Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1986, Blaðsíða 14

Eg horfí á þig sofa. Þú
ert fímm ára og falleg.
Þegar þú sefur
gleymir þú óhamingju
þinni. Manst ekki eftir
löngum þreytandi dög-
um á leikskólanum, ótal
ókunnugum andlitum sem gæta þín á kvöld-
in, skömminni þegar þú pissar undir...
svona stór stelpa.
Dreymir þig ef til vill að þú eigir enn
pabba? Að hann hafí aldrei farið frá þér og
mömmu, til hinnar konunnar.
Þú brosir.
Ég veit að draumamir þínir eru rauðir
og hlýir, í draumheimi átt þú athygli allra.
Þú komst til mín í morgun, úfín óhrein
og illa klædd. Þú hélst fast í hönd leður-
klæddrar móður þinnar. Hún afsakaði út-
ganginn á þér. Það er aldrei hægt að hafa
steipuna almennilega til fara, sagði hún,
hún Katla er subba og pissar í öll föt sem
ég set hana í.
Þú fórst hjá þér, ég líka. Hvemig var
hægt að vera svona miskunnarlaus.
Hún mátti ekki vera að því að stoppa,
kyssti okkur snöggt á kinnina, og var þotin.
í augum þínum engin tár, aðeins tóm og
vonbrigði.
Ég tók í hönd þína, við fórum saman í
bað, og ég klippti toppinn frá sorgmæddu
augunum þínum. Á morgun sauma ég á þig
kjól, það er orðinn árviss viðburður, sem ég
veit að þú hlakkar til.
Þú verður hjá mér í tvær vikur. Á leikskól-
anum er sumarleyfí og hjá mömmu þinni
getur þú ekki verið.
Hún þarf að vinna.
Saumaklúbbur.
Andstyggilegt fyrirbæri.
Samt sem áður hluti af lífínu, ef ég á
að halda í vinkonumar.
Fastir liðir eins og venjulega . . . tertumar
era afbragð Guðrún, er uppskriftin leyndar-
mál?
.. .Siggi er að taka tennur, ég hef ekki
sofíð heila nótt í margar vikur.. lttu mig
vita það elskan, Gulli er búinn að vera með
Smásaga eftir Sigríði Pétursdóttur
'85 nefndin á Akureyri sem vann að því að minnast loka Kvennaáratug-
ar Sameinuðu Þjóðanna, efndi m.a. til smásagna- og ljóðakeppni norð-
ienskra kvenna. Barst efni frá um 30 konum í keppnina, en verðlaun
voru veitt á Kvennafrídaginn 24. október sl. Fyrir besta Ijóðið hlaut
Guðbjörg Þórðardóttir verðlaun og Sigríður Pétursdóttir, fyrir bestu
smásöguna, „Kviku“, sem hér er birt. „Það er endalaust búið að segja
frá þreyttum húsmæðrum og mæðrum í íslenskum bókmenntum og
kominn tími til að gera annað, “ segir höfundurinn, 24 ára gamall Hús-
víkingur, kennari ogleikkona hjá leikfélagi Akureyrar.
flensu síðan við fluttum f nýja húsið, ég hef
ekki sofíð lengi.
... Já, vel á minnst Dolla, ertu búin að
kaupa gardínur fyrir eldhúsgluggana? Ég
keypti mér svartar í „Hreiðrinu" um daginn,
alyeg stórkpstlegar, að vísu dýrar, en þær
eru vjrkilegífeign.
Þessar umræður leiði ég hjá mér, en
kvíði ósjálfrátt fyrir því sem ég veit að þær
taka næst fyrir. í þetta skipti er það móðir
Kötlu sem byijar.
Má ekki bjóða þér konfektköku Nína, þú
ert kannski að passa línumar? Ætlarðu
ekkert að fara að ná þér í mann og eignast
böm?
Þær flissa spenntar.
Ég brosi og reyni að koma fyrir tón
umburðarlyndis í röddinni.
Málverkin era mín afkvæmi, þeim þarf ég
ekki að koma fyrir á dagheimili.
Vandræðaleg þögn.
Úr augnaráði þeirra les ég öfund og
fyrirlitningu.
í þetta skipti vann ég.
Á morgun kemur móðir þín og sækir þig.
Ég get ekki sofnað.
Horfí á lítið andlit, sem nú er orðið útitek-
ið.
í kvöld sagði ég þér ótal sögur og ævin-
týri, þú neitaðir að sofna af því að þetta
var síðasta kvöldið okkar.
Mig langar til að vera hjá þér alltaf,
sagðir þú, ég vil ekki fara til mömmu og
nýja mannsins. Skeggið stingur, þegar hann
kyssir mig.
Hvemig átti ég að svara þér? Hvað var
ég búin að gera? Eyðileggja samband móður
og bams, heilagar tilfínningar.
