Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1983, Blaðsíða 15

MILLER
Frh. af bls. 3.
lengi fylgt manninum og þrátt
fyrir atómsprengjuna, þá höfum
við nú lifað lengsta friðarskeið
aldarinnar og það hlýtur að gera
mann bjartsýnan á framtíðina.
Ég held það hafi einmitt verið
atómsprengjan sem haldið hefur
heimsfriðinn frá seinna stríði.
Ég er harður á því, að ef engin
hefði verið atómbomban, þá
hefði orðið stríð milli Banda-
ríkjanna og Sovét snemma á 5.
áratugnum.
Miller hugsar sig um.
En þá vaknar nútímamaður-
inn náttúrlega upp við voðalegt
vandamál: hvað á hann að gera
við siðmenningu sína, nú þegar
stórstyrjaldir eru kannski úr
sögunni! Ég hef ekki trú á, að
það verði stórastyrjöld. Samt
gæti vonleysi kommúnistaríkja
heimafyrir magnast svo, að þau
teldu það borga sig að fara í
stríð. Én ég efast um það. Eins
og málin horfa nú, eru það Suð-
austur-Asía og latneska Amríka
sem eru suðupottar jarðar-
kringiunnar — og líka náttúr-
lega Mið-Austurlönd. En ég held
að Evrópa skakklappist þetta
áfram eins og hún hefur gert
hingað til.
Á leikskáldið að vera þjóð-
félagsgagnrýnandi?
Já. Ef leikhúsið á að lifa, þá
verður að vera þjóðfélagsádeila í
leikritum. Öll bestu leikskáld
eru þjóðfélagsgagnrýnendur.
Það er svo allt frá grísku meist-
urunum: Allir voru þeir að
skrifa heimildir um þjóðfélagið,
en ekki einhverjar einkasam-
ræður úti í horni.
Hvað finnst þér um banda-
rískt leikhúslíf á 9da áratugn-
um?
Það er erfitt að segja nokkuð
um það. í heildina er það mjög
súrrealískt, finnst mér: það er
fullt af leik og stíllinn er háðsk-
ur — og það er skemmtilegt.
Margt ungt og efnilegt fólk er að
ur manna riti undir sama nafni,
einn í dag, annar á morgun og
svo framvegis. Blaðamannafé-
lagið ætti að bannfæra þetta
háttalag, sem er stéttinni til
skammar.
Undirritaður er lítt skóla-
genginn og menntagráðulaus.
Slíkir menn eiga það alltaf á
hættu að hlaupa á sig og verða
sér til háðungar, ef þeir gæta sín
ekki í vali umræðuefna. Og þó
einkum ef þeir fullyrða meir en
þeir vita.
I pistli einum fyrir alllöngu
fór ég nokkrum orðum um þýð-
ingamálfar sjónvarpsins og setti
mig all hressilega í dómarasæt-
ið, eins og manni hættir til að
gera. Ég taldi mig vita hvernig
ætti að nota sögnina að spyrja.
Samkvæmt minni vestfirsku
málvenju átti boðháttur hennar
að vera „spurðu", en ekki
„spyrðu" eins og þýðendum sjón-
varpsins þóknast að hafa það.
Ég hafði þá í huga setningar
eins og þessar: Ef þú ert í vanda
þá spyrðu mömmu. Farðu bara
og spurðu mömmu.
Nú hringdi til mín málfræð-
ingur, sem vinnur á vegum sjón-
varpsins og fannst honum ég
koma fram á sjónarsviðið og
kannski fáum við að sjá eitthvað
merkilegt næstu tíu árin eða
svo. Annars er ég ekki svo mikið
inní þessu orðið: ég get ekki um
þetta dæmt, því ég sé ekki nema
brot af því sem er að gerast.
Það er mjög áberandi f þín-
um leikritum: Maðurinn í
glímu við lífið.
