Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Qupperneq 9

\~
Rætur harmleikains — akrylmynd 1985.
varla hvað ég var að fara út í. Enda var
sjálf dagblaðagagnrýnin ekki endilega það
sem ég stefndi að. Ég stefndi fyrst og fremst
að því að verða virkur í einhvers konar
starfí að nútímalistum og mér líkaði það
ekki of vel þegar æ stærri hluti minnar vinnu
fór að felast í gagnrýni. Vitaskuld er blaða-
gagnrýni þarfleg og líklega kæmumst við
ekki af án hennar, en ein sér hefur hún
takmarkað gildi. Hún festist iðulega í
ákveðnu fari og til þess að efla umræðuna
þurfum við umfram allt tímarit. Skrýtinn
þessi skortur á hvers konar listatímaritum
hér á landi. Við eigum að vísu fáein bók-
menntatímarit en það sárvantar tímarit um
myndlist, tónlist og fleiri greinar. Ég held
að fyrr eða síðar verði myndlistin að eignast
sitt eigið málgagn. Útvarp og sjónvarp geta
líka gert miklu meira til þess að efla listir
f landinu og ég hef áður bent á þá skyldu
ríkisfjölmiðlanna að ráða til sín sérstaka
menningarfréttamenn — rétt eins og íþrótta-
fréttamenn þykja sjálfsagðir. Dæmi sem
stundum er nefnt í þessu sambandi og
ýmsir kannast við er þátturinn Apostrophe
í franska sjónvarpinu. Apostrophe — sem
þýðir „Ávarp" — er einn vinsælasti þáttur
sjónvarpsins úti en hann fjallar ekki um
íþróttir heldur um bókmenntir. Þangað
koma rithöfundar, gagnrýnendur og aðrir
bókmenntamenn og ræða um það sem efst
er á baugi. Stundum rífast þeir eins og
hundar og kettir og allt fer í háaloft og það
er auðvitað voðalega skemmtilegt en fyrst
og fremst er þetta fræðandi og upplýsandi
þáttur. Ég er ekki í vafa um að slíkur þátt-
ur hér yrði jafn vinsæil og úti í Frakklandi
— og þá einnig álíka þættir um myndlist,
tónlist og fleira. Svona þættir verða að
byggjast upp á þátttöku og umræðum lista-
mannanna sjálfra — og svo leikmanna.“
Obbinn Af Íslendingum
ÁKAFIÍ 19.ÓLDINNI
Hveiju gæti slíkur þáttur um myndlist
til dæmis komið til leiðar, heldurðu?
„Ja, eins og ég vék að áðan þegar ég
talaði um menntunarskortinn, þá vantar
okkur svo mikið undirstöðu hér á íslandi.
Okkur gengur, svo dæmi sé tekið, ótrúlega
illa að skilja grundvallaratriði módemismans
af því að við höfum ekki þekkingu til þess;
við emm utanveltu í kúltúmum. Enda skilst
mér að obbinn af fslensku þjóðinni sé enn
á kafi í nítjándu öldinni — rómantík og
raunsæi. Þetta er ergilegt."
Má ég spyrja þig hvað þér finnst, sem
gagnrýnanda, um stöðu íslenskrar
myndUstar nú? — þó ég viti að spurn-
ingin sé fáránleg.
„Já, þú segir nokkuð! Ég held að íslend-
ingar hafi mikinn kraft innra með sér, ein-
hvem fmmkraft, og ég er ekki einn um þá
skoðun. Margir útlendingar sem hingað
koma minnast á þetta sama. Afköstin em
ekkert smáræði og ég held að fjölmargir
myndlistarmenn hafi flest það til bmnns að
bera sem þarf til að þeir geti orðið góðir.