Ég reyndi aðeins að láta þér líða vel. Ég
þurfti lítið að hafa fyrir þér, þegar þú varðst
leið á fíðrildaveiðunum, komst þú hlaupandi
inn í vinnustofuna til mín og baðst um blað
og liti.
Ég ætla að verða málarakona eins og þú
Nína mín, sagðir þú, og hófst handa.
Eitt sinn komst þú til mín rjóð í kinnum
með blaðið fyrir aftan bak. Ég mála ekki
eins fallega og þú Nína, en sjáðu ég málaði
okkur.
Þú ert drottningin og ég er litla prinsessan
þín, við sitjum í rauðum sófa. Þar ætlum
við að sitja allan daginn og borða súkkulaði.
Ég reyndi að fela tárin, og sagði þér að
myndin væri falleg.
Þú ljómaðir, og gafst mér hana.
Móðir þín er komin, hún er að flýta sér.
Var hún hræðileg, spyr hún, tekur í hönd
þér og segir óþolinmóðum rómi... Kveddu
nú Nínu ogþakkaðu fyrir þig.
Þú tekur utan um hálsinn á mér, augu
þín geyma nú aftur tóm og vonbrigði.
Ég rejmdi að brosa, þegar ég horfí á eftir
þér, þar sem þú gengur smáum skrefum út
í þjóðfélag sem ekki gerir ráð fyrir börnum.
átt í því að móta þessa guðfræði var Þjóð-
veijinn Dietrich Bonhoeffer (1906-1945).
Hann var ekki aðeins afkastamikill og frá-
bær guðfræðingur heldur vegur fordæmi
hans ekki minna. Bonhoeffer tók mikinn
þátt í andspymuhreyfíngunni og einnig tók
hann þátt í samsærinu gegn Hitler 20. júlí
1944 og var tekinn af lífí í fangabúðum
nazista í Flossenburg í Suður-Þýzkalandi
9. apríl 1945 fáeinum dögum áður en búðim-
ar vora frelsaðar. Bonhoeffer hefur haft
veraleg áhrif á guðfræði aldarinnar og hafa
rit hans og fordæmi átt sinn þátt í að vekja
nýjar guðfræðistefnur til lífs. Eitt megin-
hugtak í hugsun hans er einmitt hugtakið
imitatio eða eftirfylgd. Titill á einu þekkt-
asta verki Bonhoeffers, útleggingu hans á
Fjallræðunni, er Nachfolge (eftirfylgd). Sú
bók hefur komið út á 15 tungumálum.
Sama hugtak gæti einmitt verið megin-
hugtak Passíusálmanna. Píslarsagan sýnir
— og á það leggur Hallgrímur áherzlu —
að trúin á Jesúm sé krefjandi og kunni
jafnvel að kosta þjáningu. Trúin rétt eins
og ástin tekur þá þjáningu með í reikning-
inn. Þessi vitund var sterk í frumkirkjunni,
að trúa er að feta í fótspor Jesú — „fótmál
fyrir fótmál" — og líkjast honum í stað
þess að trúa á einhveija ákveðna kenningu
um hann. Á þessu er vissulega reginmunur.
Okkar tímar eiga ekkert passíusálma-
skáld á borð við sr. Hallgrím þótt þjáningin
sé á einn eða annan hátt sígilt viðfangsefni
skálda og listamanna. En forvitnilegt væri
að gera sér í hugarlund, hvernig guðfræði
slíkra sálma yrði borin saman við Passíu-
sáimana út frá því sem sagt hefur verið.
Svo virðist sem. þetta kæmi á daginn:
Reiði Guðs er ekki þáttur í skilgreiningu
þjáningarinnar eins og á sautjándu öld. Þá
yrði hjálpræðisverkið ekki túlkað í lög-
fræðilegum hugtökum í sama mæli og sr.
Hallgrímur gerir: dauði Jesú er ekki skilinn
sem fullnæging refsingar eins og á tímum
lútherska rétttrúnaðarins. Það sem óbreytt
stæði væri trúin sjálf: traustið á athvarf
mannsins hjá Guði: „Við þennan branninn
þyrstur dvel ég/þar mun ég nýja krafta fá“.
Og enn fremur kallið til eftirfylgdar eða
samsemdar (imitatio).
8. Krossinn Og Valdið
Gagnrýni Halldórs er ekki gagnrýni á
boðskapinn sjálfan heldur misbeitingu hans
og eða misskilning hans. Það er forvitnilegt
að láta söguna skera úr um það, hvort
boðskapurinn um hinn krossfesta Jesúm
Krist hefur verið kúgunartæki eða hið
gagnstæða. Þegar maður blaðar í sögu
undanfarinna áratuga og nöfn eins og
Martin Luther King, Oscar Romero, Desm-
ond Tutu eða Lech Walesa koma fyrir augu
þá þarf enginn að efast um það, að þessi
sami boðskapur er í nútímanum og hefur
raunar alltaf verið á einn eða annan hátt
kraftur til að beijast gegn kúgun og órétt-
látu valdi. Sama verður upp á teningnum
þegar áhrifamiklar guðfræðistefnur í nútím-
anum eru skoðaðar (eins og frelsunarguð-
fræðin, kvennaguðfræðin og svarta guð-
fræðin).
