Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1982, Qupperneq 11

kolaskipa, frá mörgum löndum, sem liggur
viö festar í flóanum og bíöur afgreiöslu. Sl.
ár var tala þessara skipa aö jafnaöi um 120
og biðtíminn allt aö 40 dögum. Hækkun
olíuverös hefir leitt til gífulegrar aukningar
kolanotkunar um heim allan en Bandaríkin
telja sig eiga kolaforöa sem endast muni í
margar aldir.
Chesapeakeflóabrúin var í smíðum ná-
lægt fjögur ár og er 28 kílómetra löng.
Brúin er lág og til þess aö sigling geti hald-
ist voru gerðar eyjar úti í flóanum og á milli
þeirra jarögöng fyrir bílaumferö. Hiö efra
voru þá komin sund fyrir hafskip. En sigling
er mikil til og frá Hampton Roads og Balti-
more. Og þarna liggur leiö íslenskra skipa
meö frosinn fisk til Coldwater-verksmiöj-
unnar í Cambridge, Maryland.
Kostur er á aö skoða af skipsfjöl her-
skipaflotann í Norfolk. Verður mörgum
undrunarefni aö sjá þar, bundið viö
bryggju, á milli tundurspilla og flugvóla-
móöurskipa, rismikla farþegaskipið, United
States, handhafa bláa bandsins fyrir
hraöamet á milli Ambrose-vitans í New
York og Biskupsklettsins í Ermarsundi, í
jómfrúrferö 1952. United States er eitt
íburðarmesta og glæsilegasta farþegaskip
sem byggt hefir veriö, en eins og aörar
drottningar hafsins varö þaö aö lúta í
lægra haldi fyrir öld enn meiri hraöa. Skip-
inu var lagt upp fyrir tólf árum og hefir
síöan veriö í „mölkúlum“. Útlit er samt fyrir
aö United States eigi enn eftir aö sigla um
heimshöfin. Bjartsýnir kaupsýslumenn hafa
keypt skipiö og ráðgerð er nokkur hundruö
milljóna dollara viðgerö. Síöan hnattsigl-
ingar og máski fastar feröir milli vestur-
strandarinnar og Hawaii. Menn eiga þess
kost að leggja fram hlutafé og tryggja sér
þannig forgangsrými, en ódýr sigling verö-
ur þaö ekki.
Hérlendum blaöamanni varö fótaskortur
á tungunni er hann greindi frá því aö Mac-
Arthur heföi fæðst í Norfolk í fjarveru for-
eldra sinna. Hitt mun sönnu nær að hann
hafi fæöst þar aö föðurnum fjarverandi.
MacArthur hershöföingi var lengst af
ævinnar erlendis og þaö var ekki fyrr en á
gamalsaldri aö hann taldi til tengsla viö
fæöingarbæ sinn. Borgarfulltrúar ruku þá
til og breyttu gömlu ráöhúsi í minnisvaröa
og grafhýsi fyrir MacArthur. Hér hvílir
hann, umkringdur sínu jaröneska góssi,
kornpípunni og dýrum gjöfum frá pótentát-
um Austurlanda.
Þess má geta aö vísindamaöurinn
franski Jacques Cousteu hefir valiö Norfolk
sem heimahöfn fyrir Calypso og miöstöö
fyrir starfsemi sína. Cousteu rannsakar
dýralíf og mengun sjávar.
Chrysler Museum í Norfolk er taliö
veigamesta safn málverka og listmuna í
Suöurríkjunum. Þaö hefir notiö góös af
ríkidæmi og gjafmildi Walter P. Chryslers
af bílakóngaætt.
Vor hvert er efnt til Azalea-hátíöar á veg-
um NATO. Drottning hátíðarinnar, forseta-
dóttir ef vel ber í veiöi, ekur um borgina í
blómahafi og henni fylgja prinsessur, helst
dætur diplómata NATO-landa. Hefir þar
getiö aö líta marga fallega stúlku frá Fróni.
