Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Blaðsíða 4

Þríðji og fjórði bekkur Kvennaskólans veturínn 1899—1900. Hér er ekkert „óþjóð-
legt marglæti", allar stúlkurnar í hinum hefðbundna, íslenzka búningi, peysufötum
og með hið sjálfsagða slifsi.
„Óþjóðlegt marglæti
ef konur færu að taka upp
evrópskan búning“
Á mynd úr Kvennaskólanum frá árinu 1901 örlar fyrir breytingu. Þar er ein úr
hópnum í kjól. Á þessarí mynd af 4. bekk skólans veturinn 1908—09, sést að breyt-
ingin er að festa rætur. Þijár eru í dönskum kjólum, en fjórar á peysufötum.
Hluti úr ritgerð um
Wæðnað kvenna á
Íslandi eftir Önnu
Berglindi
Jóhannesdóttur.
Munurinn á búningi alþýðukvenna og heldri
kvenna mun enn hafa verið allmikill um
aldamótin. 1900. Efnahagur hefur trúlega
ráðið þar mestu um. Munurinn mun þó lík-
lega ekki hafa verið svo ýkja mikill hvað
snið búninganna snertir, heldur miklu frem-
ur komið fram í því, að efnameiri konur
klæddust flíkum úr dýrum erlendum efnum,
en þær efnaminni notuðust við íslensku
vaðmálin og einskeptudúkana í sín föt.
Mismunurinn kom einnig glöggt fram í
skreytingu fatanna og þeim skartgripum
sem konur báru. Ríkar konur áttu t.d. mikið
kvensilfur, sem erfðist svo kynslóð frá
kynslóð. Þegar talað er um kvensilfur, þá
er átt við hina ýmsu skartgripi er konur
skreyttu búninga sína méð, svo sem millur,
svuntuhnappa, síðar samfelluhnappa, beltis-
pör, nælur, koffur, og hálsfestar svo eitthvað
sé nefnt. Þær skreyttu treyjur sínar og
kraga með gull- og silfurbaldýringum. Pilsin
voru oft með knipplingum, ýmiskonar og
flauels- og silkileggingum eða vönduðum
útsaumi t.d. blómstursaumi.
Efnaminni konur urðu að láta sér nægja
ódýrari og færri skartgripi en þeim þótti líka
oft á tíðum vænna um það Iitla sem þær
áttu og fannst mikið til þess koma. Þær
höfðu þó ekki síður áhuga á að klæðast
fallega eins og gefur að skilja en þær höfðu
yfírleitt ekki tækifæri til að búa sig upp
nema við hátíðleg tækifæri vegna þess hve
þær þurftu að vinna mikið. Oft var samt
fárast yfír, að vinnukonur færu með kaupið
sitt í óþarfa, svo sem dýra silkiklúta og
fleira af því tagi, í stað þess að nota það í
eitthvað skynsamlegt.
VIII. ÞRIFNAÐUROG
KLÆÐNAÐUR
Þrifnaður íslendinga var ekki alltaf eins
og best var á kosið um aldamótin. Á mörgum
sveitabæjum landsins var mikill óþrifnaður,
þó skömm sé frá að segja. Margir gerðu
sér samt ljósa grein fyrir þessu og um
aldamótin var mikið skrifað um þrifnað og
klæðaburð í Kvennablaðinu, sem Bríet
Bjamhéðinsdóttir ritstýrði. Þó svo að þessar
greinar hafí opinberað óþrifnað íslendinga
og almennan nirfílshátt í sambandi við
klæðaburð, þá voru þær af hinu góða að
því leyti, að þær hafa eflaust vakið almenn-
ing til umhugsunar um þetta efni.
Það er oft óþarfi að elta duttlunga tísk-
unnar til að líta sómasamlega út. Þrifalegur
klæðnaður er æ augnayndi en óhrein og illa
löguð föt skerða oft fegurðartilfinningu
manna.
Árið 1897 skrifar Sigurður Sigurðsson
grein um þetta efni í Kvennablaðið og kallar
grein sína „klæðnaður húsmæðra". Hann
bendir á það að húsfreyjur, sem ættu að
vera best búnar af öllu heimilisfólkinu séu
tíðast lakast til fara. Aðalorsökina fyrir
þessu telur hann vera þá, að þær verði oft
að ganga í að vinna lökustu og óþokkaleg-
ustu kvenfólksverkin á heimilinu vegna þess
að vinnukonurnar fást ekki til þess. Aðrar
orsakir telur hann vera fátækt, óþrifnað,
nirfilshátt og fleira. Fátækt finnst honum
þó engin afsökun fyrir því að vera illa til
fara, því ef húsfreyjur eru þrifnar og nýtnar
þá geti þær auðveldiega klætt sig þokka-
lega.
