Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1981, Blaðsíða 3

Vísindalegar athuganir styðja þá hugmynd, að fyrir 11.500 árum
hafi smástirni rekizt á jörðina — það var rothögg utan úr
geimnum og dynkurinn hefur fundizt um alla jörð. Þetta glóandi
rothögg hitti eyríkið Atlantis — líklega háþróaðasta menningar-
ríki heimsins á þeim tíma — botn Atlantshafsins lét undan
ósköpunum og sökk um 1—3000 metra.
sæ fyrir 11.500 árum og Golfstraumur-
inn gat sleikt Noröur-Evrópu heitri
tungu? Sú tímasetning kemur heim við
endi ísaldar.
En gæti ekki verið önnur skýring á
þessu? T.d. aö ísöld hafi verið afleiðing
loftslagskólnunar, sem stafaði af ein-
hverju ööru en fjarveru Golfstraumsins,
svo sem minni inngeislun frá sól vegna
mikillar sólblettatíðni, ösku eða ryks í
lofthjúpi jarðar o.s.frv.? Nei, það er svo
aö segja útilokaö. Ef svo væri, myndi
áhrifa Golfstraumsins gæta áfram og
sveigjan til norðurs, hægra megin á
jafnhitamyndinni, haldast þótt 0°C-línan
færöist aö sjálfsögöu sunnar. Jafnhita-
línan liti þá út eins og sýnt er á mynd nr.
6, sem greinilega á sér enga stoö í
raunverulegri útbreiöslu íssins á ísöld.
Það er greinilegt að fjarvera Golf-
straumsins orsakaði ísöldina, enda hall-
ast æ fleiri fræðimenn að þeirri skoðun.
Þessi skýring gæti að mínu mati vel
staöist, því sé máliö athugað nánar, fer
Golfstraumurinn yfir Atlantshafshrygg-
inn aðeins á einum stað, einmitt við
Azorneðansjávarsléttuna. Hefði sléttan
veriö ofansjávar fyrir 12 þús. árum, heföi
hún að öllum líkindum snúið megninu af
hinum hlýja straumi aftur til suöurs og
austurs.
Foraminifera eru lítil sjávardýr með
skel. Tvær megingerðir eru til, —
Globorotalia menardii og Globorotalia
truncatulinoides. Önnur lifir eingöngu í
kaldari sjó. Því er hægt aö nota leifar
þessara dýra til aö sýna líklegan sjávar-
hita á mismunandi tímum. Vísindamenn
viö Lamont-jarðfræðirannsóknastofnun-
ina í Bandaríkjunum hafa gert mikilvæga
uppgötvun að því er varðar dreifingu
þessara dýra í Atlantshafinu. Þeir hafa
komist að því, að yfirborð sjávarins
hitnaði skyndilega fyrir u.þ.b. 10 þús.
árum. Skiptin úr kuldaþolnu tegundinni í
þá sem líkaði betur við hlýrri sjó tóku
ekki meira en 100 ár. Þetta styður þá
hugmynd, að hvarf Atlantis hafi haft
hlýnandi áhrif á Noröur-Evrópu.
Hefði eyjan Atlantis aftur á móti notið
allra gæöa Golfstraumsins ein, hefur
hitastig þar verið afar þægilegt og
sérstaklega þegar viö bættist að risa-
fjalliö Atlas skýldi fyrir norðanvindum.
Rakinn hefði falliö sem úrkoma í noröur-
hlíöunum og komiö annars staöar upp á
eyjunni sem ferskvatnslindir. Loftiö hefði
svo hlýnaö á leið niður suðurhlíð Atlas-
fjallsins (eöa fjallanna, því dýptarmæl-
ingar benda til þess aö nokkrir aörir
lægri tindar hafi einnig verið í norður-
hlíðum eyjarinnar), og orðið eins konar
hlýr, þurr „Föhnvindur", sem hafði enn
bætandi áhrif á eyjunni.
Otto Muck hefur teiknað Atlantis eins
og það hefur að líkindum litið út
samkvaemt dýptarmælingum við Azor-
eyjar. Á mynd nr. 7 sjáum viö eyjuna
Atlantis (í hlutföllunum 1:10.000.000),
sem nær 11 þús. kílómetra frá norðri til
suöurs. Á mynd nr. 8 sjáum við hins
vegar husganlegar jafnhitalínur á eyj-
unni, ef gert er ráð fyrir aö strönd
hennar hafi notið áhrifa Golfstraumsins
og snúið honum til suðurs eða austurs.
Hvers vegna sökk Atlantis?
Hvaöa ógnir geta valdið því að
meginland á stærð viö Litlu-Asíu og
Líbýu samanlagðar sökkvi í sæ „á einum
degi og einni nóttu“?
Enn er skýringarinnar að leita á
hafsbotni Atlantshafsins og eins og áður
með hjálp rannsókna vísindamanna á
honum. Niðurstaða jarðfræðilegra, haf-'
fræðilegra og líffræðilegra rannsókna
sýnir, að gífurlega stórt svæði, sem nær
frá Jan Mayen og suöur í Karabíska
hafiö hafi sokkiö skyndilega í sæ undir
lok ísaldar. Landsvæöiö virðist hafa
sokkið mest syöst en minnst nyrst,
þ.e.a.s. aö miöpunktur þessara atburða
hafi verið sunnarlega.
