Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1982, Blaðsíða 16

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
Sn-ib- KOMA Fi*m ofah Lítnr.r CoTT BHDOTN Ít/U BSSeR fALL OBt>- rcjjr SKLA
» K O N A N -b s ú. R f|IU £ R
A F A s Hm-Rúm KEFUA t FTIR H O t. RþEAI f>£TT A K I
F A U r A K ir.S« R VK F F . ít> jsu Á T
UUU A p. N1 UUUM P A R A 5 K A
£.«&»! HfLÍ.- AKriAR M ELD STÆÐI L rllKuR HJvJ- t>Ý* 5 K A r A fuui r>V»' s y A N
PRkua B A N A D Æ A u R ^ÁTiT íuu A T \ N u
r Æ S A R JhOiB tr.öóA ÁJtcuR R o r DAÓA A T S EáuÐ ron- LttxtU V A N
N u n I N FISIC- INN n Us R T U N A n W» - H A
A R Uxl N 'o T l N ;ts;. kveiF A K \ M N S ©
D 1 i N A VAC.0A ÚKAFA K U Ck C. A L'ATWU FÚrtA A> 'A N a
A N H Sicoe- X>ÝA -t.íh* eiHi U W* SLKN N1 U R R. A ÍOMA Fok. M Æ R.
C. s Ý F A R 1 w A t>»H (V*M P A u R X*
A 4 U L A f> L e U u K X u N l K
'o A b iKUfti A L F A T l r K A R 'o
UR FtóR- LEVSIÐ /VJd'no- uu Fitla \> l£i þVF! FeX- Fö-Ð- UfllNN JoíJar Fæða
ÚK4MS- HLdTA^A NA Ck- Dý'fZUM
Æ —> á iNn
CÍNC.LA HAKC.A
Hli© 5AM- HLT,
5 K£«.A E L X)- $TÆ£>I£> nÓ> r

FLuTAf- 1 M LA- DfKC. AR. þUN&A r/£> mJan-- UOUR.
5P1L FRIíuR. tík
ÞvÆTT- IMG.UR STó R- MfAJWÍKU,- l/eti 0LDU
F«uh\- £FNI /fif1 TafU- ASl UM
LENC.J- UNA KftUp + H£y LT ós- Týru
(«y LE IT MtLT| fMUSr
lesF- i sr HRElNS- AR
EtN- KENNl A F L lUka
D£Tta HÁttur
X HEC.OUN MM MÆLl Hús
ÍíREIK- AR Ksáhar Kveivc- KV£N- P v fl BlÓi^
RenciR To'nm HUt- LAUSAR 1 MtuP
st-X
5NU5R- AR ■ Sefa®
IVlNNA IÚ.LKD1R il
Þeir Ryder og Prytz unnu aö skógamál-
efnum landsins án þess nokkurntíma aö
þiggja laun fyrir störf sin, en Ryder aflaöi
einnig mikils fjár og margskonar greiöa til
aö starfsfé nýttist betur. Þannig var girö-
ingarefni sent til landsins ókeypis fyrstu
árin, Flensborg fékk einnig ókeypis far milli
landa, ferö Prytz til íslands var einnig
ókeypis auk þess sem Ryder útvegaði styrk
til fararinnar svo að ekki þurfti að greiöa
hana af framkvæmdafé.
Þetta ásamt ýmsu fleiru finnst í gömlum
skjölum og nærri gleymdum, og við lestur
þeirra mundi fleirum finnast sem mér, aö
vafasamt sé, hvort íslendingar hafi nokk-
urntíma eignast meiri velgerðarmann af
erlendu þjóðerni en Carl Ryder.
Carl Vilhelm Prytz var kennari og pró-
fessor í skógrækt viö danska Landbúnaö-
arháskólann frá 1882 til 1927, eða samtals
í 45 ár. Hann varö kennari viö skólann
þrem árum eftir að hann lauk námi, sem
var mjög óvenjulegt.
Prytz fæddist 21. mars 1857 í Thy á
norðvesturströnd Jótlands, þar sem faöir
hans var prestur, og þar ólst hann upp í
algjörlega skóglausu héraöi. Hann var
kominn á 17. ár þegar hann leit skóg í
fyrsta sinn á ævinni, og hann hreifst svo af
því að hann valdi sér skógfræöi sem ævi-
starf. i kennslu sinni markaöi hann nýja
stefnu í skógfræöum Dana, losaði hana úr
aldagamalli spennitreyju meö því að taka
miö af hagfræðilegum lögmálum og auka
afuröir skóganna, en láta ekki gömul róm-
antísk sjónarmiö ráöa feröinni. Hin nýju
sjónarmiö voru lítt vinsæl framan af eins og
oft er þegar menn láta stjórnast af tilfinn-
ingum en ekki af skynsemi, en nú eru þau
almennt viöurkennd og eftir þeim breytt.