Allt ber að sama brunni: boðskapurinn
um hinn krossfesta er þess megnugur að
hrinda af stað frelsishreyfingum og efla
menn til þess að bijóta af sér ok óréttláts
valds. Enda var það skilningur Lúthers, að
kristinn maður hefði ekki einungis hlýðnis-
skyldu við réttlátt yfírvald heldur einnig
óhlýðnisskyldu við óréttlátt yfírvald. Boð-
skapur krossins er í eðli sínu ekki „óminnis-
lyf“ til þess að deyfa vitund manna um
óréttlæti og vonzku heldur hið gagnstæða:
krafa um breytni eftir Kristi, að stíga skref-
ið ekki til hálfs heldur til fulls í réttlæti og
mennsku.
En gagniýnin á eftir sem áður fullan rétt
á sér vegna þeirrar hættu, sem sagan sýnir,
að búin sé þessum boðskap lendi hann í
höndum þeirra, sem vilja misnota hann í
þágu valdsins. Á sautjándu öldinni hefur
sú misnotkun vafalaust verið fyrir hendi í
stórum stíl. En hvað um Hallgrím, var hann
glámskyggn, nytsamur sakleysingi?
Slíkum spurningum er torvelt að svara
og nánast ókleift. I fyrsta lagi vegna þess,
að þjáningar aldarinnar vora af ýmsum
toga. Harðindin voru ekki af mannlegum
toga. En margt í þjáningum sautjándu aldar
mannsins var af ástæðum, sem rekja má
til stjómarhátta.
Þjáningarskilningurinn fer þá fyrst út af
sporinu þegar mannleg kvöl og kröm er
lofsungin. Þjáningin er af hinu illa. Því ber
að rísa gegn henni. En hún kann hins vegar
að vera óhjákvæmileg af einhveijum orsök-
um. Hún er óhjákvæmilega þáttur í allri lífs-
skoðun og í persónulegum samskiptum
manna svo framarlega sem þeir eru reiðu-
búnir til þess að leggja eitthvað í sölurnar
fyrir lífsviðhorf sín eða annað fólk, t.d sína
nánustu. Enginn hefur til þessa haldið því
fram — að því ég bezt fæ séð — að þjáning-
arskilningur Hallgríms Péturssonar eins og
hann birtist í Passíusálmunum færi út af
sporinu í þessum skilningi.
Píslarsagan gefur næg tilefni til hugleið-
inga um réttlátt og óréttlátt vald. Jesús
stóð frammi fyrir Pílatusi og Heródesi, hann
var leiddur fram fyrir æðsta prestinn og
síðast en ekki sízt stóð hann andspænis
hinu mikla valdi lýðsins, sem hrópaði hina
endanlegu hvatningu til yfírvaldsins: „kross-
festu". Hallgrímur vill, að yfírvaldið læri
af þessu: „Guð gefí, að yfírvöldin vór/varist
þau dæmin glæpa stór“ (Ps. 28,3). í Passíu-
sálmum númer 27 og 28 gefur hann yfír-
völdum áminningu, svo ekki verður um
villzt. í þessum hugleiðingum skín hin lúth-
erska afstaða skýrt í gegn: hlýðni við rétt-
látt yfírvald, óhlýðni við óréttlátt vald. Guð
er hið æðsta yfirvaid, fyrir því valdi blikna
hin veraldlegu völd. Honum ber að hlýða.
Ein meginástæðan fyrir vinsældum sálm-
anna meðal almennings er áreiðanlega —
auk skáldskaparlistarinnar sjálfrar — hin
einlæga þrá Hallgríms til að líkjast Jesú:
samlíðunin eða samkenndin, þar sem þján-
ing Jesú og þjáning mannsins verður eitt.
íhugun hans er þrangin einlægni og þakk-
læti þar sem hann horfir á sinn „Ijúfa lausn-
ara“ á vegi þjáningarinnar. Allt var þetta
gert fyrir „mig“. Þjáning Jesú sýnir, að
hann „leitaði ekki síns eigin“. Af því leiðir
einnig krafan um eftirfylgd eða samlíkingu.
Hallgrímur vill ekki aðeins þakka lausnara
sínum heldur líkjast honum; verða eins og
hann, fylgja honum lífíð á enda, fótmál fyrir
fótmál.
Séra Gunnar Kristjánsson er sóknarprestur á
Reynivöllum í Kjós.