Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1981, Síða 14

Hvaö kostaði aö senda mann til tunglsins? Arið 1961 ákvaö þáverandi forseti
Bandaríkjanna, John F. Kennedy, aö sendur skyldi maöur til tunglsins og til
baka fyrir lok áratugarins. Svo varö því í ágúst 1969 lentu tveir menn á
tunglinu og komust heilu og höldnu aftur til jaröar. Til þessa verkefnis voru
geimrannsóknarstofnuninni veittar 20.000 milljónir dala.
Upplýsingarnar um kostnaðinn viö
tunglferðir koma frá Alþjóöa heilbrigð-
ismálastofnuninni (WHO), sem spyr um
leiö: „Hvaö kostaöi aö útrýma bólusótt
af jöröunni?" Og svariö er: „Frá 1967,
þegar WHO lagöi svo fyrir, aö hinni
ítarlegu áætlun um útrýmingu bólu-
sóttar skyldi hrundiö í framkvæmd, og
til þessa árs, þegar 33. alþjóöaþing
heilbrigöismála staöfesti, aö þessi
sjúkdómur væri meö öllu horfinn af
jöröu, nam heildarkostnaöur viö út-
rýminguna um 250 milljónum dollara."
Hve mikiö sparast við þennan sigur
á banvænum sjúkdómi? Aðalstöðvar
stofnunarinnar í Genf svara því meö
stolti: „Áætlaður sparnaöur á ári
hverju viö þaö, aö bólusetning gegn
þessum sjúkdómi verður óþörf í heim-
inum, er um 850 milljónir.“
Hve margt fólk hefur bólusóttin
drepið í aldanna rás? WHO segir, aö á
einu ári, 1967, sé getið 131.697 tilfella
í opinberum skýrslum. En alþjóöa-
stofnunin bætir viö: „Tölurnar gáfu
aðeins lítiö brot til kynna af hinum
raunverulegu hörmungum. Áætlaö er,
aö á því ári hafi verið yfir 10 milljónir
bólusóttartilfella í heiminum og dauös-
föllin hafi veriö um tvær milljónir.“
Síðast varö bólusóttar vart í Merka,
litlum hafnarbæ á Indlandshafsströnd
Sómalíu, en hann kom nokkuö viö
sögu í seinni heimsstyrjöldinni, er
suöur-afrískar hersveitir ráku ítali burt
þaöan 1941.
Hvergi varö bólusóttar vart 1978 né
heldur 1979. í desember sl. gat svo hin
alþjóðlega nefnd Heilbrigöismála-
stofnunarinnar, sem átti að tryggja
útrýmingu bólusóttar í heiminum,
kynnt sér öll gögn þar aö lútandi og
staöfest meö skjali á sex tungumálum,
aö „bólusótt hafi veriö útrýmt i öllum
löndum heims“. Bólusóttartakmarkinu
núll haföi verið náö.
Þaö hvorki var né er nein lækning til
við bólusótt. Vörn tjegn henni með
bólusetningu var eina leiöin í barátt-
unni viö sjúkdóminn.
Edward Jenner ætti aö vera á lífi
núna. Þaö var hann, sem fann upp
nútíma bólusetningu og skrifaöi þessi
Ramses V fórnarlamb bólu
sóttar á fyrri öldum.
Ramses V.
Gamalt fórnarlamb
Tvö þúsund og fjögur hundr-
uö milljónir skammta af bólu-
efni voru notaöir til aö útrýma
bólusóttinni samkvæmt áætlun
WHO. Tvö þúsund milljónir voru
framleiddar í hinum ýmsu lönd-
um og fjögur hundruö milljónir
komu frá WHO.
í hinu alþjóðlega starfsliði,
sem var frá 73 löndum, voru yfir
700 menn og konur. Auk þess
unnu viö framkvæmd áætlunar-
innar yfir 200.000 manns innan
rúmlega 40 landa.