Já, lífið fylgir manninum til
grafar, það verður ekki undan
því komist. Maðurinn stendur
alltaf frammi fyrir þessari
spurningu: Hvernig á ég að lifa
lífinu og hvernig á ég að lifa því
mannlega. Leikrit mín glíma
flest við þennan vanda — og það
segir dálítið um nútímann, að
þau skuli aldrei hafa verið vin-
sælli en einmitt nú. Ástæðan
hlýtur að vera sú, að þau veki
sömu spurningar með fólki og
helst eru að vefjast fyrir því.
Hvað um sjálfan þig — ert
þú á flótta undan þínu eigin
lífi?
Nei, sem betur fer hef ég kom-
ist nokkuð auðveldlega í sátt við
lífið. En það búa, því miður, ekki
allir við mínar aðstæður. Ég hef
getað fengist við það sem hugur-
inn stóð alltaf til og ég hef lifað
athyglisverðu lífi. Samt er það
nú svo, þegar allt kemur til alls,
að lífið hefur verið mér lítið
nema vinna. Ég hef unnið mikið
um dagana og sannleikuritin er
sá, að maðurinn finnur helst
lífshamingjuna í vinnu sinni. Ég
er sæll á meðan ég get unnið. Ég
er alltaf að bisa við að klára
húsið sem ég gróf fyrir ungur
maður. En þeirri byggingu lýkur
aldrei: ég er alltaf að skapa ný
herbergi. Það er mitt líf.
Það er kominn tími fyrir
leikskáld að hitta útgefanda
sinn. Á leiðinni út í mannhafið
segir Arthur Miller:
Ég finn iðulega til einangrun-
ar gangandi um þessa borg, sem
ég ann svo mjög, og það er
langtum magnaðri einangrun en
ég hef nokkru sinni fundið ein-
samall í sveitinni. Einangrunin
á rætur sínar í tilfinningalífinu
— ekki landafræði. J.F.Á.
r~~~----------------------
SKAK
V-
Reynslan
færði
Spassky
efsta
sætið
Boris Spassky sigraði á stór-
mótinu í Linares á Spáni um
daginn og vann þar með einn
sinn bezta mótasigur frá því
hann glataði heimsmeistaratitl-
inum til Fischers árið 1972. Und-
anfarin ár hefur Spassky virst
dala jafnt og þétt, og í fyrra mis-
tókst honum að komast áfram í
hóp hinna átta sem tefla um
áskorunarréttinn á heimsmeist-
arann. En í viðtali við Mbl. í
haust er hann var staddur á ís-
landi vegna einvígis við Friðrik
Ólafsson hét hann því að reyna
sitt ýtrasta til að ná fyrri styrk-
leika og við það hefur hann stað-
ið, því fyrir aftan hann í Linares
urðu margir af sterkustu skák-
mönnum heims, þ.ám. heims-
meistarinn.
Linares-mótið var svo sterkt
að enginn Spánverji þótti þess
verðugur að fá að vera með, en
það varð þó ekki á meðal 10 öfl-
ugustu móta sögunnar eins og
mótshaldararnir höfðu vonað,
því á síðustu stundu urðu breyt-
ingar á þátttakendalistanum.
Rússar sendu Geller í staðinn
fyrir Tal og Sax kom í stað
Húbners sem hætti við þátttöku
á síðustu stundu. Þá veiktist
Lujbojevic hastarlega og varð að
hætta við þátttöku en hann er
um þessar mundir þriðji stiga-
hæsti skákmaður heims.
í upphafi mótsins voru fleiri
þátttakendur plagaðir af pestum
og hefur það líklega haft sín
áhrif til þess að mótið varð
fremur friðsamt. Efsta sætinu
náði Spassky með því að vinna
þrjár skákir og gera sjö jafntefli
og fyrir þá Karpov og Andersson
dugðu tveir sigrar og átta jafn-
tefli í annað sætið.
Lokastaðan á mótinu varð
þessi: 1. Spassky 6V2 v. af 10
mögulegum. 2.-3. Karpov og
Andersson 6 v. 4.-6. Jusupov,
Miles og Sax 5'A v. 7.-9. Geller,
Hort og Timman 5 v. 10. Seiraw-
an 3 v. 11. Larsen 2 v.
