Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.1982, Síða 3

arlremba
keppnis-
alla sök á
heimsins?
Við tölum stundum um fyrra
stríd og seinna stríð, rétt eins og
þessar styrjaldir séu þær einu á
öldinni. Síðan hefur þó hver
blóðug smástyrjöldin rekið aðra;
Viet Nam-stríðið þeirra mest. En
auk þess hefur næstum heil þjóð
verið myrt í Kampútscu og
grimmileg stríð verið háð í
Eþíópíu, Mið-Ameríku, sunnan-
verðri Afríku og feykilega
mannskæð styrjöld stendur enn
á milli írana og nágranna þeirra
i írak. Rússar eru enn að skjóta
á fólk í Afghanistan, Bretar og
Argentínumenn hafa lokið fá-
ránlegu uppgjöfi með stríðsátök-
um við Falklandseyjar og fsra-
elsmenn hafa háð sín sex daga
stríð og Yom Kippur-stríð. Þeir
hafa skilið eftir sig blóðugan fer-
il í Líbanon, þar sem saklaust
fólk hefur orðið að gjalda fyrir
með lífi sínu og heilsu, að Pak
estínuþjóðin var eftir síðari
heimsstyrjöldina rekin úr landi
sínu.
Ef til vill er þetta þó allt sam-
an einber hégómi og rétt eins og
meinlaus nágrannakritur á móti
kapphlaupinu mikla um full-
komnustu morðtól veraldarsög-
unnar. Þetta kapphlaup snýst
núorðið um það, hvort hægt sé
að myrða gervallt mannkynið og
eyða öllu lífi á jörðinni oftar en
15 sinnum, en sérfræðingar telja
að þar séu mörkin nú.
Af fréttaflutningi sumra fjöl-
miðla, ríkisútvarpsins þar á
meðal, má ráða að fréttir af
öðru en hernaðarátökum séu
engar fréttir. Ritskoðaðar og
meira og minna uppdiktaðar
fréttir af mannfalli og tölu
niðurskotinna flugvéla, sem ger-
samlega stangast á, hafa þó
nákvæmlega enga þýðingu. En
innan um og samanvið eru Iesn-
ar meinlausari samkeppnis- og
íþróttafréttir, þar sem alveg fer
inn um annað og út um hitt að
Blackpool hafi unnið Liverpool
með tveimur á móti einu í
brezku deildarkeppninni, elleg-
ar, að Jón Bjarnason hafi varp-
að kúlunni 10,55 metra á hér-
aðsmóti Strandamanna. Þetta
hefur svo sem enga þýðingu,
nema kannski fyrir Jón að heyra
nafnið sitt í útvarpinu.
Allt rennir þetta stoðum und-
ir þá skoðun, sem oft hefur verið
viðruð í kvennabaráttunni
svonefndu, að allt að því sjúk-
legur stríðs- og samkeppnismór-
all einkenni karlpening heims-
ins, líklega vegna þess hve stutt
er síðan við komum niður úr
trjánum. Þar af stafi gervallur
djöfulgangur heimsins frá stór-
styrjöldum og megamorðtóla-
framleiðslu til minniháttar
átaka, sem karlkynið stofnar til
og fær þar með útrás fyrir þessa
eyðingarhvöt; knattspyrna þar
með talin og annað hrottalegt
sport eins og hnefaleikar og
kappakstur. Og svo eru þeir úr
okkar hópi, sem berja konurnar
sinar eins og um var rætt í sam-
talsþætti nokkurra kvenna í
Djevaff-blaðinu nýlega.
Af þessu virðist mega ráða, að
karlpeningurinn sé skammt
kominn á þroskabrautinni og
margur freistist til að leysa
deilumálin með ofbeldi, þegar
samkomulag þrýtur, hvort held-
ur það er í samskiptum þjóða
eða hjónaerjum. Merkir lær-
dómsmenn eins og Desmond
Morris, sem skrifaði „Nakta ap-
ann“, hafa sagt okkur það til af-
sökunar, að það sé ekki að undra
þótt veiðidýrið maður eigi sitt-
hvað ólært. Vísindamenn eru
einlægt að færa aldur mannsins
á jörðinni aftar í tímann; þann
aldur, sem hægt er að segja að
hann hafi verið maður og migið
standandi. Ekki alls fyrir löngu
var talað um milljón ár í þessu
sambandi. Nú eru þessar ára-
milljónir orðnar þrjár ogjafnvel
fimm. Frá þessu örófi aldanna
hefur karlmaðurinn fyrst og
fremst verið veiðidýr, sem dró
heim björg í bú, því konan gætti
barnanna. Það er því ekki að
undra, þótt veiðieðlið standi
föstum fótum í arfi kynslóð-
anna. I hlutarins eðli liggur, að
veiðarnar voru um leið sam-
keppni: Maðurinn með hugvit
sitt og misjafnlega frumstæð tól
í samkeppni við veiðidýrin,
bráðina. Svo hafa hinir frum-
stæðu forfeður okkar ugglaust
náð misjafnlega góðum árangri
við veiðarnar og má gera því
skóna, að fyrsta keppni verald-
arsögunnar hafi staðið milli ein-
staklinga um að fella veiðidýr.