Þau bundu enda á plágu,
sem, er jafngömul mannkyns-
sögunni. Álitiö er, aö fyrsta
fórnarlamb bólusóttar, sem vit-
aö sé um, hafi veriö faraóinn
Ramses V. Hann dó 1157 fyrir
Krists burö, og skömmu eftir aö
múmía hans fannst áriö 1898,
tóku menn eftir merkjum um
útbrot, sem minntu á bólusótt.
Ónæmisfræðingar og sýkla-
fræöingar hafa notað rafeinda-
smásjár viö tilraunir sínar til aö
fá úr því skorið, hvaö hafi veriö
aö manni, sem dó fyrir 3137
árum.
\__________________________^
Saga um sögu
Framh. af bls. 5.
munkanna í Róm. Þetta eru kannski dauöir
menn, þó aö þeir haldi áfram að rýna í
eldfornar skræöurnar — marglofuö kyn-
slóö aldamótanna.
Vörslukonan sem er roskin aö árum, en
varðveitir öngvu aö síöur dýrmætar leifar
æskuþokkans í útliti sínu, fasi og rödd, hún
situr viö gluggann og bíöur þess að einhvur
biðji hana um aðstoö. Ég smeygi mér til
hennar gegnum þröngar geilar framhjá
vinnuborðunum og hvísla að henni nafni
handritasyrpu, sem ég veit aö er geymd
hérna — einhvurs konar íbúaskrá yfir
Suðurhéruöin, um tvö hundruð og fimmtíu
ára tímabil.
Konan bendir mér á bækurnar, sem
mynda langa röö í hillu.
Ég byrja að fletta og lesa hér og þar.
Upphaflega hefur allur textinn veriö vél-
ritaöur og aðeins öörum megin á hvurt
blað. Síöar hefur veriö bætt í hann ótal
handskrifuöum viöaukum, milli lína og úti á
spásíðum, og auk þess æöi miklu á
baksíöurnar, svo aö sum blöðin eru
þéttskrifuö beggja megin. Sums staöar
hefur handskrifaöi textinn veriö vélritaöur á
aukablöö, sem límd hafa veriö inn í
opnuna, og eru nokkur meö blaösíöutali,
önnur ekki. Fróðleikurinn hefur greinilega
veriö aö seytla inn á þessi blöö svo árum
skipti, kannski er hann aö því enn í dag.
Svo rækilega er hann búinn aö fylla margt
14
blaðið, aö út af því flóir. Hann hnappar sig
saman í hornum, lekur út af síöunum. Þetta
minnir á haugstæöiö í Kálfanesi: mykjan
flýtur út úr því og yfir akveginn og
alfaraleið.
Því lengur sem ég les, því furðulostnari
verö ég. Það verður æ auðsærra, aö
höfundar þessarar ógnar syrpu hafa haft
ánægju af aö safna í sarpinn ýmsu ööru en
réttum fróðleik um gengnar kynslóðir.
Öngvu er líkara en stundum nái yfirhönd-
inni mögnuö hvöt til aö ata þær auri — aö
ganga á sorphauga og grafa upp ur þeim
hrakföll og áviröingar feöranna, ekki síst
sögur sem leitisgróur þátíöarinnar dreifðu.
Um aö gera aö ná af mönnum ærunni, ef
mögulegt var, ræna líkin ærunni, drepa
orðstír manna og þar meö þaö eina, sem
ekki dó meö þeim á dánardægri, aö sögn
Hávamála. Og biöja Þjóðskjalasafniö síöan
aö varöveita skömm þeirra og smán handa
óbornum kynslóöum til aö reka ofan í þetta
nefiö og finna af því dauninn.
Fátt viröist í þessum doöröntum traustur
fróöleikur. Tilmynda er móöir mín rang-
feöruö sums staöar, og beiniö úr barni
Brennu-Möngu, sem var lærbein, er nefnt
köggull úr fingri. Fleipur og ósannindi
flæöa um síðurnar. Höfundar hafa ekki gert
sér far um aö greina sundur skíran málm
sannieikans og kámugan leirinn, en hafa,
aö því er viröist, haft jafnar mætur á hvoru
tveggja. Allt er brennt marki ritfúskarans.
