Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Blaðsíða 3

J taunri Msii i Ufj t)£ vd b; ,rrur:>. t'irjiJrdmi 1 i 1
E [F] N 1
i.ianx-g
HlaHaliaHuiSHSBSlöHailllHllll
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoö-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 10100.
Forsíðan
Hver sýningin rekur nú aðra á Kjarvalsstöð-
um og næstur er Valtýr Pétursson. Hann
opnar sýningu sína í dag og þar er að sjá
m.a. myndina sem hér er prentuð á forsíðu
og er frá Þingvöllum.
Kvenklæðnaður
til notkunar á hátíðum og tyllidögum var hér
um aldamótin bundinn við íslenzkan búning,
sem svo var nefndur, upphlut og peysuföt.
Þá fóru sumar konur að láta sjá sig í evr-
ópskum fötum, pilsi og blússu eða kjólum,
en það var kallað „óþjóðlegt marglæti" og
litið illu auga í fyrstu. Frá því segir Anna
Berglind Jóhannesdóttir.
Páskarnir
eru í nánd og af því tilefni skrifar séra
Gunnar Kristjánsson á Reynivöllum ritgerð
sína um Hallgrím Pétursson, sem „vill ekki
aðeins þakka lausnara sínum heldur líkjast
honum: verða eins og hann, fylgja honum
lífið á enda fótmál fyrir fótmál".
Halldór Björn
Runólfsson er listfræðingur og hefur skrifað
myndlistargagnrýni í Þjóðviljann. Hann ætl-
aði sér í upphafi að verða myndlistarmaður
og segir frá því í viðtali við Illuga Jökulsson.
Hann gaf þann draum heldur aldrei frá sér
og nú heldur hann sýningu í Nýlistasafninu
og „leggst á höggstokkinn" eins og hann
segir sjálfur.
JÓN HELGASON
Á Rauðsgili
Enn ég um Fellaflóann geng,
fínn eins og titríng ígömlum streng,
hugann grunar hjá grassins rót
gamalt spor eftir lítinn fót.
Hugrökk teygist á háum legg
hvönnin fram yfirgljúfravegg,
dumbrauðu höfði um dægrin Ijós
drúpirhin vota engjarós.
Löngum íæsku ég undi við
angandi hvamminn oggilsins nið,
ómuraffossum og flugastraum
fléttaðist síðan viðhvern minn draum.
Mjaðarjurt, hvaðþú ert mild ogskær,
mjög er ég feginn, systir kær,
afturaðhitta þigeina stund;
atvikin banna þó langan fund:
Handan við Okið er hafið grátt,
heiðarfugl stefnir í suðurátt,
langt mun hans flug áður dagur dvín,
drýgri erþó spölurinn heim til mín.
Jón Helgason prófessor í Kaupmannahöfn fæddist á Rauðsgili i Borgar-
firði 1899 og er nýlátinn eins og öllum er í fersku minni. Hann var
forstöðumaöur stofnunar Árna Magnússonar í Höfn og allan sinn
langa starfsferil bjó hann þar. Ljóðabók hans, Úr landsuðri, sem út
kom 1939, skipaði honum á bekk með öndvegisskáldum. Yrkisefni
Jóns eru mjög tengd landi og sögu, en í Ijóöinu sem hér birtist, víkur
hann að eigin rótum og uppruna.
Inýlegri samantekt um sóðaskap
íslendinga á öldinni sem leið og
í upphafi þessarar, komst undir-
ritaður að þeirri niðurstöðu, að
hann heyrði til liðinni tíð og að
það væri mesta og merkasta
menningarátak, sem þessi þjóð
hefði gert. Ég sé nú að ég hefði átt að slá
nokkra vamagla. Borið saman við lýsingar
á illa þefjandi híbýlum og þann ósið að
hrækja á gólfin heima hjá sér jafnt sem
annars staðar, erum við ugglaust kattþrifin.
En allt er afstætt. Hin endanlega niðurstaða
hlýtur að fara eftir því, hvaða viðmiðun er
höfð í huga og sé litið til Svissara og Austur-
ríkismanna til dæmis, má augljóst vera, að
víða vantar uppá.
Síðan ég gerði þessa samantekt og birti
í Lesbók á þorra, hefur komið í ljós, að
tannhirða Islendinga er vægast sagt afleit
og tannskemmdir þar af leiðandi með mesta
móti. Hjá þjóð sem setur heimsmet í sykur-
og sælgætisáti er vitaskuld afdrifaríkt að
hafa ekki tannhirðu í lagi^ en mig grunar
að víðar sé pottur brotinn en hér, þótt ekki
afsaki það neitt. í sumar kom ég til dæmis
inn í frægan bjórkjallara í Miinchen í Þýzka-
landi og aldrei hef ég séð annað eins tann-
leysi og hjá stórum hópi þar.