Hinn viti borni maður, Homo
sapiens, hefur nú komið sér
þannig fyrir á jörðinni, að til-
tölulega fáir eru veiðimenn að
atvinnu. Hér á Islandi munu
þeir þó fleiri að tiltölu en í
nokkru öðru landi, enda oft sagt
að okkar þjóðfélag sé í eðli sínu
veiðimannaþjóðfélag, þar sem
mönnum lætur vel að vinna í
hamslausum skorpum en taka
lífinu með ró á milli. Hinir sem
hafa veiðieðlið ofarlega í sér, en
sitja á kontórum eða afgreiða í
búðum, verða að láta sér nægja
að renna fyrir lax og silung eða
skjóta niður blessaða rjúpuna.
Mönnum ber ekki saman um,
hvort veiðieðlið og samkeppnis-
eðlið sé af sömu rót runnið. í
sumar var grein í einu af þýzku
vikublöðunum, þar sem því var
haldið fram, að þetta væri í
raun eitt og það sama. Hinn
tamdi maður í vestrænum iðn-
aðarþjóðfélögum á þess ekki
kost að komast á ærlegar veiðar,
en fær hvötinni útrás meðþvíað
taka þátt í — eða horfa á —
leiki, þar sem spenna er á ferð-
inni og eitthvað hægt að æsa sig
upp. Öðrum finnst þetta full
langsótt skýring.
Því er ekki að neita, að í upp-
eldi okkar er sú skoðun enn í
góðu gildi, að karlmaðurinn eigi
að vera sá sterki — og sterkir
strákar gráta ekki. A kvik-
myndatjaldinu sjá þeir myndir
um Súpermann, sem er Gunnar
á Hlíðarenda samtímans. Og í
sjónvarpinu sjá þeir hvernig sá
sterki malar andstæðinginn,
annaðhvort með vel útilátnu
kjaftshöggi, eða skoti úr
skammbyssu. Sagt er, að myndir
um hernaðarátök, ofbeldi og
annað slíkt, höfði rneira til
karlmanna. Og eftir nýlega af-
staðna heimsbikarkeppni í
knattspyrnu, hafa heyrst há-
værar raddir úr dyngjum
kvenna þess efnis, að það sé nú
meira en lítið, sem arnar að
körlum.
Það kqm sumsé í Ijós, að það
voru fyrst og fremst karlar, sem
sátu slímsetur yfir sjónvarpi í
þeim löndum, þar sem einokun-
arástand í sjónvarpi ríkir ekki.
Franskar konur gengu unnvörp-
um út af heimilum sínum, þar
sem karlarnir voru sem limdir
við tækin að dást að Rummen-
iggunum og Maradonnunum og
öðrum prímadonnum. Samofið
þessum leik virðist vera snilld-
arleg útfærsla á hverskyns
fantabrögðum; menn eru teknir
á mjaðmahnykk og látnir koma
niður á hausinn og kútveltast.
Þetta er nú eitthvað fyrir lýð-
inn, sem heimtar brauð og leiki
eins og á dögum Rómverja. I
þessum nútíma viðureignum
gladíatora, er að vísu enginn
drepinn — nema þeir sem fá
hjartaslag af æsingi framan við
sjónvarpstækin — en þarna
fæst útrás fyrir þjóðrembing-
inn, sem kölluð er ættjarðarást
á hátíðlegum stundum. Svo
menn fá margt í senn, sem bein
útsending færir þeim í hendurn-
ar heim í stofu: Spenning, sem
venjuleg skrifstofublók upplifir
aldrei í daglegu lífi, en jafnast á
við þann spenning sem forfeð-
urnir fengu í viðureignum við
veiðidýrin. í öðru lagi einskonar
listrænt ofbeldi: Spörk og högg,
sem gera andstæðinginn óvígan.