Og hér sit ég og les. Ég les, en hleyp yfir
margar síöur í og meö, svona ráösnjall er
ég orðinn. Ég geri þessar löngu bækur
stuttar í meöförum, lýk viö þær, legg þær
frá mér — óhreinn um hendur.
Eitt af því sem ég er búinn aö lesa og
láta Ijósprenta og hef nú liggjandi á
boröinu fyrir framan mig er svofelld
kynning á Daníel afa mínum í Kaldárholti:
„Þaö henti Daníel Þorsteinsson aö stela
lambi og verða uppvís aö. Sýslumaður tók
hann með valdi og lét færa í fangapeysu.
Daníel mun hafa veriö sterkur. Hann stakk
höndunum í buxnavasana og hélt þeim þar.
Orkaöi hvorki hreppstjóri né sýslumaöur
að hræra þær þaðan. Þá gekk aö Sigurþór
Ólafsson smiöur, hinn snarpasti maöur, og
rykkti höndunum lausum, en svo fast hélt
Daníel, aö vasarnir fylgdu höndunum. Eftir
þaö var honum komiö í peysuna.“
Svo mjög er höfundi þessara eftirmæla
hugleikiö að koma þjófsoröinu á Daníel
Þorsteinsson, aö hann skrifar þessa sögu
aftur og aftur í bókverk sitt, alveg óbreytta,
báöum megin á blööin, bæöi handskrifaöa
og vélritaöa, þrisvar sinnum, minnir mig,
eins og hann óttist, aö einhvurjum kunni aö
sjást yfir þetta, ef það standi ekki nema á
einum staö. Brennimarkið H.H. stendur
neöan undir í sviga á einni síöunni. Og þar
fyrir neöan — eins og til aö skoröa þjófinn
og bandingjann betur af í meövitund
almennings:
„Siguröur gestgjafi á Kolviöarhcli var
fæddur 1869 og elstur barna Daníels.
Móðir hans var Sigríöur Eyjólfsdóttir frá
Minnivöllum."
Þótt ekki sé þessi klausa löng, tekst
höfundinum aö Ijúga þar tvisvar: Siguröur
á Kolviöarhóli var þriöji í rööinni af sonum
Daníels. Hann var fæddur 1868.
Svo merkilega vill nú til, aö í Þjóöskjala-
safninu hefur fleira varöveist en handrita-
sorphaugur kumpánanna tveggja. Þar
finnst tilmynda skjalaböggull, sem inni-
heldur meöal annars málskjöl og dóm
Hermanníusar sýslumanns í „Máli réttvís-
innar gegn Daníel Þorsteinssyni í Kaldár-
holti". Af málskjölunum kemur það í Ijós,
aö þaö er ekki Daníel sem stelur lambi frá
öörum, heldur eru þaö aörir sem stela
lambi frá Daníel. Og í dómnum, sem
hljóðar upp á fimm daga tukthúsvist viö
vatn og brauð, er sérstaklega tekiö fram,
aö Daníel sé ekki dæmdur fyrir þjófnaö.
En fyrir hvaö er hann þá dæmdur? í
dómnum er aöeins talaö um sök, og vitnaö
er til ákveöinnar lagagreinar frá 1869. Þaö
er lagagrein nr. 225. Eftir umfangsmikla leit
í mörgum bókum fann ég hana loksins í
doktorsritgerö Gunnars Thoroddsens,
Fjölmæli. Grein 225 innifelur refsiákvæöi
fyrir ósæmilega framkomu, ofstopa og
óhlýðni við yfirvöld. Þarna kom þaö. Enda
er greinilegt, aö Daníel hefur aftur og aftur
sýnt réttvísinni og dómstólunum lítilsvirö-
ingu, tilmynda mætir hann aldrel fyrir
réttinum, þótt honum sé stefnt fyrir hann,
heldur situr heima og tálgar spýtu, eöa þá
hann rýnir í forn fræöi og Ritninguna.
„Þennan hrokafulla mann skal vissulega
niðurlægja," sagöi Réttvísin. „Svínbeygja