Enn og aftur kem ég að menntunarskortin-
um — af hans völdum lenda nefnilega alltof
margir góðir menn í einfóldum eftiröpunum
þess sem aðrir hafa gert, þeir taka hráa
hluti frá öðmm án þess að hugur fylgi
máli. Ekki endilega meðvitað heldur vegna
þess að fræðilegur gmndvöllur er ekki fyrir
hendi. Þar af leiðandi em þeir of sjónrænir,
þó það kunni að virðast mótsagnakennt.
Þetta á ekki við um alla; ég er þeirrar
skoðunar að við eigum fimm til tíu afburða
myndlistarmenn af yngri kynslóð og þeir
bera af einmitt vegna þess að þeir em
þenkjandi manneskjur. Sjáðu til. Eftir kon-
sept-listina geta myndlistarmenn með engu
móti verið bara handverksmenn — þeir verða
að vera hugsandi manneskjur, jaftivel heim-
spekingar. Þeir sem hafa náð lengst, það
em þeir sem hafa gert sér grein fyrir
hugmyndalegum bakgmnni þess sem þeir
em að fást við. Menn verða að átta sig á
því að sá tími er liðinn að myndlist var
eingöngu veisla fyrir augað."
AF Hverju Eigum VIÐ
ENGA SÚRREALISTA?
En hún er veisla samt, eða hvað?
„Jújú, vitaskuld er myndlist eftir sem áður
veisla, skárra væri nú. Það má heldur ekki
taka þetta of alvarlega. Ástæðan fyrir því
að konsept-listin lagði upp laupana var jú
sú að menn komust að því að hugmyndin
ein var ekki nóg. Það varð að finna ein-
hveija málamiðlun, menn komast aldrei hjá
handverkinu, og þetta er meginorsök þess
hversu mikinn kipp málverkið tók fyrir fáum
ámm. Ég held raunar að við lifum á
skemmtilegumt tímum í málaralist. Ýmsir
dogmar módemismans em liðnir undir lok
og það er sprenging í myndlistinni. Menn
geta í rauninni gert hvað sem þeim sýnist
en þá ríður auðvitað á að þeir séu um leið
afar gagnrýnir á sjálfa sig. Svona tímar
held ég að séu nýlunda á íslandi. Hér hefur
ein stefna oftastnær ráðið ríkjum og kýlt
niður eiginlega allt annað, svo að ótal lista-
menn hafa neyðst til þess að vinna gegn
eigin sannfæringu — til þess hreinlega að
hljóta náð almennings og jafnvel kollega
sinna. Það er hætt við að svona fari í litlum
þjóðfélögum, að það reynist erfitt að halda
úti plúralisma. Það er til að mynda merkilegt
að hér hefur aldrei verið einn einasti súrreal-
isti — nema i mesta lagi Erró, rétt í upphafi
ferils síns. Milli stríða var þessi stefna alls-
ráðandi úti í heimi en hér sigldi hún hjá
ströndu og þannig hefur farið fyrir fleiri
stefnum. Þetta gerir menningu okkar óneit-
anlega fátækari en ella.“
Að Lesa MÁLVERK
EinsOgBók
Við skulum þá víkja að sýningunni
þinni í Nýlistasafninu. Hvað sýnirðu
þar?
„Ég er með töluvert af smámyndum sem
ég hef málað með þekjulitum og svo nokkur
stór olíu- og akrýlmálverk. Hvemig ætti ég
nú að lýsa þeim svo aö eitthvert vit verði
í?“ Halldór Bjöm þarf raunar ekki að hugsa
sig lengi um: „Umfram allt held ég að ég
sé fígúratifur. Maðurinn er alltaf nálægur
í myndum mínum og ef til vill er það ég
sjálfur. Ég álít líka að myndimar séu sviðs-
kenndar, ef svo má að orði komast; ég byggi
á alls konar goðsögum sem eg heimfæri
síðan upp á eigin veruleika. Áhrifin koma
úr öllum áttum, allt frá Hómer til James
Joyce. Ég hef mikinn áhuga á ýmiss konar
frumstæðum trúarbrögðum og sögnum og
slíkt hnígur ótrúlega oft í svipaðan farveg
— við höfum völundarhúsið, Odysseifsferð-
ina, vefinn, vef Penelópu — og einhvem
veginn finnur þetta sér stað í myndum mín-
um. íslendingasögumar hafa að sjálfsögðu
líka haft mikil áhrif á minn hugmyndaheim
en úr honum em myndimar sprottnar. Tón-
list sömuleiðis og þá kannski fyrst og fremst
óperar Wagners. Ég er ekki frá því að þær
hafi átt sinn þátt í því að ég fór að fást
við myndlist aftur."