Þetta stendur í marga daga meö þrotlaus-
um ræöuhöldum, skrúögöngum og ööru
brambolti.
Þótt Norfolk sé miöstöö viöskiptalífsins í
Hampton Roads þá er það aðliggjandi
borg, Virginia Beach, sem hefir mest aö-
dráttarafl fyrir ferðamenn. Árlega streyma
þangaö tvær milljónir sóldýrkenda, fólk að
noröan og frá iönaöarbæjunum inni í landi.
Tugkílómetra baöströnd sem nær aö
landamærum Noröur-Kaliforníu er segul-
aflið. En úti á sjónum er gott stanga-fiskerí,
túnfiskur, marlin og hákarl sem getur náö
þúsund punda þyngd.
Borgin vex ört enda landrými þaö mikiö
aö landsfeðurnir fengu einn góöan veöur-
dag þá hugmynd aö byggja fjall í miöjum
bænum. Mount Trashmore gnæfir nú stolt
yfir flatneskju umhverfisins. Eins og nafniö
bendir til varö þetta fjall ekki nært af
hraunstraumi úr iörum jaröar heldur fókk
þaö daglega 500 tonna dembu af kaffi-
korgi, flöskum, dósum og ööru sem til fell-
ur úr eldhúsum. Síöan komu moldarlög i
milli, mávar hrökkluöust frá í bili, svo koll af
kolli og aö endingu tyrft yfir allt saman.
Þarna er leikvangur unglinga, íþróttasvæöi
meö sundiaugum, skíöa- og sleöabrekkur,
þá sjaldan aö snjóar. Þetta hefir gefist svo
vel aö Skarnfjall númer tvö er í smíöum.
Svo notaö sé málfar feröabæklinga þá
leikur hér hvarvetna andblær sögunnar um
vitin. Einn desemberdag áriö 1606 létu þrjú
lítil skip úr enskri höfn meö 104 landnema
innanborös. Eftir fjögurra mánaöa volk um
Atlantshafiö var loks tekiö land viö mynni
Chesapeakeflóans þar sem nú heitir Cape
Henry. Síöan var skekist um flóa og víkur
og aö endingu slegiö tjöldum á mýrlendri
eyju og fyrsta byggöin nefnd Jamestown.
Aö ári liönu voru aðeins 38 landnemar eftir
á lífi, 66 höföu falliö úr hungri, malaríu,
blóökreppusótt og öörum sjúkdómum.
Nútímamaður á erfitt með aö skilja hvernig
hægt var aö veröa hungurmorða á vatna-
svæði fullu af fiski, gómsætum kröbbum,
ostrum og kúfiski, ber í runnum og hnetur á
trjám. Telja má víst aö í þessum fyrsta hópi
hafi verið margur ráöleysinginn og til ferö-
arinnar stofnaö af lítilli fyrirhyggju.
Landnemar reistu byggö sína mitt á
veiöisvæði indíána, sem kunnu á landiö og
höföu því nóg aö bíta og brenna. i fyrstu
var sambúöin friösamleg en þegar harön-
aöi á dalnum geröust aökomumenn fingra-
langir til fanga hjá indíánum og skarst þá
fljótt í odda. Ofan á hungur og sjúkdóma
bættust nú tíðar árásir indíána. Kom aö því
aö Ijóminn sem stafað hafði af nýja heimin-
um yfirfærðist á London, Liverpool og Hull.
Landnemarnir voru komnir í skip og hugö-
ust hverfa aftur til síns heimalands. Þá hag-
aöi tilviljun því svo aö í mynni James-
fljótsins mættu þeir aðkomandi skipi með
vistir, vopn og hóp nýrra landnema. Og
það sem mest var um vert: nú fengu þeir
skelegga forystu.
