en
það gerir hún aldrei eftir hljómleika. Fyrir
hljómleika er hún aldrei taugaóstyrk. Hún
lítur á snilligáfu sína sem sjálfsagöan hlut
og finnur ekki fyrir sviöshræðslu. „En á eftir
get ég aldrei farið að sofa. Ég leik allan
kopsertinn í huganum og hugsa um hann
lengi, lengi. Og þá finn ég allar villurnar."
En sjaldan eru margar villur í leik Önnu
Soffíu. Tæknin er framúrskarandi, aðrir
hljóðfæraleikarar lofa mjög boga- og
fingratækni hennar. Einnig er leikur hennar
ákaflega þroskaöur, hún finnur á sér stíl
tónskáldanna og hvað þeir hyggjast túlka
meö verkum sínum. Túlkun hennar á
konserti Mendelsohns, sem mest hefur
verið níðst á í samanlögðum fiölubók-
menntunum, þótti framúrskarandi vegna
næmra breytinga hennar í kaflaskiptum.
Leik hennar skortir vissa dirfsku, sem ekki
kemur meö aldrinum, heldur reynslunni.
Lífið mun án efa færa henni þá reynslu á
komandi árum.
Sellóleikarinn og hljómsveitarstjórinn
Mstislav Rostropovitch, sem einnig lék
opinberlega á hljómleikum í fyrsta sinn 13
ára gamall, bauð Önnu Soffíu að leika
undir sinni stjórn í Washington daginn,
sem hann heyrði hana leika með Karajan á
70 ára afmæliskonsert hans í París. Hann
segist hafa heyrt í mörgum undrabörnum-
um ævina, sem réðu yfir skínandi tækni.
„En það sem gerir Önnu Soffíu svo
sérstaka, er hin ekta, djúpa tónlistarskynj-
un hennar.”
Anna Soffía fæddist 29. júní 1963 í
þýska Pænum Rheinfelden, fast viö svissn-
esku landamærin, yngsta barn og einka-
dóttir Karls Wilhelms og Gerlinde Mutter.
Faðir hennar var blaðamaöur héraösblaðs
og hvorugt foreldranna var hneigt fyrir
tónlist. En þegar Andreas, eldri bróðir
Önnu Soffíu, var níu ára heyrði hann
Menuhin leika í útvarpinu og heimtaði strax
að fá að fara í fiðlutíma. Hann fékk þaö og
olli með því straumhvörfum í lífi Mutter-
fjölskyldunnar. Hinn sonurinn Christoph,
sem þá var sjö ára, heimtaði píanótíma og
Anna Soffía sat og hlustaöi í hvert skipti,
sem bræður hennar æfðu sig. Hún ætlaði
sér ekki að veröa útundan. Á fimm ára
afmælisdaginn sinn bað hún um og fékk
píanótíma og þegar kennarinn hennar
spuröi hana, hvað hún ætlaði að gera
þegar hún yrði stór, svaraði hún: „Leika á
fiðlu.“ Sex mánuðum eftir fyrsta píanótím-
ann skipti hún yfir í fiðlu. „A því andartaki,
sem ég tók fiðluna upp, vissi ég að ég var
tónlistarmaður," rifjar hún upp.
Til allrar hamingju var góöur fiöluleikari í
grenndinni, Erna Honigberger, nemandi
hins fræga Carls Flesch. Hún gerði sér
strax Ijóst að Anna Soffía var undrabarn.
Það tók samt nokkurn tíma að sannfæra
Mutterfjölskylduna.
„Við vorum á báðum áttum í fyrstu,“
segir frú Mutter. „Hvorugt okkar er hiö
minnsta gefið fyrir tónlist og svo áttum við
þarna allt í einu þrjú tónlistarbörn, þar af
eitt undrabarn. Við gátum alls ekki dæmt
um, hvort hól annars fólks um gáfu og getu
Önnu Soffíu var á rökum reist.“
Erna Honigberger sló föstu að besta
leiðin til að sannfæra þau væri að láta
Önnu Soffíu taka þátt í Jugend Musiziert,
sem er fjölþjóða samkeppni ungra tónlist-
armanna. Þótt Anna Soffía væri aöeins sjö
ára gömul og hefði ekki notiö tónlistar-
kennslu nema í 18 mánuði, vann hún
„fyrstu verðlaun með sérstakri sæmd“, en
það er hæsta viöurkenning, sem veitt er í
þessari samkeppni. Ásamt Christoph bróð-
ur sínum vann hún líka til verðlauna í
fjórhentum píanóleik. Dómnefndin var
steini lostin af undrun yfir fjölhæfni hennar
og einn úr nefndinni gaf þessa yfirlýsingu:
„Alla okkar ævi höfum viö á laun beðið eftir
einhverju alveg sérstöku. Fram að þessu
hefur þaö aldrei oröiö á vegi okkar. En
þegar viö hlustuöum á Önnu Soffíu
gleymdum við alveg að við vorum í
dómnefnd. Við hölluöum okkur aftur á bak
í sætunum og nutum tónlistarinnar eins og
við værum í tónleikasal."
Um leið og samkeppninni lauk voru
foreldrar hennar umsetnir áköfum um-
boösmönnum, sem hvöttu þau til að láta
Önnu Soffíu hefja atvinnumennsku með
þaö sama. En þau neituöu alfarið. „Okkur
langaði til aö hún ælist upp eins og önnur
börn og líf hennar yröi eins eðlilegt og
kostur væri á,“ segir frú Mutter. Svo fór þó
aö Anna Soffía hætti í skólanum til aö
stunda fullt nám hjá Ernu Honigberger, en
naut einkakennslu í námsefni heimaskól-
ans. Síðan hefur hún tekið og staðist öll
skólapróf ár hvert.
Þegar hún var 10 ára varö sá hörmulegi
atburður að Erna Honigberger lést, 79 ára
að aldri, en hún var eini mikilhæfi tónlist-
arkennarinn í héraðinu og Anna Soffía varð
að æfa sig á eigin spýtur næstu 6
mánuöina. Það var dapurleg sjón eftir því,
sem móöir hennar segir. Loksins fannst
annar velþekktur kennari, Aida Stucki,
einnig nemandi Carls Flesch, í tónlistar-
skólanum í Winterthur, en þangað var
aðeins hálfrar annarrar klukkustundar
akstur yfir svissnesku landamærin. Aida
Stucki, sem enn kennir Önnu Soffíu á milli
þess, sem hún heldur opinbera tónleika,
stakk upp á því aö hún tæki aftur þátt í
Jugend Musiziert samkeppninni. Aftur
hlaut hún fyrstu verölaun, nú 11 ára gömul.
Tveim árum seinna ákváðu foreldrar
hennar að leyfa henni að koma nokkrum
sinnum fram opinberlega. Faöir hennar
komst nú að við ritstjórn blaösins og haföi
betri tíma til að annast tónleika dóttur
sinnar og fylgja henni á feröum. 1976 lék
Anna Soffía við ágætar undirtektir ásamt
bróður sínum á Lucerne-hátíðinni. Dag-
blööin, skipuleggjendur og aörir tónlistar-
menn voru frá sér numdir.