I þriðja lagi útrás fyrir fordóma
og þjóðrembu — og í fjórða lagi
ánægjuna af að sjá vel leikna
knattspyrnu. Enginn furða, að
menn vilji fá að vera í friði yfir
annarri eins veizlu og manni
getur nú sárnað þótt maður
hendi ekki kerlingarnöldrinu
sínu út um glugga á fjórðu hæð
eins og Þjóðverjinn, sem lenti í
orðaskaki við konuna sína með-
an á útsendingu úrslitaleiksins
stóð.
Sem sagt; það er eitthvað
mikið að karlkyninu eftir því
scrti þær segja í kvennabarátt-
unni. Látum það gott heita. En
því er stundum fleygt í leiðinni,
að öðruvísi væri umhorfs í
heiminum, ef konur sætu á
valdastólum. Lítum ögn nánar á
það. Aðeins sárafáar konur hafa
til þessa setzt í æðstu valdaemb-
ætti stórþjóðanna. Þó eru dæm-
in til. Skömmu fyrir páska á
þessu ári kom forsætisráðherra
Breta, Margaret Thatcher, í
sjónvarpið og tilkynnti þjóð
sinni, hvernig hún ætlaði að
snúast við Falklandseyjadeil-
unni. Jafnvel gamli Churchill
hefði ekki verið harðari og það
var alveg klárt, að vopnin áttu
að tala. Austur í Israel og á
Indlandi komust þær Golda
Meir og Indira Gandhi til for-
sætis í stjórnum og voru sæmi-
lega herskáar báðar tvær. Svo
það getur varla talizt öruggt, að
hin blíða friðaröld rynni upp,
þótt konur færu með völdin í
heiminum. Á voru landi hefur
jafnan í þessu sambandi verið
vitnað til þeirra Hallgerðar og
Bergþóru úr Njálu, sem stjórn-
uðu manndrápunum, en létu
karla vinna verkin fyrir sig. En
það er kannski full langsótt og
gæti verið skáldskapur einn úr
hugarheimi þess mikla höfund-
ar, sem skrifaði Njálu, og margt
bendir til að hafi verið karlkyns.
Samkeppni á hvaða sviði sem
er, hefur verið fundið margt til
foráttu og andstæðingar frjálsr-
ar samkeppni á vinstri væng
stjórnmálanna standa venjulega
fyrir því. Við höfum heyrt kenn-
ingar um að próf eigi að leggja
niður í skólum — og þá fellur
heldur enginn. A sama hátt hef-
ur verið agnúast útí keppnis-
iþróttir. Margir iðka almenn-
ingsíþróttir, sund, golf og skíði
án þess að keppa nokkru sinni.
En ungum mönnum er hollustan
ein og hreyfingin ekki nóg og
keppnisíþróttir eru eitt af því
sem krydda tilveruna og ég held
að það sé mesti misskilningur að
amast við þeim.
Raunar er heilbrigð sam-
keppni það afl, sem knýr menn
til að leggja sig fram og án
hennar værum við enn á heldur
dapurlegu kotunga- og van-
þróunarstigi. Við höfum dæmin
fyrir okkur úr hinum og þessum
kommalöndum, þar sem búið er
að drepa þetta skapandi frum-
kvæði og enginn hefur minnsta
ávinning af því að leggja sig
fram. Engir nema einstaka
harðsoðnir Allaballar vilja kalla
yfir okkur þvílíkt ástand.
Sé það staðreynd, að karlkyn-
ið sé haldið samkeppnisáráttu,
þá hefur það trúlega leitt af sér
flestar þær tæknilegu framfar-
ir, sem fæstir vilja vera án. Þeg-
ar búið er að drepa samkeppn-
ina í dróma, er stöðnun og aft-
urför vísasti vegurinn. Við fáum
þá pólskt efnahagslíf með bið-
röðum og galtómum búðum, lé-
lega framleiðslu á öllum sviðum
og fátækt.
Augljóslega er samkeppnisár-
áttan drifkraftur, sem hefur að
minnsta kosti búið hinum
frjálsa hluta iðnþróaðra þjóða
betri heim. En þessi drifkraftur
vill stundum lenda útá annar-
legar brautir, sem eru engum til
heilla. Þá er ríkidæminu og
kunnáttunni beint að mega-
morðtólaframleiðslu til dæmis.
Og samkeppnisáráttan getur
vissulega orðið ískyggileg, þegar
heimskir menn, stútfullir af
þjóðrembu, fara með mikil völd.
Gísli Sigurðsson
3