Nútfma sóðar
Síðan greinarnar birtust um sóðaskap
íslendinga hefur það og gerst, að Ómar
Ragnarsson hefur vakið rækilega athygli á
því í sjónvarpinu, hvernig sumir umgangast
landið sitt, þegar þeir bregða sér í bíl- eða
vélsleðaferðir um hálendið að vetrarlagi.
Engir aðrir en erkisóðar láta sér sæma að
skilja eftir dósir og hyrnur í slóð sinni. Það
er aðeins stigsmunur á því og að hrækja á
gólfín. Ég minnist þess einnig frá Þingvöll-
um, að maður stöðvaði bíl sinn og fleygði
nokkrum brotnum flöskum aftur fyrir hann,
en bakkaði síðan yfir hrúguna, svo brotin
þeyttust í allar áttir. Bílsóðar eru alveg
sérstök tegund af sóðum og verstir eru þeir
sem ráðast á landið í bókstaflegum skilningi
og tætast á jeppum yfir viðkvæman öræfa-
gróður. Slíka menn ætti að taka fasta, ef
þeir nást, og dæma til þeirrar refsingar að
græða upp það sem þeir hafa skemmt.
Drykkjuskapur sá, sem viðgengst í vélsleða-
ferðum og þau Hveravallahjón lýstu í áður
nefndum sjónvarpsþætti, er áreiðanlega
ekki til að bæta umgengnina. Ekki hef ég
á móti hóflega drukknu víni, þar sem það
á við, en ég get ekki ímyndað mér að hægt
sé að njóta öræfanna í vélsleðaferð með
því að vera annaðhvort fullur eða timbraður.
En það er önnur saga.
Ur því verið er að rifja upp eitt og annað
um nútíma sóðaskap, er ekki úr vegi að
minnast fáeinum orðum á reykingasóðana,
sem eru mestir sóðar í nútímanum og þar
að auki æði margir. Einhver árangur hefur
náðst í að bæta andrúmsloft á vinnustöðum
eftir að reykingar þar áttu að heita bannað-
ar. En frekja og tillitsleysi reykingafólks
er svo yfírgengileg, að margir virða alls
ekki þetta boð og halda áfram að spúa
eiturfýlunni yfir samstarfsmenn sína. Nú
hefur komið í ljós og þykir vera sannað,
að þeir sem ekki reykja eru í stórfelldri
hættu gagnvart lungnakrabbameini, séu
þeir daglega innan um reykingafólk. Sumir
vísindamenn hafa haldið því fram, að þær
breytingar verði á reyknum þegar hann
berst út í loftið, að hann verði í rauninni
enn hættulegri en sá reykur sem reykinga-
maðurinn sjálfur fær ofan í sig. Þetta er
ekki lengur spurning um sóðaskap, eða til-
litssemi við þá sem gjaman vilja halda
heilsu, heldur um rétt hvers sem er á óm-
enguðu andrúmslofti. Sá réttur hlýtur að
vera grundvallaratriði í lífinu eftir því sem
við verður komið í nútímanum. Loftmengun
af völdum iðnaðar er víða svo mikil, að fólk
á engan kost á hreinu andrúmslofti. Hér
er því sem betur fer öðruvísi farið og þeir
sem meta heilsufar sitt einhvers hafa verið
alltof umburðarlyndir við reykingasóðana.
Margt væri að lokum hægt að segja um
málsóðana, sem ata tunguna auri ef svo
mætti segja og eru svo hundflatir fyrir öllu
útlendu, að skyndibitastaðir þeirra verða að
heita Southérn Fried, Kentucky Fried, Texas
Snack Bar og annað álíka. Tuskubúðir sem
lifna og deyja í senn, verða helzt að hafa
enskar nafngiftir, en gleðileg vakning er í
dægurlagabransanum, þar sem nú þykir
vænlegra með tilliti til vinsældalistans að
raula á íslenzku. Menntamálaráðherrann
hefur nýlega bannað erlenda íþróttaþætti,
nema kjaftað sé inná þá. Það var næsta
óþarft og nánast algert klaufaspark. Nær
væri að setja einhverjar skorður gagnvart
sóðaskapnum í nafngiftunum.
Því miður; ég verð víst að draga í land
og viðurkenna, að þrátt fyrir allt, sem
áunnizt hefur, eru íslendingar enn sóðar á
ýmsum sviðum.
GfSLI SlGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. MARZ 1986 3