Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.1982, Blaðsíða 9

Ortigia, lausar við bílaumferð,
upp að dómkirkjutorginu, sem er
vel stórt með byggingum í endur-
reisnarstíl og barrokk. En VÁ,
þegar við gengum inn í dómkirkju
Syracusa; hafi nokkur bygging
hrifið okkur, þá er það þessi. Upp-
runalega byggð sem musteri til
dýrðar Aþenu, af Gelon, á 5. öld
f.Kr. og seinna breytt í byzanska
kirkju á 6. öld e.Kr. og síðan í
rómversk-kaþólska. í byrjun átj-
ándu aldar fékk kirkjan frábæra
barróska forhlið, eftir að forhlið-
in, sem Normannar byggðu, hafði
hrunið í jarðskjálftunum 1693.
Það undraverða er, hvað samræm-
ið er mikið, þrátt fyrir allar breyt-
Til vinstri að ofan: Þótt sumum þyki nóg um hitann
á Sikiley stundum, er eldfjallið Etna snævi þakið
ofantil. Hér er horft til fjallsins frá gríska leikhús-
inu í Taormina.
Að neðan: Einn af steinrisunum 38, sem skreyttu
Seifshofið í Agrigento. Frummyndin er innan dyra
í safni á staðnum, en það sem hér sést er eftirlík-
ing.
Hér að neðan: GeysiFógur barokkirkja í Syracusa,
Santa Maria delle Colonne.
minnir á tilvist þeirra. Eyjan var
líka kölluð Trinacria vegna lögun-
ar sinnar. I fornöld var trúað, að
eyjan væri borin uppi af þremur
súlum, sem kemur fram í gömlum
þjóðsögum. Á ferð okkar sáum við
víða gamalt tákn eyjunnar, höfuð
Medúsu með þremur fótum, sem
tengist svo þjóðsögninni um Trin-
acria. Um höfuð Medúsu eru ann-
ars til forvitnilegar sagnir, sem
eru vel þess virði að fletta upp á.
Eftir að hafa hrakið Sikula burt
frá ströndinni, jók Syracusa stöð-
ugt við veldi sitt og náði að vera
um skeið voldugasta borg Evrópu,
með hálfa milljón íbúa. Mörg
þekktustu nöfn úr sögu Grikkja
tengjast borginni. Harðstjórarnir
Gelon, Hieron I og Dionysos I juku
við veldi borgarinnar, og við hirðir
þeirra og annarra yfirráðamanna
borgarinnar störfuðu frægustu
skáld, heimspekingar og vísinda-
menn síns tíma: Pindar, Aeschyl-
os, Diodorus, Empedokles, Plato,
Frægasti sonur borgarinnar er
vafalaust Archimedes, sem fædd-
ist 287 f.Kr. Það er sagt um hann,
að hann hafi verið fremur utan við
sig, jafnvel svo, að hann hafi stun-
dum gleymt að borða og drekka.
Hann á að hafa fundið lögmálið
fræga, sem kennt er við hann, eitt
sinn þegar hann fór í bað, og yfir
sig hrifinn gleymdi hann stað og
stund, stökk upp úr baðinu og
hljóp nakinn um götur borgarinn-
ar hrópandi: „Eureka"! (Eg skil
það.)
I annarri Púnversku styrjöld-
inni var Syracusa í bandalagi við
Hannibal Hamilcarson frá Kar-
þagó, og smíðaði þá Archimedes
hinar hugvitsamlegustu stríðsvél-
ar til varnar borginni, þegar
Rómverjar sátu um hana. Frægt
er í sögunni, hvernig hann frá
virkisgarði Syracusa kveikti í
skipum Rómverjanna með hjálp
spegla, stækkunarglerja og sólar-
geisla. Umsátin stóð í þrjú ár og
lauk með sigri Rómverja, og lét
Archimedes lífið við hertöku borg-
arinnar.