Geturðu lýst því hvernig ein listgrein
getur orðið inspírasjón að annarri?
„Það er miklum erfiðleikum háð — því
þó ég tali um að bókmenntir hafi haft áhrif
á myndir mínar þá á ég raunar ekki við að
ég sé að myndskreyta eða mála upp ein-
hvetjar sögur. Ég reyni að skoða hvert verk
fyrir sig og vinna síðan myndverk eftir
svipuðum nótum. Þetta er náttúrlega ekki
ólíkt því sem symbólistamir vora að gera á
sínum tíma. Ég hef líka mikið kynnt mér
grísk-rómverska málverkið og síðast en
ekki síst miðaldalist og mig langar að gera
eitthvað svipað og myndlistarmenn vora að
gera á miðöldum. Þeir litu nefnilega ekki á
myndverkið sem heillsteypta sýn eins og
endurreisnarmennimir fóra að gera. Endur-
reisnarmennimir máluðu einhvem atburð
eitt gefíð augnablik en miðaldamennimir
vora miklu lausari í reipunum. Það má lesa
verk þeirra eins og bók, jafnvel frá vinstri
til hægri, og eins og í bókum er alltaf eitt-
hvað milli línanna. Eg hef áhuga á að nálg-
ast þetta — að menn líti ekki á myndimar
mínar, segi: Aha, svona er nú þessi, og labbi
svo í burtu."
Set Mig Undir Fallöxina
Nýja málverkið, margfrægt. Hefurðu
orðið fyrir áhrifum af því?
„Já, vissulega hef ég orðið fyrir áhrif-
um frá því en mest kannski á þann hátt
að ég fann að það var aftur geriegt að
mála málverk. Ég hef reynt að forðast
ýmsar þær klisjur sem ganga ljósum
logum í nýja málverkinu og kannski helst
því þýska. Ég er miklu hrifnari af ítölun-
um enda byggja þeir á þessari hefð sem
ég var að tala um og þeir gera mikið af
því að mála mítur. Vandamálið hér á ís-
landi er það að það er erfitt að finna
farveg fyrir táknræna list; það er erfitt
að fínna sér módel. íslendingasögumar
era kannski eina módelið sem við eigum
— þar birtast þessar alþjóðlegu goðsögur
í okkar umhverfi og okkar arfleifð.
Þessi skortur á módelum hefur alltaf
staðið myndlistarmönnum á íslandi fyrir
þrifum og stundum verða þeir að svíkja
svolítið sína föðurleifð."
Ertu taugaóstyrkur fyrir opnun sýn-
ingarinnar?
„Nei,“ svarar Halldór Bjöm hiklítið, „ég
held ég sé aðallega spenntur. Ég er búinn
að brynja mig fyrir allri gagnrýni enda get
ég varla vænst þess að hún verði sérstaklega
góð. Ég veit líka að það koma kannski
einhveijir þeirra sem eiga um sárt að binda
af mínum völdum og hlakka yfir því hvað
ég sé lélegur. En það tjóir ekki að hafa
áhyggjur af því,“ hlær hann, „ég er búinn
að setja mig undir fallöxina. Eða eins og ég
hef orðað það; af því sýningin verður opnuð
27. mars sem er föstudagurinn langi — þá
get ég eins búist við því að verða kross-
festur á minn hátt!“
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 22. MARZ 1986

9