Leyfist hér svolítill útúrdúr þá hverfur
hugurinn um 600 ár aftur í tímann og um
þaö bil 1200 mílur í norður þar sem Þor-
finnur karlsefni er aö leggja árar í bát eftir,
að því er hann telur, vonlausa baráttu viö
skrælingja. Heföi nú t.a.m. Leifur heppni
siglt inn víkina meö áhöfn „til vopna og
víga borna“ heföi máski saga vesturhvels-
ins oröiö önnur.
En víkjum aftur aö Jamestown. Frá
gamla heiminum kom nú hver hópurinn af
öörum og þrátt fyrir haröræöi og skærur
viö indíána staöfestist landnámið á næstu
áratugum. Viö fljótsbakka getur nú aö líta
fyrstu þrjár fleyturnar sem hingaö komu,
endurbyggöar. En í Jamestown er ekkert
eftir nema kirkjurúst og leifar bæjarstæöa.
Hvaö heimalandiö snerti þá var til land-
námsins stofnað í gróöavon. Nýi heimurinn
átti aö gefa af sér verömæt hráefni, grá-
vöru og ekki síst gull. En nú geröust örlögin
glettin því eina verðmætið, sem aö vestan
kom, var skaövaldur sem nefnist tóbak.
Evrópumenn voru aö fá smekk fyrir tób-
aki og hér í Virginíu óx þaö sem illgresi. Og
eftirspurnin magnaöist og tóbakið varð
lyftistöng hins nýja lands. Áöur en lauk
snerist ailt um tóbak, þaö varö verðmælir
og gjaldmiöill. Sagan segir frá Adam Thor-
oughgood, sem fyrstur varö fjáöur af tób-
aksrækt. Hús þeirra hjóna Adams og Söru
stendur enn og er af fróöum mönnum taliö
fínasta sýni Tudor-byggingarstíls hérlendis.
Seinna komu til sögunnar stórar plantekrur
meö íburðarmiklum húsakosti, og grund-
völluöust á vlnnuafli þræla frá Afríku. Enn
standa höfuöból fyrir þá sem vilja gægjast
inn í gamla tímann en víöa hafa þau oröið
borganna útþenslu aö bráö.
Byggö lagölst niður í Jamestown og
þungamiöja héraösins fluttist til nærliggj-
andi þorps. Hlaut þaö nafniö Williamsburg
og varö höfuöborg fylkisins. Williamsburg
er sögufræg og hefir fyrir nokkru verið
endurbyggö sem næst því sem var á
blómaskeiöinu. Allt var kostaö af þeim vell-
ríka Rockefeller. Þangað sækir árlega fjöldi
pílagríma.
í næsta nágrenni er Yorktown þar sem
úrslitaorusta frelsisstríösins var háö og
endi bundinn á yfirráö Breta hér á landi. Þá
voru liöin 175 ár síðan land var tekiö viö
Henryhöföa. Þessa sigurs var minnst meö
miklum hátíöahöldum í Yorktown á sl.
hausti.
Þórir Baldvinsson arkitekt
Nefndir og stofnan-
ir lötra slóð
fyrirrennara sinna
Nokkur þakkarorð frá ald-
ursforseta íslenzkra arkitekta
í tilefni fram kominna tillagna
Þórðar Ben Sveinssonar á
sýningu hans að Kjarvalsstöð-
um
Þaö var skemmtilegt aö koma á sýningu
hins unga listamanns Þórðar Ben Sveins-
sonar á Kjarvalsstööum á dögunum. Sýn-
ingin beindist mest aö húsagerð og skipu-
lagsmálum og var kominn tími til aö ein-
hver sjónmenntaöur maöur, annar en úr
þrengsta hópi arkitekta og skipulagsfræö-
inga, léti sig skipta þessi mál, svo mjög
sem þau snerta líf og heilbrigöi hvers ein-
asta manns.
Um allan heim eru borgirnar og vöxtur
þeirra aö veröa eitt stórkostlegasta og
uggvænlegasta vandamál mannlegs lífs.