Fyrir tvo neðstu menn móts-
ins var það hrein martröð. Seir-
awan komst ekki á réttan kjöl
eftir að hafa tapað fjórum fyrstu
skákunum, en Larsen hafði aftur
á móti fengið tvo vinninga úr
þremur fyrstu, en tapaði þá sjö
síðustu!
í skákinni sem hér fer á eftir
sjáum við að það er ekki ýkja
mikið sem skilur á milli botnsins
og toppsins á slíkum mótum.
Boris Spassky, sem hefur hvítt,
gefur Yasser Seirawan kost á
einu af uppáhaldsafbrigðum sín-
um. Það hefur greinilega verið
með ráðum gert því Spassky fer
beint í stórsókn bar sem allt er
lagt í sölurnar. Á úrslitaaugna-
bliki finnur Seirawan réttu
vörnina og virðist lengi vel úr
taphættu, en í endatafli sættir
hann sig ekki við jafntefli, tekur
of# mikla áhættu og auðvitað
grípur Spassky tækifærið:
Hvítt: Spassky (Sovétríkjunum)
Svart: Seirawan (Bandaríkjunum)
Drottningar-indversk vörn
1. Rf3 — Rf6, 2. c4 — e6, 3. d4 —
b6, 4. Rc3 - Bb4, 5. Bg5 - Bb7,
6. e3 — h6, 7. Bh4 — Bxc3+, 8.
bxc3
Nú er komið upp einskonar
sambland af Drottningar- og
Nimzo-indverskri vörn. Seiraw-
an teflir framhaldið mjög rök-
rétt, eftir að hafa skipt upp á
svartreitabiskup sínum stillir
hann peðum sínum upp á svört-
um reitum. Þessi leikaðferð hef-
ur yfirleitt reynst svörtum vel,
því staða hans er mjög traust.
8. — d6, 9. Bd3 — Rbd7,10.0-0 —
De7, 11. Rd2 — g5, 12. Bg3 —
0-0-0
I skákinni Borik-Speelman,
Dortmund 1981, náði svartur
undirtökunum eftir 12. — h5!?,
13. f3 - h4, 14. Bf2 - 0-0-0, 15.
h3?! - Hdg8,16. Be2? - Rh5, en
auðvitað gat hvítur teflt miklu
hvassar.
13. c5! — dxc5, 14. Da4 — Kb8,
15. Habl — Rd5, 16. Hb3 — f5
hafa talað ógætilega. Hér hefði
ég rangt fyrir mér, sagði hann.
Mér kom dómur hans á óvart og
sagðist einmitt hafa borið mál-
kennd mína hvað þetta varðaði
saman við skyn annarra, sem ég
hefði talið mig geta treyst. Hann
kvað mig nú samt hafa á röngu
að standa.
Ég lofaði að sjálfsögðu að at-
huga málið betur og birta leið-
réttingu við næsta tækifæri, ef
ég sannfærðist um að ég hefði
haft þýðendur sjónvarpsins
fyrir rangri sök.
Nú er svo komið að ég þykist
hafa ástæð.u til að biðja það
ágæta fólk afsökunar á frum-
hlaupi mínu og geri það hérmeð.
Um þetta mun ráða ein af þeim
málfræðireglum, sem vafist get-
ur fyrir ólærðum að skilja, en
allir verða víst að beygja sig
fyrir. Ég lofa að vera enn gætn-
ari í framtíðinni en ég þóttist þó
vera, er ég tók til umræðu hin
margflóknu efni fræðimann-
anna.
En þótt ég lofi hér öllu fögru
og stilli mig um að senda sjón-
varpinu nýtt skeyti, á meðan það
sár sem ég veitti starfsmönnum
þess af fávisku völdum, er að
gróa, kallar þessi ofanritaða
hugleiðing á nokkur viðbótarorð
um vandkvæði þeirra, sem
starfa við fjölmiðlana og
áhyggjur málvöndunarsinjia
vegna margskonar mállýta, sem
við þykjumst reka okkur á dag-
lega.