Stuttu eftir að Syracusa féll í
hendur Rómverja, komst öll eyjan
á þeirra vald. Á tímum rómverska
keisaraveldisins var Sikiley aðal
hveitiforðabúr þess, og ríkti þar
mest friður, nema þegar landbún-
aðarþrælarnir stofnuðu til upp-
reisna, sem sumar hverjar voru
með alvarlegasta móti fyrir Róm.
Eftir að þeirra veldi leið undir
lok, tók við ófriður þjóðflutninga-
tímabilsins, og Syracusa var her-
tekin af Frönkum, Vöndulum,
Gotum, Langbörðum ... Byzans.
Um nokkurra ára skeið var Syra-
cusa jafnvel höfuðborg byzanska
keisaraveldisins.
Arabar komu og stjórnuðu vel í
ca. 200 ár og að þeirra veldistíma
loknum, tók við mikill blómatími
Normanna.
Hún var rænd til skiptis af Pisa
og Genova og komst seinna á vald
Spánverja.
Jarðskjálftarnir miklu 1693
eyðilögðu stóran hluta borgarinn-
ar, og árið 1729 dó helmingur íbú-
anna úr sótt.
Árið 1837 gerðu borgarbúar
misheppnaða uppreisn á móti
Spánverjum, og það var ekki fyrr
en 1860, að Guiseppi Garibaldi
sameinaði borgina Ítalíu.
I síðustu heimsstyrjöld tóku
bandamenn borgina árið 1943, og
varð hún stuttu seinna fyrir loft-
árás Þjóðverja.
Þegar maður hefur í huga við-
burðaríka sögu borgarinnar, er
næsta furðulegt, hvað mikið hefur
varðveitzt af mannvirkjum gegn-
um aldirnar.
í dag er Syracusa róleg og þægi-
leg borg í fallegu umhverfi, sem
laðar mann að sér, og þar sem
mann ósjálfrátt langar til að vera
lengur. Við fórum út á Ortigiaeyj-
una, þar sem elzti hluti borgarinn-
ar er. Varnarmúrar Ortigia eru
vel varðveittir, var hresst upp á þá
á árunum, sem Tyrkjahættan var
stærst, af Karli V, Habsborgara-
keisara, og til virkisgerðarinnar
tók hann steina úr rómversku og
grísku mannvirkjunum ofar í
borginni.
Við fórum um þröngar götur
ingar. Að innan hefur hún varð-
veitt mikið af sínu upphaflega og
býr yfir mögnuðu andrúmslofti;
einfaldleiki — samspil birtu og
skugga — dórískar súlur — byz-
anskur Kristur Pantokrator yfir
háaltari — reykelsi — dulúð. Hér
hefur verið helgur staður í 26 ald-
ir.
Beint niður frá dómkirkjutorg-
inu, niðri við sjóinn, er þekktasta
lind Sikileyjar, Arethusalindin.
Hún kemur upp rétt við sjávar-
mál, og við hana vex mikill fjöldi
blóma, en það sem er forvitni-
legast þarna, er egypski papyrus-
inn% sem kom til eyjunnar með
Aröbum eins og svo margar aðrar
nytjaplöntur. Smáskemmtileg
goðsögn er tengd lindinni, — en
nóg um það.
Neapolis liggur steinsnar frá
Ortigiaeyjurtni og er sá hluti Syra-
cusa, þar sem gríski og rómverski
tíminn hefur varðveitzt bezt. Þar
er griska leikhúsið, eitt það
stærsta á grískum tíma, tók 23
þúsund manns í sæti. Rétt þar við
er rómverska leikhúsið. Ætli það
sé ekki einstakt að hafa grískt og
rómverskt leikhús byggð svona
hlið við hlið, og það vekur ósjálf-
rátt til umhugsunar um muninn á
menningu Grikkja og Rómverja.
Meðan Grikkir lögðu mesta
áherzlu á, að tal leikaranna bærist
til áheyrenda, byggðu Rómverjar
9