Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1982, Page 10
Séra Kolbeinn ÞorleHsson
I
Lincoln um 1216.
í forgrunni sést konungur taka við sköttum af Gyðingum. Bak við þá sést Gyðingahúsið. Hinum megin við götuna er kirkja
Cuthberts helga í Durham. Milli þessara húsa liggur Brattabrekka, og ofan við hana stendur „kirkja Mikjáls á fjallinu". Fyrir
neðan kirkjuna liggur Danagata í sveig. Efst á myndinni sjást kastalinn, dómkirkjan (Maríu-kirkja) og kirkja Maríu
Magdalenu. Vesturgafl dómkirkjunnar er enn með upphaflegu lagi.
Til hægri:
Hugh frá Avalon
með svan í bandi.
Bak við hann sést
vesturgafl dómkirkj-
unnar, eins og hann
leit út, þegar Þorlák-
ur helgi var þar við
nám.
Gyðingabúsið í Linc-
oln, frá 1190.
Fyrri
hluti
Svanirnir í Urðarbrunni
Snorri Sturluson hefur í Eddu
sinni ítarlega lýsingu á tré lífs-
ins, sem hann kailar Ask Ygg-
drasils. Eg hefi oft séð til þessar-
ar lýsingar vitnað í eriendum rit-
um um trúarbragðafræði sem
dæmi um hugmyndir heiðinna
manna um lífsins tré. I lokaorð-
um Snorra um þetta dýra tré lýs-
ir hann Urðarbrunni, sem er
undir einni rót trésins, og þar
segir hann að lokum:
„Fuglar tveir fæðast í Urðar-
brunni; þeir heita svanir, og af
þeim fuglum hefir komið það
fuglakyn, er svo heitir.“
I lok júlímánaðar í fyrra lánað-
- 10
I I
ist mér loksins að bregða mér til
borgarinnar Lincoln í Englandi.
Þar átti ég strax á fyrsta degi leið
yfir Hábrú (High Bridge), sem
liggur yfir Witham-fljótið, rétt
fyrir neðan gömlu borgarmúrana.
Þegar ég leit niður í ána fannst
mér ég skyndilega vera kominn
inn á yfirráðasvæði asksins mikla.
Þarna syntu hvítir svanir, eins og
þeir hafa gert frá ómunatíð, og
uppi í brekkunni gnæfði sjálf
dómkirkjan, táknmynd lífsins
trés. Þessi dómkirkja vissi ég að
hafði haft meiri áhrif á íslenska
menningu en flestar aðrar. Hún
var að vissu leyti lífsins tré ÍS;
lenskrar menningar á 12. öld. I
skjóli hennar hafði Þorlákur helgi
stundað nám á árunum 1158—60,
og þarna hafði systursonur hans
Páll Jónsson Oddaverji líklega
dvalið um skeið, á meðan hann
dvaldi í Englandi, en það var í
fimm ár. Og hugsanlega hafði
Gunnlaugur munkur Leifsson haft
kynni af Lincoln, en hann er trú-
lega sá rithöfundur á miðöldum,
sem haft hefur lengst og varanleg-
ust áhrif á íslenska menningu
vegna helgisagnanna, sem hann
skrifaði um hina helgu menn, Þor-
lák og Jón. Og ekki má gleyma að
minnast á lærisvein Páls Odda-
verja, Snorra Sturluson, en sagna-
ritun hans hefur haft meiri þýð-
ingu fyrir Norðmenn og norska
menningu en nokkurn tíma á
menningu Islendinga. En Snorri
lýsti svönunum í Urðarbrunni.
Hafi hann í þeirri sögu verið að
hafa eftir sögu Páls Oddaverja,
get ég nú staðfest það, að líkindi
eru mikil með Svanabrunninum í
Lincoln sem borgin ber upphaf-
Iega nafn af („borgin við tjörn-
ina“), og Urðarbrunni undir Aski
Yggdrasils. En þetta er auðvitað
tilfinningamál, og ber ekki að taka
sem alvarleg fræði.
Seinna lærði ég að svanurinn
var helgitákn eins göfugasta bisk-
ups, sem setið hefur í Lincoln. Það
var Hugh frá Avalon, sem var
biskup á árunum 1186—1200.
Hann kom frá Búrgundarhéraði í
Frakklandi, og var kannski árinu
yngri en Þorlákur helgi, fæddur
um 1135. Þessi maður var eins
konar umhverfisverndarmaður
síns tíma. I hröðum vexti borgar-
innar frá dögum Vilhjálms bast-
arðar, þangað til Hugh tók við
biskupsdómi í Lincoln, höfðu
borgarbúar gleymt að hugsa vel
um svanina sína. Nýi biskupinn
virðist hafa haft næmari auga
fyrir sérkennum borgarinnar en
íbúarnir sjálfir, því að hann var
aðfluttur. Gerðist hann því opin-
ber forsvarsmaður svananna með
þeim hætti að hann tamdi svan
nokkurn og gerði að gæludýri
sínu. Þannig minntust Lincoln-
búar svananna sinna í hvert skipti
sem þeir sáu biskup sinn á gangi
með svan í bandi, rétt eins og
Englendingar nútímans ganga um
með hundinn sinn.
Gengið upp brekkuna
Þegar staðið er á Hábrú og
horft í átt að dómkirkjunni, þá