Það eru vissulega gaman að
sjá hve oft koma fram á sviðið
nýir ungir og frjósamir þjón-
ustuandar tungunnar. En því
miður er full ástæða til að hafa
miklar áhyggjur, einmitt vegna
þeirra manna, sem manni finnst
að ættu að vera fæddir, sjálf-
kjörnir og menntaðir til þess að
halda vörð um fjöregg íslenskrar
menningar. Þar á ég við rithöf-
unda, blaðamenn og kennara.
Ég set aila fjölmiðlamenn í
flokk blaðamannanna, en auð-
vitað mætti bæta fleira fólki við
þessa upptalningu t.d. leikurum
og öllum kennimönnum, sem
hafa verða orðið í þjónustu
sinni. Og raunar mætti þá eins
nefna blessaða stjórnmálamenn-
ina og forkólfa félagasamtaka,
er láta ljós sitt skína í fjölmiðl-
um daglega.
Jón úr Vör.
Eins og oft þegar hrókað er á
sitthvorum vængnum er barátt-
an orðin geysilega spennandi.
Nú fórnar Spassky manni til að
missa ekki frumkvæðið:
17. Ba6! — cxd4, 18. exd4 — f4,
19. Rc4
Ekki strax 19. Bxb7 — Kxb7,
20. Rc4 vegna 20. — Rb8! Nú er
þetta hins vegar orðið hótun.
19. — Ba8, 20. Bb5! — c6!
Bezta vörnin. Eftir 20. —
fxg3? er hvorki 21. Ra5? — bxa5,
22. Bxd7+ - Rb6, 23. Bc6 - Bb7!
né 21. Bc6 — Bxc6, 22. Dxc6 —
Kc8! sérlega vænlegt til árang-
urs, en hvítur leikur 21. Ha3! —
a5, 22. Rxa5! — bxa5,23. Dxa5 og
svartur er kominn í stökustu
vandræði.
21. Bxc6 — Bxc6, 22. Dxc6 — Hc8,
23. Ra5! — Hxc6
Eftir 23. - R7f6? 24. c4 á
svarta drottningin engan góðan
reit. Með tvo riddara fyrir hrók
hefur svartur líka litla ástæðu
til að hræðast endatafl.
24. Rxc6+ — Kc7, 25. Rxe7 —
Rxe7, 26. c4
Það er hvítum lífsnauðsyn að
opna línur fyrir hrókana áður en
áhrifamáttur svörtu riddaranna
26. - Rc6, 27. Bxf4+ - gxf4, 28.
Hdl - Hf8, 29. Hh3 - Hf6, 30.
Hh5 — e5, 31. dxe5 — Rdxe5, 32.
Hd5! — He6
Eftir þetta verða svörtu
mennirnir bundnir við að vald*
hver annan, en 32. — Rxc4, 33.
Hdf5! var lakara.
33. h4 — f3, 34. gxf3 - Rxf3+ 35.
Kg2 — R3e5, 36. c5!
b5??
Nauðsynlegt var 36. — bxc5.
Eftir hrókakaupin sem nú fylgja
í kjölfarið ráða skrefstuttir ridd-
arar ekki við hvítu frípeðin.
37. Hd6! — Hxd6, 38. cxd6+ —
Kxd6, 39. Hxh6+ — Kd5, 40. h5
— a5, 41. Hf6 — Rd8, 42. h6 —
R5f7, 43. h7 — a4, 44. Kg3 — Rh8,
45. Hb6 — Kc4, 46. a3 — Rdf7, 47.
Kf4 — Kc5, 48. Hb8 — Kd6, 49.
Hxb5 - Ke6, 50. Ha5 - Rg6+ 51.
Ke3 — Kf6, 52. Hxa4 — Kg7, 53.
Ha7 og svartur gafst upp.
15