Þær hafa vaxiö hraöar en geta byggjenda
þeirra til aö gera úr þeim heilbrigöan og
lífrænan dvalarstaö, þar sem ríkt gæti friö-
sæld, hamingja og öryggi fyrir aldna jafnt
sem unga. í staö þess hafa þær oröiö eins
konar leikvöllur þessara undarlegu vélvera,
bifreiöanna, sem vaða friölausar og gá-
lausar um borgirnar þverar og endilangar,
meö öllu því eiturlofti sem þeim fylgir, og
oft meiöingum og dauöa.
Skiþulagsfræöingar og nefndir beygja
sig og bugta fyrir þessu fyrirbæri, í staö
þess aö banna umferö þeirra aö mestu
innan borganna meginhluta hvers vinnu-
dags og ætla þeim á meöan geymslupláss
í útjöörum borganna. Mætti svo skipu-
leggja umferð innan borga á annan og
betri hátt. Þetta hlýtur að koma, því hinu
getur enginn sjáandi eöa vitiborinn maöur
unaö til lengdar. En þetta höfum við ekki
gert. Við höfum lotið ofurvaldi nefnda og
fjölmennisstofnana, sem jafnan lötra slóö
fyrirrennara sinna og sjaldan hafa mikla
ábyrgöartilfinningu eöa hærri hugsýnir. Viö
látum þessar fjölmennisstofnanir borganna
um þaö aö stjórna félagslífi okkar og þær
gera það svo eftir reglum vanans og meö
aöstoö sérfræöinganna, sem, að því er
snertir mótun borga og húsagerðar, eru
frosnir í viðjar níutíu gráða hornsins, reglu-
stikunnar og steinsteypumótanna.
Líklega gefum viö sérfræöingum og
flokksbundnum stjórnmálamönnum of
lausan tauminn. Hvortveggja hafa of
bundna hugsun og sjá yfir of þröngt sviö.
Galli á menntun er aö hún er alltaf í liðnum
tíma og komin frá bókum og lærimeistur-
um sem tilheyrðu ennþá eldri tíma. Á dög-
um hins gífuriega hraöa þarf mikinn dugn-
aö, ef hægt á að vera aö fylgjast nægilega
meö, vegna verka sem unnin eru fyrir
morgundaginn. Þetta verður því erfiðara
sem lengra líður. Sérfræöin er þó nauö-
synleg og óhjákvæmileg til úrvinnslu og út-
reikninga og kemur því aö fullum notum, ef
henni er rétt beitt.
Vísast ættum viö aö hafa meira af
mönnum meö opinn huga í nefndum okkar
og ráöum, meira af skáldum og lista-
mönnum, heimspekingum og fagurfræö-
ingum, því flokkastjórnmál eru oft háö
skaölegri þráhyggju og þar finnast oftast
verstu dæmin um heilaþvottinn.
Ég hefi mjög hóflega trú á aö fá mikil
völd í hendur nefndum og ráöum. Aöeins
einstaklingurinn hefur samvizku og náttúr-
lega ábyrgöarkennd, en hópurinn sjaldn-
ast. Þó er einstaklingnum því aöeins treyst-
andi, aö hann hafi tamiö sér nokkurn veg-
inn heilbrigö lífsviöhorf og venjur.
Sitt hvoru megin aldamótanna voru þeir
starfandi Gaudi hinn spænski, Ameríku-
maöurinn Frank Lloyd Wright og Frakkinn
Le Corbusier. Þeir og nokkrir aörir reyndu
þá aö sveigja borgarskipulag og húsagerö
inn á naturaliskari og mannlegri vegu, en
máttu ekki viö margnum. Eftir standa ein-
stök og merkileg verk þessara manna, en
áhrifin á heildina voru lítil sem engin. Hér er
því viö ramman reip aö draga.
11