Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1981, Blaðsíða 14

Á sýningunni Austurrískur arkitektúr
1860—1930 í Ásmundarsal haustiö 1980
mátti líta snotra teikningu eftir Richard
Neutra (1892—1970), er hann geröi
skömmu eftir nám. Neutra starfaöi þó
aðeins fáein ár í Evrópu, en fluttist vestur
um haf liðlega þrítugur aö aldri, og öölaðist
þar heimsfrægö. Hann er talinn hafa veriö í
fremstu röö nútíma arkitekta og hefur haft
töluverð áhrif á viðhorf fjölmargra ungra
arkitekta. Telja ýmsir, að þau áhrif eigi
jafnvel eftir aö fara vaxandi, er fram líða
stundir.
Richard Neutra fæddist í Vínarborg áriö
1892, en þar rak faðir hans málmsteypu-
verkstæöi. Aö loknu almennu skólanámi
innritaöist Neutra í tækniháskóla Vínar-
borgar. Þar varö hann fyrst fyrir miklum
áhrifum frá Otto Wagner (1841 —1918),
sem verið hafði einn helzti forvígismaður
Art Nouveau-stefnunnar í Austurríki, en
hafði síðan snúiö sér að framgangi nútíma
arkitektúrs af miklum krafti. Síöar í skóla-
náminu varö Adolf Loos (1870—1933)
helzti lærifaöir Neutras og hafði varanleg
áhrif á stíl hans. Loos haföi haft bein kynni
af byggingarlist í Bandaríkjunum og hrifizt
mjög af tæknilegum afrekum, sem hann sá
þar. Hann var kunnur arkitekt í Austurríki,
einkum fyrir óbeit sína á útflúri og hvers
kyns skreytingum á byggingum. Greyptist
þessi afstáða Loos djúpt inn í huga
Neutrax. Svo til samtíma honum í námi var
Rudolf M. Schindler (1887—1953), og
tókst meö þeim Neutra góöur kunnings-
skapur. Ákváðu þeir að halda vestur til
Bandaríkjanna, er þeir hefðu lokið námi.
Svo fór, að Schindler hélt vestur um haf
áriö 1914 og fékk þegar vinnu hjá Frank
Lloyd Wright, en Neutra haföi ekki lokið
námi, er heimsstyrjöldin brauzt út og var
kvaddur í her keisarans. Hann gat þó lokið
námi áriö 1917, en af vesturferð varð ekki
að sinni. Þegar ríkjasambandið Austurríki-
Ungverjaland var leyst upp 1918, fluttist
Neutra til Sviss og starfaði næstu tvö árin
hjá garðhönnuðinum Gustav Ammann, þar
sem hann öðlaðist næma tilfinningu fyrir
eðli og mikilvægi trjáplantna og góðum
lóðarfrágangi. Kom þessi næmni ríkulega
fram síðar á starfsferli Neutras. Árið 1921
hélt Neutra til Þýzkalands, og í árslok hóf
hann störf á arkitektastofu Erichs Mendel-
sohns (1887—1953) í Berlín, en Mendel-
sohn var þá einn aðalfrumkvöðull tjástefn-
unnar (expressjónismans) og hafði nýlokiö
við sitt þekktasta verk, Einsteinsturninn í
Potsdam (1919—20). Upphaflega starfaöi
Neutra á stofunni sem tækniteiknari, en
mjög fljótlega gerði Mendelsohn hann aö
félaga sínum. Saman unnu þeir 1. verölaun
í samkeppni um viðskiptamiöstöð í Haifa
(1923), en ekki kom til frekari útfærslu
verksins. Um þetta leyti voru miklir þreng-
ingartímar í Þýzkalandi og veröbólga
gífurleg. Loks, síöla árs hélt Neutra vestur
um haf. Starfaði hann fyrst um eins árs
skeið á gríðarstórri teiknistofu í Detroit, og
einnig vann hann á stórri stofu í Chicago.
Þar kynntist hann Louis Sullivan, sem þá
var orðinn illa farinn og átti skammt eftir
ólifað. Við jaröarför Sullivans (1924) hitti
Neutra meistara Frank Lloyd Wright í fyrsta
sinn, og varð þessi fundur til þess að
Neutra fór í skóla Wrights í Taliesin. Þar
vann hann jafnframt að bók um byggingar-
aðferöir í Bandaríkjunum, og var sú bók
gefin út í Stuttgart 1927 og heitir Wie baut
Amerika. Neutra dáöist mjög að Wright og
skírði elzta son sinn í höfuö meistarans.
Neutra yfirgaf stofnun Wrights eftir áriö og
Heilsuhúsið, Los Angeles (1929).
ARKITEKTOR'l
hélt með fjölskyldu sína vestur til Kali-
forníu. Þar var Schindier, vinur hans frá
Vín, búinn aö koma sér fyrir, og unnu þeir
Neutra saman að tveim samkeppnisverk-
efnum, en hlutu þó ekki verðlaun. Jafn-
framt þessu vann Neutra aö skipulagshug-
myndum sínum á milljón manna byggö
meö algerum aðskilnaði fótgangandi og
ökutækja og nefndi hann verkefnið „Rush
City Reformed". í aöalatriöum var hug-
mynd þessi töluvert lík því sem skipulag
Brasilíuborgar var síðar byggt á. Neutra
kynnti þessar hugmyndir sínar opinberlega
og vöktu þær töluverða athygli. Leiddi
þetta til þess aö honum bárust svo mörg
verkefni, aö hann gat sett upp eigin stofu.
Meðal fyrstu raunverulegra verkefna
Neutras var svokallaö Heilsuhús, stórt
einbýlishús, sem hann teiknaöi fyrir sér-
fræöing í heilsulækningum. Húsiö var reist
áriö 1929 úr stálburðargind, og markaöi
þaö upphaf alþjóðlegrar frægðar Neutras. í
þessu verki tókst honum aö sameina ótal
ólíka þætti bandarískrar tækniþróunar í
eina sannfærandi heild. Stigar og gólfpallar
eru útkragaðir eða hengdir niöur úr
burðargrindinni meö stálvírum á mjög
skemmtilegan hátt. Myndir af Heilsuhúsinu
birtust fljótlega í fjölmörgum tímaritum, og
fleiri verkefni fylgdu í kjölfarið. Neutra var
Beckstrand-húsið, San Fernando Kaliforníu 1936.
Forgöngumenn nútima arkitektúrs
eftir Harald Helgason arkitekt
Richard Neutra