Á það má t.d. minnast, aö í heim-
skautsleiðangrinum, sem Friðþjófur
Nansen stjórnaði (1883—1896), fannst
mikiö magn leifa af ýmsum grunnsjávar-
dýrum á hafsbotninum milli íslands og
Jan Mayen (nálægt 72° N). Þessar dýra-
leifar fundust á 100—2500 metra dýpi.
Nansen og félagar hans komust að þeirri
niðurstöðu, að þessi svæði hefðu sokkiö
niður á 2000 m dýpi mjög skyndilega og
nýlega á jarðfræðilegan mælikvarða.
í leit á korti að einhverju um það, sem
gæti valdið þvílíkum, gífurlegum hamför-
um, að hafsbotninn sökkvi mörg hundr-
uð metra, blasir eitt við augum. Neð-
ansjávarhryggir teygja sig um Norður-,
Austur- og Suður-Atlantshaf, en flestir
enda armarnir í eyjum eða meginlönd-
um. En í norðvesturhluta Atlantshafsins,
við strönd Bandaríkjanna, bregður svo
viö, aö þar eru engir hryggir. Eini
hryggurinn, sem eitthvaö teygir sig
nálægt þessu svæöi, er Puerto Rico-
hryggurinn, sem reyndar er aðeins
stubbur og endar snögglega líkt og
skorið sé á hann. Hvernig stendur á því
að þessi hryggur, einn allra í Atlantshaf-
inu, nær engu meginlandi eða eyju?
Svarið sést rétt við hrygginn sjálfan, þar
sem tvær mjög djúpar skálar eru í
hafsbotninum, næstum 7 þús. m á dýpt.
Stærð skálanna samanlögð er á við
flatarmál íslands.
Rothögg utan úr geimnum
Á mynd nr. 9 sjást neðansjávarhrygg-
irnir í Atlantshafinu og brotalínurnar
sýna staösetningu skálanna tveggja. Ef
við skyggnumst í nánd viö þessar
dularfullu holur í hafsbotninn, verður
fleira einkennilegt á vegi okkar. Á
suöausturströnd Bandaríkjanna eru um
10 þús. gígar sem menn hafa yfirleitt
talið vera eftir harða loftsteinahríð. Þetta
svæöi er nefnt Carolina-loftsteinabeltið
og vitaö er að allir „loftsteinarnir" lentu
þarna í einu. Aðeins hluti gíganna er á
þurru landi, en svæðið heldur áfram út í
sjó meö stefnu á skálarnar tvær. Greini-
legt er því, aö þarna hefur verið um
sama atburö að ræöa (sjá mynd nr. 13).
Eru þetta ummerki eftir loftstein eða
halastjörnu? Til þess eru skálarnar allt of
djúpar og stórar. Hér hlýtur aö hafa
veriö um hlut aö ræöa, sem var miklu
þyngri og öflugri en nokkur loftsteinn
eöa halastjarna sem viö þekkjum.
Reiknaö hefur verið út samkvæmt um-
merkjum, að hluturinn, sem þarna lenti,
hafi verið u.þ.b. 10 km í þvermál.
Hvaö getur hafa lent þarna, svona
þungt og ógurlegt, og grafiö þessi
firnastóru göt í yfirborð jarðarinnar?
Svariö getur, að því er virðist, aöeins
veriö eitt: smástirni.
Á milli plánetanna Mars og Júpiters í
sólkerfi okkar liggur belti af smástirnum.
Ekki er uppruni þeirra glöggt þekktur, en
sumir telja að smástirnin séu leifar 10.
plánetunnar, sem eitt sinn hafi verið í
sólkerfi okkar. Flestir þessara dverg-
hnatta fylgja braut, sem er vel afmörkuð
milli brauta Mars og Júpiters, en einn
hópur þeirra, sem inniheldur m.a. smá-
stirnin Eros, Amor og Adonis, hefur
óreglulegri braut, er fyrir utan brautir
Mars og Júpiters í sólfirð (þ.e. fjærst
sólu) en koma inn fyrir braut Venusar í
sólnánd. Eins og sjá má af mynd nr. 10,
er nokkur hætta á að þau rekist á
jörðina, er þau fara yfir braut hennar. í
febrúar 1936 lá við að þaö gerðist.
Smástirnið Adonis kom mjög nálægt
jörðu og var næstum því gripið af
3
Stallapýramídar vitna um sameiginlegan arf eða áhrif, — en
hvaðan? Að ofan er egypzkur stallapýramídi, byggður um
2900 fyrir Krists burð, en aö neðan sólarpýramídinn í
Teotihuacan í Mexíkó.
Örin bendir á Azoreyjasléttuna, þar sem greinarhöfundur
telur að Atlantis hafi verið þar til ósköpin dundu yfir fýrir
11.500 árum.