„Oþrifnaður skartar fáum jafn illa sem
konum", svo notuð séu orð Sigurðar og
bendir hann á að það veki viðbjóð að sjá
óþokkalega klæddar konur fara með mat
og böm. Hann bendir samt einnig á að
þrifnaður sé að fara í vöxt.
Hvað nirfilskapnum viðkemur, þá finnst
honum spamaðurinn ganga helst til langt,
þegar fólk tímir ekki að fara í aimennilega
flík. Margt fleira tínir Sigurður til en ég læt
þetta nægja en hins vegar langar mig að
vitna í aðra grein sem ónafngreindur maður
skrifaði árið 1902, einnig í Kvennablaðið.
Þar sem greinin er góð þá ætla ég að láta
hana fylgja hér í fullri lengd sinni.
„Margir hafa þá skoðun, að við vinnu
eigi menn ætíð að vera illa klæddir, og um
þetta em bæði karlar og konur oft sam-
mála. Þeim finnst það einmitt eigi við, og
má þar segja, að „það þurfi ekki að vanda
skím handa fátækra manna bami“.
Auðvitað er sú vinna til, sem það væri
hrein og bein heimskuleg eyðsla að klæða
sig við í góð föt. En mörg vinna er líka til,
sem er svo þokkaleg, eða getur verið það,
ef rétt og þrifalega er að henni farið, að
föt þurfa ekki að skemmast við hana, nema
af eðlilegu sliti.
Tökum til dæmis heyvinnu á túnum eða
á þurrlendi í góðu veðri, við hana er mjög
leiðinlegt, og meiðir alla fegurðartilfinningu
að sjá fólk sóðalega og illa klætt. Alveg er
því eins farið að sjá stúlkur sitja inni við
vinnu sína, í óhreinum fatagörmum. Þar
eiga þær að vera þokkalega klæddar, þó
ekki væri af öðru, en af virðingu fyrir hús-
bændunum.
Eldhúsverkin eru af mörgum kölluð
„draslverk", enda em margar stúlkur líka
fremur „draslara“legar við þau. En ekki er
það viðkunnanlegt að stúlkan, sem er að
búa til matinn handa heimilisfólkinu sé í svo
óhreinum fötum, að ryk og óhreinka hristist
af þeim ofan í hann, eða að menn megi
vera hræddir við að það komi fyrir, að hár
og hverskonar óhreinleiki fari í matinn í
meðferðinni, eða að stúlkan matbúi með
óhreinum höndum. Stúlkur þær, sem sóða-
lega eru klæddar, gefa sjaldan um, að halda
höndum og andliti sínu heldur hreinlegu.
En það þarf ekki að fara saman, að vera
þokkalega klæddur og viðhafa sundurgerð
og eyðslusemi í fataburði. Flestum hús-
mæðrum mun þykja skemmtilegra, að stúlk-
ur þeirra gangi snoturlega til fara, en þær
munu þó flestar óska þess, að þær nýti föt
sín, og fari sparlega og þrifalega með þau.
Állflestum ungum stúlkum þykir líka
skemmtilegra, að vera laglega klæddar. Þótt
þær séu í eldhúsi eða mjólki í íjósi, þá er
þeim vorkunnarlaust, að vera í þokkalegum
peisu- eða treyjufötum. Þær þurfa ekki
annað, en klæða sig á morgnana þokkalega,
greiða sér og setja upp húfuna. En til hlífðar
fötum sínum við óhreinku og sliti, geta þær
haft stóra hlífðarsvuntu, jafnsíða pilsinu úr
striga, og lausar ermar upp fyrir olnboga,
annaðhvort pijónaðar, eða úr einhveiju öðru
óvönduðu efni. Innan undir eru þær þá
hreinar og þokkalegar, og geta fleygt þess-
um hlífðarfötum, þegar þær koma inn, eða
hverfa frá óhreinkuverkunum.
Margar stúikur þykjast ekki hafa eftii á,
að klæða sig laglega hversdagslega, en
kaupa sér í þess stað dýr spariföt, dýr sjöl,
silkisvuntur, fín klæðispeysuföt o.s.frv. I
þessum fötum eru þær einstöku sinnum, og
þá mættu flestir halda, að þetta væru allt
aðrar stúlkur en þær, sem koma til dyranna
daginn áður fram úr eldhúsinu, eins og þær
hefðu legið alla sína æfi í öskustó. En betra
er minna og jaftiara. Ég fyrir mitt leyti gef
miklu meira fyrir þá stúlku, sem ég sé jafnan
þrifalega og laglega klædda rúmhelga
dagana, þótt hún sé aldrei „fín“ f helgidög-
unum, heldur en tilhalds jómfrúmar á klæð-
isfötunum og silkisvuntunum á sunndögun-