Prytz gaf út og ritstýröi tímariti um skóg-
rækt, Tidskrift for Skovvæsen, ýmist einn
eöa í félagi viö aðra, frá 1889 fram til 1918,
er danska skógræktarfélagið tók viö útgáf-
unni.
Prytz var hinn mesti reglumaöur, sívinn-
andi, glaður og Ijúfur í viömóti og athugull
mjög. Aö framan er sagt frá ferö hans
hingað til lands árið 1903 og þeim athug-
unum, sem hann gerði á íslenskum jarð-
vegi, en þær leiddu meöal annars til þess,
að hingaö Rom d2.rí?kur sandgræöslumaö-
ur til aö skoöa uppblásturssvæöin. En eftir
þaö voru tveir íslendingar sendir til Jót-
lands til aö kynnast sandgræöslustarfinu
þar. Annar þeirra var Gunnlaugur Krist-
mundsson, en hinn heltist úr lestinni. Má
því með nokkrum rétti segja aö Prytz só
upphafsmaöur sandgræöslu hér á landi.
Prófessor Prytz kvæntist dóttur grasa-
fræöingsins E. Warmings, Marie aö nafni,
1895, en Warming var mjög þekktur á sínu
sviöi og talinn meö þeim fremstu. Hann var
lærifaöir Stefáns skólameistara Stefáns-
sonar og var Flóra íslands tileinkuð honum.
Þau hjónin bjuggu lengst af á fögrum staö
í Hellerup viö ástríki og barnalán, en Prytz
lést 1. júní 1928, stuttu eftir aö hann lét af
embætti.
Christian Emil Flensborg er fæddur á
Jónsmessu 1873 í Odense á Fjóni, sonur
liösforingja í hernum, herdómara Chr. P.
Flensborgs, og konu hans. Hann lauk
skógfræöiprófi 1898 og var nýlega oröinn
aðstoðarmaður hjá Heiöafélaginu þegar
þeir Prytz og Ryder báöu hann aö fara til
íslands árið 1900. Fékk hann síðan leyfi
yfirmanna sinna sex næstu sumur til að
sinna störfum hér á landi og í Færeyjum
eftir 1902. Hann gegndi ýmsum störfum hjá
félaginu fyrstu árin, en 1. janúar 1913 var
hann ráöinn skrifstofustjóri félagsins, sem
var ein vandamesta staðan innan þess,
ekki síst fyrir það aö forstjórinn, sonur Enr-
ico Dalgas, þess er stofnaöi Heiöafélagiö,
Chr. Dalgas, reyndist ónýtur stjórnandi.
Hinar ýmsu deildir félagsins stækkuðu
samt undir stjórn góöra manna þannig aö
störf Flensborgs uröu mjög umsvifamikil
eftir því sem tímar liöu. Danska Heiöafélag-
ið er mjög þekkt víðsvegar um heim og
hefur veriö fyrirmynd margra svipaðra fé-
laga í öðrum löndum, en það leiðir aftur til
samskipta og gagnkvæmra kynna. Áriö
1933 varö Flensborg forstjóri félagsins og
gegndi hann því starfi þar til hann varö
sjötugur árið 1943. Ber öllum saman um aö
stjórn hans hafi verið farsæi og góö, og
hann kom því til leiðar aö félagiö jók skóg-
rækt sína mjög, en þaö hefur bætt fjárhag
félagsins meö auknum afuröum og miklum
eignum.
Allt frá æsku stóö hugur Flensborgs til
þess aö veröa garöyrkju- eöa skógræktar-
maöur, aö því er hann sjálfúr sagöi. Faöir
hans fór meö hann til Dalgas hins eldra til
aö sýna honum strákinn og spyrjast fyrir
um hvaöa möguleikar væru til aö komast
áfram viö ræktun heiöanna. Dalgas svaraöi
því, aö hann skyldi ekki ganga þá braut ef
hann ætlaði aö safna þessa heims gæöum,
en vildi hann hinsvegar hafa ánægju af líf-
rænu starfi og lífsfyllingu, væri honum
óhætt að snúa sér aö skógrækt. Þetta var
honum hvatning til að mennta sig í skóg-
rækt, og vitnaöi hann oft til þessa atburðar
síöar.
Þótt Flensborg hafi oröiö aö hætta störf-
um hér á landi meö miklum trega fyrir
skammsýni íslendinga á Alþingi 1905 átti
hann því láni aö fagna að hafa eftirlit meö
trjárækt Færeyinga allt til ársins 1940.
Hann kom þó til íslands sumariö 1936 og
fór þá til þeirra staöa, sem hann haföi unn-
iö viö þrjátíu árum fyrr. Framfarirnar voru
þá fyrst aö koma í Ijós á Þingvöllum og viö
Grund, en á Hallormsstað voru þær sýnu
meiri. Áhrif af friðun skóglendanna þóttu
honum aö vonum stórkostleg og var hann
ánægöur meö komu sína hingað. Viö skipt-
umst á bréfum í mörg ár svo hann gat
fylgst meö því sem hér geröist og þótti
mjög vænt um þaö.
i Færeyjum kynntist hann ungri og fríöri
kaupmannsdóttur, Evu M. Lútzen, og
kvæntist henni áriö 1909. Þau áttu fallegt
heimili meö 3 börnum sínum, fyrst í Árós-
um, síðan í Viborg og aö síðustu í útborg
Kaupmannahafnar. Flensborg varö háaldr-
aöur og hélt hreysti sinni og andlegu heil-
brigöi fram á síðustu ár. Hann lést 3. sept-
ember 1966, 93 ára að aldri.
Hann taldi sig mikinn lánsmann á langri
ævi, og víst er að hann naut þess aö hafa
komið skógrækt á íslandi á góöan rekspöl
ásamt því að koma upp trjárækt í Færeyj-
um auk þess mikla starfs sem hann vann á
Jótlandi.
Hér lýkur aö segja frá fyrsta þætti skóg-
ræktar á íslandi. Hann tekur yfir árin 1899
og 1907. Frumkvööull hennar, Carl Ryder,
hefur lengi legiö óbættur hjá garði okkar
Islendinga, en hans mun efalaust síöar get-
iö í sögu landsins sem mikils velgerðar-
manns. Starf hans allt ásamt störfum fé-
laga hans, Carls V. Prytz og Christians E.
Flensborgs, voru unnin af hellum hug og
mikílli fórnfýsi.
Lengi býr aö fyrstu gerö seglr máltæklö
og svo hefur reynst hér. Stefna skógrækt-
armála í landinu er hin sama og mörkuö
var í upphafi og veröur án efa enn um
langan aldur. I því sambandi má minna á
þá draumsýn Ryders, aö rækta skóg í út-
haga bændabýla þar sem þess væri kost-
ur. Sú byrjun er þegar hafin fyrir röskum
áratug í Héraöi eystra með ágætum árangri
og sýnir, svo aö ekki verður um villst, aö
ræktun skóga rennir styrkari stoöum undir
örugga búsetu í sveitum landsins en nokk-
urt annaö tiltæki.
Því meira sem ég sökkti mér niöur í skjöl
fyrri tíma óx jafnframt viröing mín fyrir at-
höfnum þeirra þriggja manna, sem hér áttu
mestan hlut aö máli, og skylda mín til aö
halda minningu þeirra á lofti. Aö mínum
dómi munu fslendingar vart standa í melrl
þakkarskuld viö nokkra erlenda menn en
þá þrjá sem nú hefur veriö sagt frá.
Heimildir mínar aö þessu skrifi eru aö
mestu tilgreindar í lesmáli. Mér ber þó aö
þakka Bent Jakobsen, skógfræöingi viö
dönsku tilraunastöðina í skógrækt, fyrir
upplýsingar um ævi Ryders skipstjóra.
Ennfremur dr. Signe Frytz og Kjeld Flens-
borg lektor fyrir lán á ýmiskonar heimild-
um, einkabréfum og fleiru úr búi feöra
þeirra. Þá stend ég í þakkarskuld viö Arb-
oretið í Hörsholm, dr. Bent Söegaard og
samstarfsmann hans, P.C. Nielsen, fyrir aö
Ijá mér aögang aö fræöibókum Johs. Rafns
frá 1900 til 1910 ásamt margskonar aöstoö
af þeirra hendi.
Útgcfandi: H.f. Árvakur, Keykjavík
Framkvjrtj.: Haraldur Svcinsson
KiLstjórar: Matthías Johannessen
Styrmir (iunnarsson
KiLstj.fltr.: Gisli Sigurösson
Auglýsingar: Baldvin Jónsson *
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100
16